از چشم جهان عنوان ستون ثابت حمیدرضا بابایی روزنامه‌نگار و کارشناس مسائل بین‌الملل است که در آن به ترجمه و تحلیل مسائل حوزه بین‌الملل به خصوص از نگاه رسانه‌های دیگر کشورها می‌پردازد.
دیدارنیوز: نشریه فارین پالیسی این فوکوس در مقاله‌ای به پیامدهای پیروزی ابراهیم رئیسی در انتخابات پرداخته است و در ارزیابی‌ای متفاوت این امر را خبری خوش برای جو بایدن می‌داند. بدیهی است که انتشار این مقاله به منزله تایید مفاد آن از سوی مجموعه رسانه‌ای دیدار نیست و برای آشنایی خوانندگان با دیدگاه‌های مختلف صورت می‌گیرد.
منبع: فارین پالیسی این فوکوس
نویسنده: جان فِفِر، نایب رئیس فارین پالیسی این فوکوس
مترجم: حمید رضا بابایی
از نظر برخی منتقدین، انتخابات آمریکا، مساله‌ای مدیریت شده است. بر اساس این دیدگاه بدبینانه، "ارباب قدرت" حضور نامزد‌های انتخاباتی را محدود می‌کنند، دو حزب (جمهوری خواه و دمکرات) نماینده واقعی افکار عمومی در کشور نیستند و انتخاباتِ گاه به گاه، صرفا نمایش سایه‌ها هستند که مجریان قدرت در پشت صحنه بازی می‌کنند. از این منظر، دموکراسی آمریکایی، ساختگی است.
دموکراسی آمریکایی قطعا به دست صاحبان قدرت تحریف شده است، اما کاملا هم نسخه‌ای از پیش نوشته شده نیست. پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۱۶ حداقل کاری که می‌باید کرده باشد رفع این سوء برداشت بوده است، زیرا عده زیادی از عوامل در حزب جمهوری خواه، روشنفکران و وال استریت ژورنال ابتدا علیه وی با هم متحد شده بودند. به همان نسبت، پیروزی"کوری بوش" فعال جنبش Black Lives Matter (جان سیاه پوستان اهمیت دارد) در انتخابات مجلس نمایندگان در میسوری در سال ۲۰۲۰ نیز در مقیاسی کوچک‌تر نشان می‌دهد انتخابات آمریکا قابل پیش بینی نیست.
انتخابات ایران عموما ، نیمه دموکراتیک تلقی می‌شود؛ ...
همزمان که جو بایدن در نخستین سفر اروپایی خود به عنوان رئیس جمهور آمریکا در حال اعلام آن بود که "آمریکا بازگشته است" – که منظورش آمریکای پایبند به توافقات بین المللی بود- انتخابات اخیر در ایران نیز برای اصولگرایان فرصتی فراهم کرد که بازگشت خود را به قدرت اعلام کنند. رئیسی جانشین حسن روحانی خواهد شد، سیاستمدار اصلاح طلبی که به بهای حیات سیاسی خود به قمار توافق هسته‌ای با آمریکا و کاهش تحریم‌های واشنگتن تن داد، که ابتدا هم شرط بندی موفقی بود. اما به یُمن مخالفت دونالد ترامپ با آن توافق هسته‌ای و افزایش تحریم‌های ضد ایرانی، راهکار اصلاح طلبان اگر نگوییم در میان مردم دستکم بین نخبگان حاکم، اقبال خود را از دست داد...
در سال ۲۰۱۶ که ترامپ برنده انتخابات شد، تغییر در سیاست داخلی و خارجی آمریکا را آغاز کرد. انتقال قدرت در ایران از اصلاح طلبان به اصولگرایان هم شاید چنین انتظاری را برانگیخته که تغییرات چشمگیر مشابهی در عرصه‌های اقتصادی، برنامه هسته‌ای و تعامل با دیگر کشورها درپی داشته باشد. اما شاید رئیسی در عرضه رویکرد اصلاح‌طلبان، بهتر از خود آن‌ها تبحر داشته باشد.
ایران و آمریکا به تازگی دور جدیدی از مذاکراتشان را با هدف احیاء توافق هسته ای- برجام- به پایان رسانده‌اند. این احتمال وجود دارد که دو طرف در این مذاکرات که اتحادیه اروپا تسهیل کننده آن بود، پیش از آغاز ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی در ماه آگوست (مرداد) به توافق برسند. مثلا محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران نسبت به حصول توافقی سریع و مناسب در این گفتگو‌ها خوش بین است.
اما حتی اگر چنین توافق زودهنگامی قابل حصول هم نباشد، دلیلی وجود ندارد که انتظار داشته باشیم ایران به صورت ناگهانی مذاکرات را ترک خواهد کرد. درست است، برجام بخشی جداناپذیر از برنامه اصلاح طلبان بود و این طیف سیاسی به تازگی از قدرت برکنار شده اند. اما آیت الله خامنه‌ای از این توافق حمایت کرد و همچنان نیز به این حمایت ادامه می‌دهد. رئیسی نیز خود از برجام اعلام حمایت کرده و البته هشدار داده است این آمریکا بود که آن توافق را به خطر اندخت و این که او مایل نیست به خاطر مذاکرات، طرفدار گفتگو باشد.
رئیسی مراقب است گام‌های محتاطانه بردارد. وی در کارزار‌های انتخاباتی اش عمدتا وعده داده بود اوضاع اقتصادی ایران را بهبود خواهد داد و چنین امری مستلزم کاهش و در نهایت رفع تحریم‌های هسته‌ای خواهد بود. وی در عین حال تصریح کرده است علاقه‌ای ندارد از رویکرد اصلاح طلبان برای استفاده از توافق هسته‌ای به منظور آشتی با غرب استفاده کند. وی به تازگی گفته است برنامه موشکی ایران قابل مذاکره نیست – مساله‌ای که می‌توانست در مذاکرات پسابرجام مطرح شود- و این که قصد ندارد با جو بایدن دیدار کند.
رئیسی تصریح کرده است، "آمریکایی‌ها به حقوق دیگران در برجام بی اعتنایی کردند و اروپایی‌ها هم به تعهداتشان عمل نکردند. من به آمریکا خاطرنشان می‌کنم که شما متعهد شدید تحریم‌ها را لغو کنید- بازگردید و به تعهدات خود عمل کنید. "
این ارزیابی منصفانه از چیزی است که در دولت ترامپ رخ داد (بی اعتنایی به حقوق دیگران) و همچنین آن چه که تاکنون در دولت بایدن رخ نداده است (رفع تحریم‌ها). با این وجود اگر دوطرف به برجام بازگردند، حتی بدون توافق برای آینده، این شرایط می‌تواند در سال‌های پرمخاطره اخیر، نقطه بهبود باشد؛ لذا پیام قابل پذیرش است. اما پیام رسان مشکل آفرین است.
وزارت خزانه داری آمریکا در سال ۲۰۱۹ رئیسی را در فهرست تحریمی‌های خود قرار داد؛ لذا رئیس جمهور جدید ایران برای سفر به غرب با مشکلاتی مواجه خواهد شد و احتمالا برخلاف روسای جمهور قبلی ایران، در مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک سخنرانی نخواهد کرد. با توجه به میزان استقبال از وی در غرب، جای تعجب ندارد که رئیسی برای تنش زدایی با منتقدان خود اشتیاقی نداشته باشد.
اما از آنجایی که رئیسی اکنون در راس دولتی است که به دیدگاه‌های محافظه کاران در دستگاه روحانیون نزدیک خواهد بود، اختلافات سیاسی کمتری در راس قدرت رخ خواهد داد و رئیسی شاید بتواند به خوبی و موثرتر از اصلاح طلبان، توافقی را داخل کشور عرضه کند.
اقتصاد ایران آشفته بازار است. پیش از کرونا، این کشور شاهد کاهش تولید ناخالص داخلیِ ۶ درصدی در سال ۲۰۱۸ و تقریبا ۷ درصدی در سال ۲۰۱۹ بود. به دنبال فشار حداکثری ترامپ علیه ایران، قرار بود اروپا اوضاع را بهبود دهد. در حقیقت، بعد از سال ۲۰۱۷ حجم تجارت ایران با اروپا به میزان شگفت انگیز ۸۵ درصد کاهش یافت، زیرا کشور‌های اروپایی تسلیم تهدید دولت ترامپ به اِعمال تحریم‌های ثانویه شدند.
افزایش بهای کالا‌های مصرفی به ویژه بنزین به اعتراضات سراسری در اواخر سال ۲۰۱۹ منجر شد که دولت نیز به آن پاسخی سخت داد. تحریم‌های آمریکا، بحران‌های ناشی از کرونا، و کسری ممتد بودجه همگی به ایجادی تورمی منجر شده اند که نارضایتی گسترده عمومی را درپی داشته است.
در اواخر دهه ۱۹۹۰ و نخستین دهه سال ۲۰۰۰ طبقه متوسط در ایران از کمتر از ۳۰ درصدِ جمعیت به ۶۰ درصد گسترش یافت. این طبقه عموما از رویکرد مدرن و نگاه به بیرونِ اصلاح طلبانی مانند حسن روحانی حمایت می‌کردند که از سال ۲۰۱۳ دو دوره رئیس جمهور بود.
دولت ترامپ نیز به جای آن که مشوق این قشر از طرفداران احزاب سیاسی باشد، با خروج از برجام و اِعمال تحریم‌های تنبیهی که به طبقه متوسط آسیب رساند، اصلاح طلبان را تضعیف کرد. این مساله‌ای نبود که عواقبی ناخواسته درپی داشته باشد. همان طور که "رایان کاستلو" در موسسه Responsible Statecraft توضیح می‌دهد، عناصری در جناح راست افراطی آمریکا کاملا آگاهانه از تندرو‌های ایرانی حمایت می‌کردند تا به احتمال قوی آن دسته از شخصیت‌های سیاسی باشند که ناخواسته شورش‌ها و نهایتا سقوط رژیم را تسریع کنند. کارزار فشار حداکثری ترامپ هم با همین اهداف ذهنی، طراحی شد.
بیشتر بخوانید: حسن روحانی؛ زندگی و میراث شیخ دیپلمات ایران
بازگشت محافظه کاران به قدرت به جای بسیج جنبش سبزی دیگری در ایران، به احتمال قوی سبب برانگیختن خشم خواهد شد و حتی در نهایت به حمایت از سیاست‌های ضد غربی دامن خواهد زد. "جواد صالحی اصفهانی" – اقتصاددان- می‌گوید "یک دهه رکود اقتصادی که نتیجه تحریم‌ها و تحقق نیافتن وعده‌های بین المللی است، طبقه متوسط ایران را به نقطه‌ای رسانده است که احتمالا در نقش آینده خود برای مدرنیزه کردن سیاسی و جهانی سازی، تجدید نظر خواهد کرد. "
رئیسی وعده داده است با فساد و سوء مدیریت اقتصادی مبارزه کند. فعالیت هایش نیز متناسب با او است... ریشه کنی فساد دشوار خواهد بود، زیرا سیستم، اساسا بر مبنای مشتری مداری اداره می‌شود. حامیان مالی که دستگاه‌های دولتی را در اختیار می‌گیرند معمولا انتظار دارند بخشی از ثروت کشور را برای توزیع از طریق سیستم حمایتی خود، خارج کنند.
در نتیجه شاید برای رئیسی مذاکره برای کاهش تحریم‌های خارجی و بهبود اقتصاد ایران، ساده‌تر از کاهش فساد داخلی باشد.
یکی از مزایای سیاست بایدن در تجدیدنظر در روابط با عربستان آن بوده که ریاض را واداشته است جلوی ضرر‌های بیشتر را در منطقه بگیرد.
با وجود آن که عربستان در حال کشتار یمنی‌ها بود، یک ستون نویس واشنگتن پست را به قتل رساند و فعالان حقوق بشری را زندانی می‌کرد، ترامپ قدردان سعودی‌ها بود.
در دولت ترامپ، موضع ضد ایرانی عربستان و آمریکا احیاء شد.
اکنون که دولت بایدن حمایت هایش را از جنگ عربستان در یمن متوقف کرده و از عملکرد حقوق بشری آن انتقاد می‌کند، ریاض مذاکرات مخفی خود را با ایران آغاز کرده است تا روابط دو کشور بهبود یابد. در این مذاکرات که ماه ژوئن در بغداد شروع شد، مسایل مختلف بررسی می‌شود به ویژه اوضاع کشور‌هایی نظیر یمن و عراق که تهران-ریاض برای اعمال نفوذ در آن‌ها با هم رقابت می‌کنند.
رئیسی بلافاصله پس از پیروزی در انتخابات اعلام کرد که به دنبال بهبود روابط با کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس است. وی مشخصا از عربستان سعودی نام برد، کشوری که روابط دیپلماتیک خود را در سال ۲۰۱۶ با ایران قطع کرد. رئیسی گفت، "از نظر ایران هیچ مانعی برای بازگشایی سفارت خانه‌ها وجود ندارد. هیچ مانعی برای روابط با عربستان وجود ندارد. "
ازسرگیری روابط بین این دو قدرت منطقه‌ای هرچقدر هم که ظاهری باشد، می‌تواند دورنمای کاهش تنش را در منطقه به شدت بهبود دهد؛ و این می‌تواند برای دولت بایدن خبر خوبی باشد چرا که مشتاق است کانون توجهات خود را از مناقشات خاورمیانه تغییر دهد.
برخلاف تندرو‌هایی مانند "الیوت آبرامز" من قطعا طرفدار پیروزی تندرو‌ها در انتخابات ایران نیستم. من معتقدم در ایران سیستمی که اصلاح طلبان در راس آن باشند، قادر است در مسیری دموکرات تر، صلح جویانه‌تر و عادلانه‌تر رشد و تکامل یابد. اما در کوتاه مدت، پیروزی ابراهیم رئیسی شاید خبر خوبی باشد. به هر حال، او حامی توافق هسته‌ای است و برای عمل کردن به وعده‌های اقتصادی خود، به کاهش تحریم‌های آمریکا نیاز دارد و از بهبود روابط با همسایگان هم استقبال کرده است. تصور کنید اگر محمود احمدی نژاد، نسخه ایرانی از دونالد ترامپ، به قدرت بازگشته بود چه می‌شد. خوشبختانه شورای نگهبان صلاحیت او را تایید نکرد. این درس بدی برای کنگره آمریکا نیست، زیرا باید خود را برای احتمال بازگشت ترامپ به قدرت آماده کند.