روانشناسی و مشاوره؛ درمان یا دکان؟!

دیدارنیوز در همین خصوص، با فاطمه آذرتاش مشاور و روان درمانگر گفتگویی انجام داده که در ادامه می‌خوانید.

 

فاطمه آذرتاش در آغاز سخن به اهمیت مشاوره و کمک حرفه‌ای در زندگی افراد و گروه‌های مختلف جامعه اشاره کرد و در این رابطه به تعریف اجمالی از مشاوره پرداخت و گفت: مشاوره، تعاملی دو طرفه بین مراجع و مشاور است، مشاور کمک می‌کند که مراجع با شناخت بیشتر خود قادر باشد تصمیمات معقول و مقبولی در زندگی اتخاذ کند.

این روان درمانگر در ادامه به آسیب شناسی مشاوره و مشاوران در ایران پرداخت و در این خصوص ضمن اشاره به مساله خارج شدن این حوزه از اختیار و نفوذ متخصصین گفت: در ایران متأسفانه افراد با رشته‌ها و تخصص‌های مختلف و گاه بی‌ربط در این زمینه فعالیت می‌کنند و نظارتی بر کار آن‌ها وجود ندارد.

وی افزود: به عنوان نمونه، افراد غیرمتخصصی که تنها در مدیریت، تخصص دارند کارگاه‌ها یا سمینار‌های مختلف روانشناسی برگزار می‌کنند، در واقع نوعی از روانشناسی زرد را تولید و اشاعه می‌دهند. مثلا ادعا می‌کنند که در کارگاه‌های خود، تنها در یک یا چند جلسه، اعتماد به نفس و یا شاد زیستن را آموزش می‌دهند. اقداماتی از این دست، افراد را نسبت به مشاوره و مشاوران، دلسرد و در میان آن‌ها ایجاد نارضایتی کرده است.

 

آذرتاش به یک مشکل عمده دیگر یعنی عدم اشراف علمی بر کار مشاوره و اعمال عقاید و قضاوت‌های شخصی در مشاوره اشاره کرد و گفت: مشاور و روانشناس باید بکوشد عقاید و نظریات خودش را به مراجع تحمیل نکند، زیرا در غیر این صورت، مشاوره تبدیل به نوعی پند و اندرز شده و تنزل پیدا می‌کند.

وی با ذکر یک مثال در این خصوص گفت: اگر مراجعه کننده‌ای به من رجوع کند و در خصوص رابطه دوم یا زن دوم مشاوره بخواهد من به عنوان یک مشاور باید تلاش کنم فارغ از نظریات شخصی و پیش داوری و قضاوت، نسبت به موضوع مورد مشاوره، به آن فرد مشاوره دهم. یا زمانی که اقلیت‌های جنسی و مذهبی مختلف به مشاور مراجعه می‌کنند او باید بتواند فارغ از باور‌ها و احساسات شخصی با این مراجعین روبرو شود، در غیر این صورت، ارتباط خوبی بین طرفین مشاوره برقرار نمی‌شود بنابراین یک مشاور باید به طور مرتب، خودش، عقاید و ارزش‌ها و باورهایش را مورد بازبینی قرار دهد.

 

آذرتاش در بیان ضرورت خودشناسی مشاورین، به ویژگی‌های یک مشاور خوب اشاره کرد و گفت: برخی افراد برای ارضای نیاز‌های ناشناخته خود، در صدد کمک به دیگران بر می‌آیند یا مثلا میل زیاد به مدیریت و رهبری و یا نصیحت و ارشاد دارند. این‌ها نمی‌توانند درمان گران خوبی باشند.

وی افزود: یک مشاور خوب، نه تنها باید نسبت به اصول و فنون مشاوره آگاه باشد و خود را به خوبی بشناسد بلکه ضروری است از سلامت روانی نیز برخوردار باشد. اما همه مشاورین از چنین شرایطی برخوردار نیستند، زیرا در کشور، هیچ فیلتر و سیستم گزینشی برای انتخاب و جذب مشاورین و روان درمانگر‌ها وجود ندارد که ارزیابی کند آیا فلان مشاور و یا روانشناس، شرایط احراز این شغل از جمله داشتن سلامت روان، انعطاف پذیری، آرام بودن، صبور بودن، اعتماد به نفس و قدرت کلامی بالا و اشراف بر مهارت‌های ده گانه زندگی را دارد یانه. مشاوری که خود اعتماد به نفس پایینی دارد و قادر به انتقال انرژی و حس مثبت به مراجع نیست نمی‌تواند در روند مشاوره موثر عمل کند.

 

آذرتاش در ادامه به یکی دیگر از دلایل نارضایتی مراجعین از روند مشاوره اشاره کرد و گفت: هر مشاوره، دو سو دارد، یک سو مشاور و یک سو مراجع. هر گاه مراجعین از روند مشاوره، اطلاعات کافی نداشته و انتظارات نابجایی از مشاور یا روان درمانگر داشته باشند، در روند مشاوره خلل ایجاد می‌شود. اکثر مراجعین، تفاوت میان روان شناس، روان پزشک یا مشاور خانواده را نمی‌دانند و به همین دلیل انتظارات نادرستی از درمانگر خود دارند. به عنوان مثال از روان شناس انتظار تجویز دارو را دارند یا تصور می‌کنند مراجعه آن‌ها به مشاوره باید در طی زمان کوتاه و چند جلسه جواب دهد؛ در حالی که مثلا زوج درمانی، پروسه زمانبری است.

وی افزود: برای رفع این اشتباه، درمانگر باید در ابتدا هدف از مشاوره و مختصری از زمان بندی پروسه درمان را به مراجع توضیح دهد و مساله دیگر اینکه هدف از مراجعه مراجع مشخص گردد، زیرا گاهی هدف مراجع، دست یافتنی، قابل اجرا و مورد قبول طرفین نیست و خارج از وظایف مشاور است. به عنوان مثال، مردی درخواست دارد که مشاور، خانم اولش را برای ازدواج مجدد او راضی کند یا اینکه گاهی مشکل مراجعه کننده در تخصص مشاور یا درمانگر نیست. اگر مشاور، او را به یک متخصص ارجاع نداده و خود اقدام به درمان و کمک کند، بی شک موفقیتی به دنبال نخواهد داشت. این سیستم ارجاع در میان مشاورین ما ضعیف است.

آذرتاش در ادامه بیان ویژگی‌های یک مشاور خوب، به ضرورت داشتن مهارت حل مساله و همچنین کاربست زبان ساده و قابل فهم در مشاوره اشاره کرد.

 

آذرتاش در تکمیل بحث آسیب شناسی مشاوره و روان درمانگری در ایران به مساله ناکارآمدی طیفی از مشاوران اشاره کرد و گفت: هر کسی که رشته مشاوره خوانده، لزوما توانایی و شرایط احراز این شغل و مهارت مشاوره دادن را ندارد.

وی افزود: تفاوت اصلی بین مشاور مؤثر و غیر مؤثر در هنر و شخصیت مشاوره است. میزان این اثرگذاری فرد و شاکله شخصیت او به عنوان مشاور تا حد زیادی از آزمون نئو (NEO) که پنج ویژگی شخصیتی را مورد بررسی قرار می‌دهد قابل تشخیص است. این پنج ویژگی شخصیتی شامل بی ثباتی هیجانی، باز بودن به تجربه، درون گرایی و برون گرایی، توافق پذیری و گشوده بودن به تجربه است. افرادی که تصمیم دارند مشاور شوند باید در این آزمون شرکت کنند. اینکه یک مشاور در بخش برون گرایی نمره قابل قبولی کسب کند بسیار مهم است، زیرا چنین فردی پرانرژی، اهل گفتگو، هیجان خواه و فعال است. یا مثلا یک مشاور خوب در این آزمون باید نمره بی ثباتی هیجانی اش پایین باشد، در غیر این صورت او دارای شخصیتی عصبی و متألم از احساساتی، چون رنج و ترس و غم است.

 

آذرتاش در پاسخ به این مدعا که هزینه‌های مشاوره به حدی بالا است که تنها طبقه ثروتمند و متوسط رو به بالا قادر به استفاده از آن و دریافت کمک حرفه‌ای هستند گفت: تعرفه سازمان در حال حاضر برای ٤٥ دقیقه مشاوره ۱۵۰ هزارتومان برای دکتری و ١٠٠ هزارتومان برای کارشناسی ارشد است که این نرخ بسته به تخصص، درجه، مدرک و شهر، متفاوت بوده و قدری بالا و پایین است، البته رقم‌های نجومی هم گرفته می‌شود که غیر قانونی و قابل پیگرد است.

این مشاور و روانشناس در توضیح دلایل بالا بودن هزینه مشاوره و روان درمانگری گفت: هزینه اجاره کلینیک در تهران بسیار بالاست و یک مشاور باید از صبح تا شب مشاوره دهد تا بتواند یک دفتر ۶۰ و یا ۷۰ متری را اجاره کند. این درحالی است که یک مشاور یا روان شناس به دلیل سختی کار و فرسودگی ناشی از آن، نمی‌تواند کل روز‌های هفته کار کند، بنابراین این هزینه‌های گزاف باید به گونه‌ای تامین شود.

آذرتاش در پایان افزود: دولت می‌بایست خدمات مشاوره‌ای و روان درمانی را تحت پوشش بیمه قرار دهد تا طیف بیشتری از مردم بتوانند در زندگی خود از کمک حرفه‌ای برخوردار شوند.