عکس از فقر؛ جمع‎آوری لایک

دیدارنیوز ـ پرستو بهرامی‎راد: پسرک با فال‎های در دستش جلوی چند دختر جوان ایستاده است تا فال‌هایش را بفروشد؛ اما دختران با گوشی‎های آیفون خود تند تند از پسرک عکس می‎گیرند و همان لحظه در فضای مجازی به اشتراک می گذارند. هر کدام هم سعی می‎کنند کادر بهتری ببندند و عکس بیاندازند تا لایک بیشتری بگیرند. حتی از پسرک فال‎فروش نمی‎پرسند که دوست دارد سوژه عکس‌هایشان باشد یا خیر؟!

بسیاری از افراد معتقد هستند که گرفتن این عکس‎ها باعث می‎شود مردم و مسئولین نسبت به فقر در جامعه حساس‎‏تر شوند. در عین حال برخی نیز این رویکرد را بی‎فایده می‎دانند و کاملاً این رفتار را غیرانسانی تلقی می‎کنند.

برای بررسی این موضوع که انتشار عکس و فیلم در فضای مجازی از فقر گسترده در جامعه چه تاثیری در پی دارد، دیدارنیوز با علیرضا شریفی‌یزدی جامعه‌شناس و روان‌شناس اجتماعی به گفت‎وگو پرداخته است.

علیرضا شریفی‎یزدی در خصوص عکس‎هایی که از کودکان کار، کارگران، ضایعات جمع‎کن‎ها و... در فضای مجازی پخش می‎شود، گفت: «قبل از این که بحث کنیم گرفتن این عکس‎ها درست است یا اشتباه، باید مطرح کنیم که این اتفاق، جزء ویژگی‎های رسانه‌های نوپدید است. یعنی یکی از کارکردهای رسانه‌های نوپدید جدای از این که ما دوست داشته باشیم که این اتفاق رخ دهد یا خیر، این است که همه افراد را به نوعی به شهروند-خبرنگار تبدیل کرده است. چون همه یک موبایل در دست دارند و با دوربین‌هایشان عکس و فیلم می‎گیرند. دوم این که این امکان فراهم شده که در بخش وسیعی، این عکس‌ها و فیلم‎ها پخش شود. خب این امر، آسیب‎ها و محاسن خودش را دارد؛ از جمله محاسن مرئی کردن رخدادهای زیر پوست جامعه این است که می‎تواند برانگیختگی ایجاد کند، دقت نظر به افراد دهد، با انظار دادن و توجه دادن به مسئولین می‎تواند مقداری توجهات را به این سمت بکشد. اما چند آسیب بزرگ دارد، آسیب اول آگراندیسمان کردن آن (بزرگنمایی) است. یعنی ما به این اندازه و در این حجم وسیع، این قبیل عکس‎ها و خبرها را داریم و ممکن است در جامعه این اندازه نباشد و باعث شود مخاطب ما احساس عدم امنیت داشته باشد و یک جوری درماندگی خودآموخته پیدا کند که گویی اوضاع خیلی بد است. نکته دوم و آسیب دومی که می‎تواند از این ناحیه پیش آید در اثر تکرار این مسائل، حسن اولیه که برانگیختگی بود جای خود را به آشنازدگی می‌دهد. یعنی ما به مرور اینقدر این صحنه ها را می‎بینیم که برای ما آشنا و عادی می‎شود و در قبال آن مغز ما کرخت می‎شود و دیگر هیچ فعالیتی برای این مسئله صورت نمی‎گیرد».

انتشار عکس افراد بدون کسب رضایت!

این روانشناس اجتماعی در ادامه بیان کرد: «نکته سوم این است که گاهی مواقع متأسفانه اساساً اجازه نمی‎گیریم و چهره‌ها را کامل و بدون این که شطرنجی یا محو کنیم، نشان می‎دهیم. خانمی که تا کمر داخل یک سطل زباله خم شده یا کودک ۷ یا ۸ ساله‎ای که سر چهار راه گل یا هر چیز دیگری را می‎فروشد و ما به راحتی از او فیلم و عکس می‎گیریم و به اسم دلسوزی آن را پخش می‎کنیم، آیا او یا قیم او رضایت دارد؟ خب این برخلاف کار حرفه‎ای در حوزه رسانه است. شما با من صحبت می‎کنید و از من اجازه می‎خواهید صحبت‎هایم را ضبط کنید. این بدان معنا است که شما کار خود را بلد هستید و یک رفتار اخلاقی در حوزه خبرنگاری انجام می‌دهید؛ اما آیا آن شهروند_خبرنگار چنین اخلاقی را رعایت می‎کند؟ من خیلی می‎بینم دوربین به دست می‎گیرند و از هر صحنه‎ای که فکر می‎کنند خوب یا بد است فیلم می‎گیرند و آن را به برخی از تلویزیون‎های خارج از کشور می‎فرستند و یا این که در اینستاگرام خود می‌گذارند که ضمن این که آن صحنه را شکار می‌‎کند چهره آدم‎های عادی، چه پیاده و چه سواره، که از آن محل عبور می‌کنند هم ضبط می‌شود و ما از آنها اجازه پخش این را نگرفتیم و این خلاف کار حرفه‎ای است. به همین دلیل حتماً آسیب این‌ها در این حجم بسیار بیشتر از محاسنش می‎تواند باشد».

سواد رسانه‎ای لازمه شرایط فعلی است

شریفی‎یزدی در مورد راهکار مناسب برای جلوگیری از ضرر این عکس‎ها اظهار کرد: «نکته اول، راهکار بلند مدت یعنی افزایش سواد رسانه‎ای مردم است. متأسفانه مردم ما سواد رسانه‎ای ندارند. در سابق هیچ سوادی نیاز نداشتیم اما با گسترش رسانه‎ها و عمومی شدن رسانه‎ها ما نیاز داریم که سواد رسانه‎ای خود را افزایش دهیم و قدرت دروازه بانی داشته باشیم، هر خبری را به خود راه ندهیم و در پیجمان نگذاریم و باز نشر ندهیم و یا هر خبری را نخوانیم و هر عکس و کلیپی را نبینیم. نیاز به یک سواد رسانه‎ای است که متأسفانه دستگاه تعلیم و تربیت ما در دو وجه آموزش و پرورش و آموزش عالی تقریباً می‎توان گفت که اصلاً به آن نمی‏ پردازد».

وی در ادامه گفت: «نکته دومی که در اینجا می‎تواند مطرح باشد جهت دادن است. این روزها رسانه‎های نو پدید، خلأهای رسانه‌های رسمی را پر کردند. چون در آن جا هر حرفی را نمی‎توان زد، به راحتی در این جا افراد حرفشان را می‎زنند و هر از گاهی هم هزینه‎های آن را می‎پردازند. نکته این است که اگر ما می‎خواهیم این کار را کنیم باید با هدف، این کار انجام بگیرد. مخاطب این کار، عموم مردم نیستند، گروه‎های خاصی هستند که در آن جا می‎شود پیج‎های خاصی را تشکیل داد و یا ارسال کرد. به هر حال هر مسئول و هر دستگاهی، تشکیلات ارتباطی دارد؛ از ایمیل گرفته تا امروز که در شبکه‎های اجتماعی که تقریباً همه سازمان‎های دولتی و خصوصی فعال هستند، می‎توان برای آنها ارسال کرد و یا در جایی کپی کرد و یک جا ارسال کرد».

رسانه‎های نوپدید کار احزاب را انجام می‎دهند

شریفی‎یزدی در پایان گفت: «نکته این است که رسانه‎های نوپدید، این روزها کار روزنامه‌ها در اواخر دهه هفتاد را انجام می‎دهند. یعنی روزنامه‎های آن زمان و رسانه‎های نوپدید این روزها، در حقیقت کار احزاب را انجام می‎دهند. این کارها در اصل کار حزب است. حزب‎های واقعی که بتوانند خواسته‎ها را دسته‎بندی، کانالیزه، فرمولیزه و دسته بندی کنند و این را پله پله در اختیار  عالی‎ترین مقام‎های یک کشور قرار دهند که از آن برای برنامه‎ریزی بلند مدت و شناخت دقیق‎تر جامعه استفاده شود. متأسفانه چون ما در کشورمان حزب در معنای واقعی نداریم، رسانه‎ها خیلی سریع جای احزاب را پر می‎کنند و از آن نقش اطلاع رسانیشان خارج می‎شوند و بعد از مدتی هم به همین دلیل دچار مشکل می‎شوند. چون کارکرد اصلیشان این نیست. یکی دیگر از راه‎ها این است که ما آن طرف داستان را درست کنیم تا رسانه بتواند کار خود را به درستی انجام دهد».