گفتگوی "دیدارنیوز" با «علیرضا ماهیار» کارشناس فضای کسب و کار و بازار سرمایه؛
دیدارنیوز ـ «بلاک‌چین، بلاک‌چین و فناوری نوین، ارز مجازی، ارز دیجیتال» واژگانی هستند که این روز‌ها سر زبان‌ها است و استارت‌آپ‌ها به دنبال استفاده برتر از فناوری‌های برتر می‌گردند. حتی بازرگانان، کارخانه‌داران، بانک‌داران و به تعبیر دیگر کسانی که دستی بر تولید و اقتصاد دارند نیز به دنبال فناوری بلاک‌چین هستند. گفته می‌شود برای بدست آوردن ارز مجازی و داد و ستد در عرصه جهانی باید با بلاک‌چین آشنا بود تا بتوان به موفقیت دست پیدا کرد.
البته سایر کاربرد‌های فناوری نوین بلاک‌چین هم بسیار مورد توجه اندیشمندان، دانشجویان و دیگر افراد جامعه است و توجه به آن‌ها نیز از جمله مسائلی است که نباید از آن غافل شد. اهمیت بلاک‌چین و ارز‌های دیجیتال باعث شد که به سراغ این موضوع برویم و در گفتگو با یکی از کارشناسان این حوزه، ابعاد مختلف آن را مورد بررسی قرار دهیم.
علیرضا ماهیار مشاور فناوری و نوآوری شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار است و علاوه بر اینکه متخصص حوزه فناوری اطلاعات محسوب می‌شود، به این علت که در فضای کسب و کار و بازار سرمایه نیز حضور دارد گزینه مناسبی برای تحلیل و بررسی این پدیده به حساب می‌آید. در ادامه، گفتگوی دیدارنیوز با علیرضا ماهیار را می خوانید.
دیدارنیوز: امروز بلاک‌چین به عنوان یک فناوری نو مطرح است و تعاریف گوناگونی دارد و ابعاد و گستره آن نیز زیاد است. ارز دیجیتال نیز در این فضا قرار می‌گیرد و مسائلی از این دست را شامل می‌شود. لطفا بلاک‌چین را تعریف کنید تا در ادامه وارد جزئیات شویم.
ماهیار: ارز‌های دیجیتال و بحث شبکه‌ای که از آن تحت عنوان بلاک‌چین (شبکه زنجیره بلاک) نام می‌بریم در حقیقت امکانی است که اطلاعات و تراکنش‌ها به صورت پشت سر هم در مجموعه‌ای از اتصالات اطلاعاتی که کنار هم هستند ذخیره می‌شوند. عبارت دیگری که به صورت فنی از آن یاد می‌شود «دفترکل توزیع شده» است یعنی DLT. این DLT دفتر کلی است که تمام کسانی که درباره آن موضوع بحث می‌کنند یا تعاملات مالی یا اطلاعاتی دارند یک نسخه از آن را در دفتر کل دارند. مجموعه‌ای از اطلاعات در داخل صفحات مختلف ذخیره می‌شود و باید این‌ها همیشه با هم اجماع داشته باشند و اطلاعاتی را می‌توان نهایی و درست دانست که در تمام این‌ها وجود داشته باشد و بخش تصمیم گیرنده بر سر آن به اجماع برسند.
دیدارنیوز: آیا دسته‌بندی یا تعریف خاصی از بلاک‌چین وجود دارد؟
ماهیار: اجازه بدهید مثال ملموس‌تری برای شما ارائه کنم. فرض کنید کتابی داریم که هزار نسخه از آن چاپ شده است؛ و این کتاب ۲۰۰ صفحه دارد. اگر شما صفحه‌ای از این کتاب را درآورید و بگویید که کتاب من این صفحه را نداشته عملا اطلاعات آن کتاب را مخدوش کرده‌اید و می‌توانید به ناشر بگویید که کتاب من مخدوش است. ولی ناشر به باقی نسخه‌ها نگاه می‌کند و می‌بیند که این مشکل را ندارد. پس این نشان می‌دهد که نسخه شما مخدوش است، نه اینکه همه نسخه‌ها این مشکل را دارند. در حقیقت در این شبکه، اعتماد پذیری به تک تک آدم‌ها و تک تک صفحات بر مبنای اطلاعاتی است در داخل صفحات دیگر ذخیره شده است.
دیدارنیوز: کارایی بلاک‌چین چیست؟
ماهیار: یک فناوری نو است که از سال ۲۰۰۸ اختراع شده و در قالب یک برگه کسب و کار ارائه شده است. امروز تحت عنوان یک تکنولوژی توزیع شده ذخیره‌سازی اطلاعات استفاده می‌کنند. در برنامه‌های نرم افزاری، ما یک پایگاه داده (Data Base) داریم که اطلاعات را در آن ذخیره می‌کنیم. در این روش اطلاعات به صورت متمرکز در یک جای مرکزی ذخیره می‌شود. اما در DLT اطلاعات به صورت توزیع شده و در زنجیره‌ای از بلاک‌های مختلف، ذخیره می‌شود. شما صرفا نسبت به بلاک خود متعهد هستید. ولی اطلاعات در سرتاسر شبکه توزیع شده است. بحث محرمانگی و امنیت بسیار مهم است. شما یک پایگاه داده مرکزی ندارید که یک هکر بتواند به آن نفوذ کند. داده شما در هزاران نسخه ذخیره شده است و با مخدوش کردن یا از بین بردن یک نسخه عملا باقی نسخ سر جای خود هستند. برای همه هم قابل استفاده است. شما برای تایید آن داده هم نیاز به یک نهاد ثالث ندارید که بر آن نظارت داشته باشد و آن را تایید کند. بلکه همه اعضای شبکه هستند که بر آن نظارت دارند.
تصور بفرمایید که داریم یک معامله بر سر یک ملک را انجام می‌دهیم. من ملکی را از شما خریداری می‌کنم و فردا فردی اعتراض می‌کند که این ملک برای من است و سند آن را دارم. روز بعد امکان دارد که فرد دیگری بیاید و چنین ادعایی داشته باشد. مرجع رسیدگی به مساله کجاست؟ باید به ثبت اسناد مراجعه کرد و اصالت سند‌ها را مورد بررسی قرار داد. اما در وضعیتی که گفته شد، من هم به عنوان یکی از اعضا می‌توانم اصالت آن را بسنجم و دیگر نیازی به نهاد بیرونی نیست. نه من بلکه همه می‌توانند در صورت دسترسی آن را ببینند. قیمت‌ها و پیشنهاد‌ها را می‌توان در این بستر دید. شفافیت به اوج می‌رسد و اطمینان پذیری هم خود را نشان می‌دهد.
دیدارنیوز: قابلیت هک شدن هم دارد؟
ماهیار: نکته مهمی را اشاره کردید. در بحث امنیت، دست بالای دست زیاد است. امنیت سقف ندارد. این شبکه تا به حال هک نشده است. پاسخ سوال شما این است که معلوم نیست. اما چرا هک نشده؟ چون تک تک افرادی که داده‌های آن‌ها در این وضعیت وجود دارد هر کدام به عنوان سپر یا حافظ جلوی هر هکر یا مهاجمی می‌ایستند. چون منافع آن‌ها در خطر می‌افتد. امنیت این شبکه بسیار بالا است. همانطور که گفتم هک کردن برای مخدوش کردن است. این وضعیت اگر حتی امکان هک شدن داشته باشد هزینه و زمان به مراتب بیشتری را در نسبت با هک کردن یک سیستم که پایگاه داده دارد می‌طلبد.
دیدارنیوز: بسیاری از کارشناسان بر این باورند که وقتی یک کاربر در فضایی مانند تلگرام یا واتس اپ اطلاعاتی را جابجا می‌کند حداقل در ۱۷ نقطه امکان رصد آن وجود دارد. آیا در فضای بلاک‌چین هم این اتفاق شدنی است؟
ماهیار: بگذارید توضیحات بیشتری درباره بلاک‌چین ارائه کنم. ما چهار نوع شبکه بلاک‌چین داریم. یک مدل عمومی است که در سرتاسر دنیا وجود دارد و هر کسی به آن، قابلیت دسترسی دارد؛ و از طریق این شبکه یک تراکنش مالی یا هر چیز دیگری را انجام دهد. ارز‌های مرسوم دیجیتال در این پلتفرم قرار می‌گیرند. شبکه دوم شبکه خصوصی است. شبکه‌ای که در یک مجموعه یا سازمان با یک محدودیت برای کاربران خاص طراحی می‌شود. در این شبکه همه دسترسی ندارند و صرفا آدم‌هایی که شما تعریف کردید و احراز هویت می‌شوند می‌توانند در شبکه قرار بگیرند.
شبکه دیگر شبکه هیبرید است که ترکیبی از حالت اول و دوم است. بخشی از اطلاعات در داخل شبکه خصوصی است، ولی نسخه‌ای از مجموعه‌ای از تراکنش‌ها یا سابقه جابجایی داده‌ها در شبکه عمومی است. در این حالت امکان دستکاری و نفوذ به حداقل می‌رسد. چون اگر در شبکه خصوصی بتوانید اختلالی ایجاد کنید در شبکه عمومی اتفاقی نمی‌افتد. حالت آخر هم فدرالی است. همانطور که از اسم آن بر می‌آید در قالب واحد‌های مختلف فدرالی چیده شده است.
در شبکه اول و عمومی هر کسی می‌تواند به آن دسترسی داشته باشد. اما آیا هر کسی می‌توان داده من را بببیند؟ خیر. چون داده من به صورت کدگذاری شده و به صورت تغییر داده شده در شبکه موجود است. اطلاعات در پروتکل‌های خاصی کدگذاری و رمزنگاری شده است. حتی قابل بسته شدن است. شما می‌توانید عملا با استفاده از پروتکل‌های شبکه، محدودیت‌هایی را اعمال کنید و هر کاربری نتواند به داده شما دسترسی داشته باشد؛ و مجموعه‌ای از داده‌ها باشد که در کنار هم می‌نشیند تا آن داده را با مفهوم کند. این شبکه می‌تواند شبکه مستقیم و بدون واسط باشد. خیلی از پیام رسان‌ها از این تکنولوژی استفاده می‌کنند. همان نکته‌ای که شما گفتید. ولی داده لزوما درون آن شبکه قابل استناد نیست. چون داده به صورت رمز شده و پروتکل‌های امنیتی بین دو یا چند کاربر تبادل می‌شود و وجود دارد.
دیدارنیوز: به ارز‌های دیجیتال اشاره کردید. امروز در ایران و بسیاری از کشور‌ها از این ابزار استفاده می‌کنند. مثلا در تحریم‌ها بخش اقتصادی می‌تواند از این ابزار و جابجایی ارز استفاده کند. در این باره توضیحاتی ارائه کنید.
ماهیار: بحث ارز‌های معمولی این است که پشتوانه و فیزیک دارد. بانکی آن‌ها را تضمین کرده و قابل معامله هست بر یک مبنای مشخص. مثلا طلا. در ارز‌های دیجیتالی، فیزیک ندارد و در کامپیوتر و گوشی همراه است. پشتوانه آن هم شبکه است. طلا نیست. بحث بعدی این است که در ارز‌های مرسوم، محدودیت مرز وجود دارد. اما در ارز دیجیتال، محدودیت مرز وجود ندارد. بیت‌کوین معروف‌ترین آن است. هر سازمانی می‌تواند یک ارز بومی خود را داشته باشد. می‌تواند بر مبنای تبادلات مالی، یک ارز دیجیتال را بر اساس توافق انتخاب کند. هر کشور می‌تواند یک رمز ارز مربوط به خود را مشخص کند. محدودیت در تعریف و نحوه استفاده و کاربران وجود ندارد. در مورد بحث بازرگانان و تجار این است که مکانیزم ابتدایی و اولیه اش این است که شما کالایی را می‌فروشید و به جای شبکه بانکی یک ارز دیجیتال مورد توافق معامله انجام می‌شود. این ساده‌ترین روش است. مراحل قوی‌تری هم وجود دارد. الان گواهی‌های دیجیتال یا توکن‌ها نام می‌برند. توکن یک قرارداد توافقی است که بر آن توافق کرده و کار می‌کنند.
نکته مهم این است که داخل شبکه بلاک‌چین بعد از بحث شناخت مشتری در داخل این شبکه، تبادلات بین آدم‌ها روی این پلتفرم انجام شود و آن چیزی که جابجا می‌شود آن ارز دیجیتال یا توکن و اعتباری است که بین دو طرف بر مبنای آن توافق وجود دارد.
دیدارنیوز: بنابراین بر اساس گفته‌های شما کسی که می‌خواهد از ارز دیجیتال استفاده بکند باید از فناوری بلاک‌چین استفاده کند.
ماهیار: دقیقا. یکی از نکته‌ها و کاربرد‌های مهم بلاک‌چین این است که در این حوزه کمک می‌کند شما محدودیت‌های نقل و انتقالات پول را دور بزنید. خیلی از همکاران ما به این نکته تاکید دارند که در بلاک‌چین می‌توان شبکه سوئیفت را دور بزنیم.
دیدارنیوز: قابلیت تبدیل به ارز‌های فیزیکی را هم دارد؟
ماهیار: نرخی وجود دارد و بر مبنای آن می‌توان تبدیل کرد. بر مبنای دلار و ارز‌های دیگر می‌توان این کار را کرد. در کشور ما هم هستند مجموعه‌هایی که بر مبنای ریال کار می‌کنند، اما از سوی بانک مرکزی تایید نشده اند و ممنوع هم شده اند. توصیه هم نمی‌شود که مردم به سراغ آن‌ها بروند. چون هزینه بالایی برای سرمایه گذاری وجود دارد.
دو روش برای بدست آوردن این ارز وجود دارد. یک روش خرید آن است. جابجایی پول و خرید بیت‌کوین به عنوان مثال. روش دیگر هم متاسفانه استخراج (Mine) آن است، مثل آن‌هایی که در همه جا به دنبال اکتشاف طلا بودند. استخراج یعنی با حل کردن یک سری معادلات ریاضی با کامپیوتر‌های پیشرفته، آن ارز را استخراج کرده یا بدست بیاوریم. متاسفانه برق بسیار زیادی را مصرف می‌کند.
دیدارنیوز: این مساله الان برای جامعه، جدی شده است. از برق‌های ارزان که برای کشاورزی در نظر گرفته شده استفاده می‌کنند. در این باره چه نکاتی وجود دارد؟
ماهیار: این برق‌ها از تعرفه پایین‌تری برخوردار است و برخی افراد سودجو از این وضعیت استفاده می‌کنند و یک بار بسیار سنگینی را بر شبکه توزیع برق می‌گذارند؛ مخصوصا در این فصل که گرم است و مصرف برق به اوج خود می‌رسد. البته این حرکت ـ استخراج ـ به ذات حرکت بدی نیست. مشخصا در داخل کشور ما منع شده و هزینه بسیار بالایی دارد.
دیدارنیوز: وارد بحث بورس شویم. آیا به نظر شما ورود ارز دیجیتال به بازار بورس شدنی و قابل معامله است؟
ماهیار: یک نکته‌ای را بگذارید عرض کنم. متنی را از یکی از معاونین وزارت ارتباطات می‌خواندم و ایشان گفته بودند که هر جا موضوعی را باز و بلاتکلیف گذاشتیم بعدا دچار مشکل شدیم. این موضوع یکی از آن موضوعات است.
درباره بازار سرمایه هر چیزی قابل خرید و فروش است. در بورس جهانی هم این اتفاق می‌افتد. کاربرد‌های بسیار قشنگی از بلاک‌چین در بازار سرمایه است. یکی از بهترین کاربرد‌ها بحث تسویه است. وقتی شما در بازار سرمایه، خرید و فروشی انجام می‌دهید قطعا این بحث تسویه مبتنی بر دستورالعمل‌های تسویه در داخل مجموعه سپرده گذاری مرکزی انجام می‌شود و بر مبنای تسویه با کارگزار و فروشنده و خریدار اتفاق می‌افتد. ما در داخل یک کشور هستیم و یک واحد مالی دارد. وقتی تعاملات بین المللی قرار است صورت بگیرد بلاک‌چین یکی از مهم‌ترین این ابزار‌ها است. بحث چند لیستی و تسویه بر مبنای واحد‌های پولی مختلف را انجام می‌دهد. نکته مهم این است که تسویه ما به صورت مرحله و در چند روز رخ می‌دهد، ولی در بلاک‌چین به صورت آنی انجام می‌شود که به نقدشوندگی بهتر منجر می‌شود. این موضوع، به عنوان یکی از کاربرد‌های مطرح بلاک‌چین است.
دیدارنیوز: وقتی سودآور هست و می‌تواند بازار سرمایه را به تحرک وا دارد موجب رشد شده و چرا دولت باید این مساله را محدود یا غیر فعال و ممنوع کند؟
ماهیار: یک زمانی است که یک رمزارز بومی خود را داریم و بحث خرید و فروش آن مطرح است که صحبت شما جای بررسی دارد. اما وقتی درباره رمز ارز‌های بین المللی و جهانی صحبت می‌کنیم که سازوکار مربوط به آن در کشور ما وجود ندارد و نهاد ناظر، آن را ممنوع کرده قطعا نمی‌تواند در بازار سرمایه باشد، مگر در آینده بر مبنای گواهی‌های کالا‌هایی که بانک مرکزی در سندی که منتشر کرده و برعهده بازار سرمایه گذاشته ـ که در شرف تدوین است ـ است، آن زمان می‌توان کاری کرد.
قطعا تا نقطه‌ای که این موضوع تعریف شود می‌توان برنامه ریزی خوبی داشت تا به سطح تکنولوژی جهانی نزدیک شویم. ولی تا به امروز این اتفاق نیافتاده به مرحله اجرا نرسیده است.
دیدارنیوز: ما در بحث استفاده از فناوری بلاک‌چین چقدر با کشور‌های توسعه یافته دنیا فاصله داریم؟
ماهیار: خوشبختانه می‌توان گفت که پیشرفت‌های خوبی صورت گرفته است. در حوزه نرم افزار جوانان و تیم‌های نخبگی خوبی در کشور داریم. هر جا این جوانان روی موضوعات مختلف کار کرده اند و برنامه‌های مختلف تولید کرده اند ما شاهد بهره برداری بودیم. در این حوزه نیز اقدامات خوبی صورت گرفته است. تیم‌هایی هستند که در حوزه رای گیری الکترونیکی دارند کار می‌کنند. ما در داخل بازار سرمایه در بحث مجامع الکترونیکی از آن‌ها استفاده می‌کنیم. تیم‌های نوآوری هستند که درحوزه حمل و نقل هوشمند در دانشگاه‌ها مشغول به کار هستند، به طور مثال پلتفرم اجاره خودرو بر مبنای شبکه بلاک‌چین کار می‌کند. کاربرد‌های گسترده‌ای دارد و گروه‌های مختلف مشغول به کار هستند. به نظرم با توجه به عمر کم این تکنولوژی در کشور ما حرکت‌های خوبی انجام گرفته است. در رخدادهای استارتاپی اگر شرکت کنید موارد خوبی را می‌بینید. تعداد محدودی برنامه وجود دارد که به بهره برداری اولیه رسیده است. پیش بینی من این است که در دو سال آینده برنامه های بومی خواهیم داشت که اطمینان و امنیت بالایی دارند و هزینه‌های آن هم به شدت پایین آمده است.
دیدارنیوز: به نظر می‌رسد محدودیت‌هایی برای فضای بلاک‌چین ایجاد شده است و علت آن هم ارز‌های دیجیتال است.
ماهیار: بلاک‌چین یک فناوری است که می‌توان از آن استفاده خوب یا بد داشت. از فناوری بلاک‌چین در حوزه‌های مختلف می‌توان بهترین بهره برداری کرد. در حوزه شهر هوشمند یا عوارض شهری، نمونه آن است که به مثال‌های قبلی اضافه می‌کنم. یکی از بحث‌های داغ تکنولوژی در دنیا این است که تا سال ۲۰۲۳ مالیات در بستر شبکه‌های بلاک‌چین صورت می‌گیرد. تحولات به سرعت در حال وقوع است و در داخل کشور هم گروه‌های زیادی مشغول به کار هستند و مثال‌های زیادی می‌توان در این زمینه ارائه کرد.
اما نکته ظریفی را اشاره کردید. تکنولوژی همانند آب می‌ماند که مسیر خود را پیدا می‌کند و از سختی‌ها و محدودیت‌ها عبور می‌کند تا راه خود را برود. بلاک‌چین هم بالاخره مسیر خود را پیدا می‌کند. فارغ از آنکه مسیر جهان به چه سمتی هست، در داخل کشور ما نیز مبتنی بر نیاز‌های کشور در حال طراحی و مدل سازی است و در یکی دو سال آینده می‌تواند تحولات بزرگی را ایجاد کند.
دیدارنیوز: ما درباره ارز‌های دیجیتال و ممنوعیتی که دولت ایجاد کرده صحبت کردیم. آیا می‌شود که ما در داخل ارز دیجیتال مخصوص کشور خودمان را داشته باشیم و بعدا این معاملات انجام پذیرد؟
ماهیار: در سند الزامات بانک مرکزی سال گذشته – زمستان ۹۷ - منتشر کرد این موضوع صراحتا مطرح شده است. در دست طراحی و تدوین است و امیدواریم که تعیین تکلیف شود. قطعا بهره برداری از آن به بومی شدن فناوری کمک می‌کند و مانع سودجویی‌هایی که می‌دانیم می‌شود.
دیدارنیوز: مدیریت امنیتی در این حوزه وجود دارد؟ خارج شدن ارز از کشور باعث شده که این مساله جنبه امنیتی پیدا کند و آیا نگاه‌ها به این مساله برای کنترل کردن آن امنیتی شده است؟
ماهیار: در داخل شبکه اینترنت کنترل‌هایی وجود دارد و نهاد‌های مختلفی آن را کنترل می‌کنند. ما در داخل کشور، خلاف این مساله شنا می‌کنیم. ما ارز وارد کشور نمی‌کنیم و آن را از کشور خارج می‌کنیم و ارز دیجیتال خرج می‌کنیم. کاربرد آن در حوزه صادرات خود را نشان می‌دهد. ما محصولات مانند زعفران داریم که در دنیا تک است. شما فرض کنید که گواهی دیجیتال زعفران را بتوانیم در داخل یک شبکه خرید و فروش کنیم؛ و عملا پول را به جای وارد کردن، کالا یا اتفاقاتی که در شبکه تعریف کردیم جابجا کنیم. چه ارزآوری برای کشور دارد. ما در حوزه زعفران مگر چقدر صادرات داریم؟ با این شبکه که محدودیت نقل و انتقال ندارد آن زمان به چه نقطه‌ای می‌رسیم.
ما در حوزه کالا محدودیتی در صادر کردن فیزیکی آن نداریم. انبار‌های مختلفی از کالا‌ها در کشور‌های مختلف وجود دارد و ما از این کشور‌ها وارد می‌کنیم. این تهاتر می‌تواند به جای پول با ارز دیجیتال یا گواهی کالایی باشد. زعفران حجم پایین با ارزش بالا دارد. این یک نمونه است. قطعا ما تکنولوژی نرم را هم داریم. ما می‌توانیم صادرات ایده و فناوری داشته باشیم. برای صادرات فناوری هم می‌توان از این فضا استفاده کرد. بسیاری از برنامه نویس‌های ما با کشور‌ها و شرکت‌های خارجی کار می‌کنند. ساعت کاری خود را بر مبنای ساعت کاری آن‌ها تنظیم می‌کنند. ارز آوری می‌کنند و درآمد خود را بر این اساس می‌گذارند. زمان قدیم برنامه نویس‌های ما از کشور‌های دیگر بود، اما امروز ما برنامه نویس‌های جهانی داریم. همه این‌ها زمینه مناسبی است که از فضای بلاک‌چین می‌توان استفاده کرد، اما محدود کردن مساله به ارز‌های دیجیتال و مصرف برق آن، دور شدن از اصل موضوع که همان فناوری باشد است. چیزی که مطرح است این مساله است که این فناوری تاثیرات بزرگی در اقتصاد جهانی خواهد گذاشت. قطعا ما می‌توانیم در داخل آن را شروع کنیم و تیم‌های خوبی که داریم از این فضا استفاده کنند.