دوم خرداد، سالگرد پیروزی دولت اصلاحات است. دولتی که حامیانش آن را ماحصل نوعی جنبش و گفتمان می‌دانند.
دیدارنیوز ـ حامد سیاسی‌راد: ۲۴ سال پیش، در چنین روزی سید محمد خاتمی با بیش از ۲۰ میلیون رأی رئیس جمهور ایران شد. علی اکبر ناطق نوری، کاندیدای جریان راست و رقیب سید محمد خاتمی بود که در این انتخابات شکست خورد. ناطق نوری حالا سیاست‌مداری نزیک به جریان اصلاحات به حساب می‌آید.
حدود ۸۰ در صد واجدین شرایط در این انتخابات شرکت کردند. جامعه مدنی و توسعه سیاسی از شعار‌های اصلی سید محمد خاتمی بود.
در دولت خاتمی، فضای نسبی باز سیاسی رخ داد و بیشترین رشد اقتصادی در تاریخ پس از انقلاب رقم خورد. بسیاری رأی به خاتمی را در ضدیت با هاشمی رفسنجانی قلمداد می‌کنند. با این حال بسیاری از نزدیکان هاشمی رفسنجانی در انتخابات دوم خرداد از خاتمی حمایت کردند.
یکی از این افراد، غلامحسین کرباسچی، شهردار وقت تهران بود. کمی بعد از انتخابات، اما غلامحسین کرباسچی به اتهام فساد مالی، توسط قوه قضاییه به زندان افتاد و از شهرداری تهران نیز عزل شد. دادگاه محاکمه کرباسچی از صدا و سیما پخش شد.
یکی از اولین اقدامات دولت خاتمی، برگزای انتخابات شورا‌های شهر و روستا بود که در قانون اساسی آمده بود، ولی تا به آن زمان اجرایی نمی‌شد.
قتل‌های زنجیره‌ای، بحران بعدی دولت اصلاحات بود. قتل‌های زنجیره‌ای نام پرونده‌ای بود که طی آن برخی از روشنفکران ایرانی، از جمله داریوش و پروانه فروهر، محمد جعفر پوینده و محمد مختاری به دست عوامل وزارت اطلاعات در دهه هفتاد به قتل رسیدند. مقامات وزارت اطلاعات بعد‌ها اعلام کردند که این عوامل به شکل «خودسر» دست به این جنایات زده‌اند. با پرداخت روزنامه‌های اصلاح‌طلب به ماجرای قتل‌های زنجیره‌ای، برخی نشریان اصلاح‌طلب توقیف شدند. از سوی دیگر صدا و سیما با ساخت برنامه «چراغ» سعی کرد قتل‌های زنجیره‌ای را به اصلاح‌طلبان نسبت دهد. تلاش‌های محمد خاتمی و اصلاح‌طلبان باعث افشای پرونده قتل‌های زنجیره‌ای شد، وزیر اطلاعات عوض شد و سعید امامی، عامل اصلی این قتل‌ها بازداشت شد. کمی بعد گفته شد سعید امامی در زندان خودکشی کرده است.
در ماه‌های پایانی مجلس پنجم، قانونی مصوب شد، مشهور به قانون مطبوعات. جریان راست با استفاده از این قانون سعی در محدود کردن رسانه‌های اصلاح‌طلب کرد. ۱۵ تیر ماه ۱۳۷۸ روزنامه سلام ادعا کرد محتوای قانون جدید مطبوعات را سعید امامی به قربانعلی دری نجف آبادی، وزیر وقت اطلاعات توصیه کرده است. روزنامه سلام توسط قوه قضاییه توقیف شد. اصلاح‌طلبان بعد‌ها و در انتخابات خبرگان رهبری سال ۱۳۹۴ به لیستی رأی دادند که دری نجف آبادی هم در آن حضور داشت.
اعتراضات دانشجویی در واکنش به توقیف مطبوعات و به طور مشخص، توقیف روزنامه سلام آغاز شد. اعتراضاتی که به واقعه ۱۸ تیر و حمله نیرو‌های امنیتی به کوی دانشگاه تهران منتهی شد. سرکوب دانشجو‌های معترض خشن و خونین بود. دولت اصلاحات سعی کرد در برابر سرکوب دانشجویان مقاومت کند. ۲۳ تیر، مخالفان اصلاحات علیه دانشجویان معترض تجمعی برقرار کردند که سخنران این مراسم حسن روحانی بود. حسن روحانی حالا رئیس جمهور ایران و منتسب به اصلاح‌طلبان است.
چند ماه بعد، سعید حجاریان که بنیان‌گذار وزارت اطلاعات بود و از تئوریسین‌های گفتمان اصلاحات محسوب می‌شد و در آن زمان عضو شورای شهر تهران بود، در روبروی در ورودی ساختمان شورای شهر به ضرب گلوله ترور شد. اگر چه حجاریان از این سوقصد جان سالم به در برد، اما برای همیشه فلج شد.
بحران بعدی مربوط به غائله کنفرانس برلین بود. ۱۷ اصلاح‌طلب برای شرکت در کنفرانس هاینیش بل به برلین آلمان رفتند. اعتراض نیرو‌های اپوزیسیون نظام در این کنفرانس باعث ایجاد حواشی بسیاری شد. صدا و سیما به ریاست علی لاریجانی این حواشی را پوشش داد و دست به تخریب اصلاح‌طلبان زد. علی لاریجانی حالا یکی از کاندیدا‌های نزدیک به اصلاح‌طلبان در انتخابات است. با بازگشت اصلاح‌طلبان به ایران، این فعالان سیاسی بازداشت شدند و سپس توقیف برخی از مطبوعات اصلاح‌طلب آغاز شد. غائله کنفرانس برلین مصادف بود با شرایطی که روزنامه‌های اصلاح‌طلب پیگیر پیش‌برد پروژه توسعه سیاسی جریان اصلاحات بودند. حواشی کنفرانس برلین شرایطی را به وجود آورد تا روزنامه‌های پیگیر ماجرای قتل‌های زنجیره‌ای تعطیل شده و برخی روزنامه‌نگارانی که در این رابطه تحقق می‌کردند بازداشت شوند، افرادی مثل عمادالدین باقی و اکبر گنجی.
در اردیبهشت ۱۳۹۷، ده‌ها روزنامه اصلاح‌طلب هم‌زمان توقیف شد و بسیاری از روزنامه‌نگاران اصلاح‌طلب بازداشت شدند. میرحسین موسوی نام این واقعه را توقیف فله‌ای مطبوعات گذاشت. سال‌ها بعد موسوی کاندیدای جریان اصلاحات در انتخابات ریاست‌جمهوری شد و به یکی از رادیکال‌ترین رهبران این جریان تبدیل شد.
کمی بعد اصلاح‌طلبان اکثریت کرسی مجلس را بردند و مجلس ششم کار خود را آغاز کرد. شورای نگهبان به نتایج انتخابات اعتراض کرد. ادعای شورای نگهبان، تخلف در برخی صندوق‌های رأی تهران بود. بازشماری وزارت کشور نتایج را تأیید می‌کرد. شورای نگهبان، اما ۵۳۴ صندوق رأی را باطل اعلام کرد و با این کار علیرضا رجایی، کاندیدای جریان ملی مذهبی از مجلس ششم حذف شد و غلامعلی حداد عادل، از چهره‌های جریان اصولگرا به مجلس راه یافت. مصطفی تاجزاده که به عنوان معاون سیاسی وزیر کشور و رئیس ستاد انتخابات کشور در برابر تصمیم شورای نگهبان ایستاده بود توسط قوه قضاییه به سه سال انفصال از خدمت محکوم شد. تاجزاده حالا رادیکال‌ترین کاندیدای جریان اصلاحات در انتخابات پیش رو است.
مجلس ششم در ابتدای کار خود طرح اصلاح قانون مطبوعات را ارائه کرد. این طرح توسط حکم حکومتی لغو شد.
در آستانه انتخابات دور هشتم ریاست‌جمهوری، سید محمد خاتمی ایده گفت‌وگوی تمدن‌ها را در سازمان ملل مطرح کرد. سازمان ملل سال ۲۰۰۱ میلادی را سال گفت‌وگوی تمدن‌ها نامگذاری کرد. ۱۸ خرداد ۱۳۸۰، سید محمد خاتمی با ۲۲ میلیون رأی بار دیگر رئیس‌جمهور شد. او پس از تشکیل دولت دوم خود، لوایح دو قلو را به مجلس ششم برد. یکی از این لوایح مربوط به افزایش اختیارات رئیس‌جمهور بود و دیگری مربوط به اصلاح‌قانون انتخابات. شورای نگهبان این لوایح را رد کرد.
در پایان مجلس ششم، نیمی از کاندیدا‌های اصلاح‌طلب توسط شورای نگهبان رد صلاحیت شدند. ۱۳۹ نفر از نماینده‌ها در اعتراض به ردصلاحیت‌ها در مجلس تحسن کردند، تحسنی که با تمسخر صدا و سیما همراه بود و در نتیجه، با برگزاری انتخابات مجلس هفتم بی‌اثر ماند.
نارضایتی از اصلاحات بالا گرفت. در وهله اول این نارضایتی عمومی خود را در انتخابات شورای شهر دوم تهران نشان داد. شورای شهر اول تهران منحل شده بود و مردم هم در انتخابات شورای شهر دوم مشارکت گسترده‌ای نداشتند تا لیست اصلاح‌طلبان که سر لیست آن مصطفی تاجزاده بود رأی نیاورد. اصولگرا‌ها در این انتخابات پیروز شدند و احمدی‌نژاد شهردار تهران شد. احمدی‌نژاد به گود انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۱۳۸۴ وارد شد و توانست رئیس‌جمهور شود. در این انتخابات اصلاح‌طلبان با سه کاندیدا وارد انتخابات شدند، مصطفی معین، مهدی کروبی و اکبر هاشمی رفسنجانی که زمانی در برابر اصلاح‌طلبان تعریف می‌شد.
اصلاح‌طلبان برای انتخابات سال ۱۳۸۸ ابتدا به سراغ سید محمد خاتمی رفتند، اما در نهایت با حضور میرحسین موسوی در عرصه انتخابات، خاتمی از حضور در این عرصه کناره‌گیری کرد و عموم اصلاح‌طلبان از میرحسین موسوی حمایت کردند. برخی از اصلاح‌طلبان هم از مهدی کروبی حمایت کردند. با اعلام نتایج انتخابات، احمدی‌نژاد مجدداً رئیس دولت شده بود. طبق اعلام وزارت کشور، میرحسین موسوی ۱۳ میلیون و مهدی کروبی ۳۰۰ هزار رأی آورده بودند. این نتایج با اعتراض گسترده اصلاح‌طلبان همراه شد. آن‌ها معتقد بودند در انتخابات تقلب گسترده رخ داده است. خیابان‌های بسیاری از شهر‌های ایران برای ماه‌ها شاهد صحنه اعتراض خیابانی حامیان میرحسین موسوی و مهدی کروبی بود. بسیاری از اصلاح‌طلبان از جمله مصطفی تاجزاده به زندان افتادند و میرحسین موسوی و زهرا رهنورد و مهدی کروبی هم به حصر برده شدند، حصری که هنوز ادامه دارد.
سال ۱۳۹۲، جریان اصلاحات با حمایت از حسن روحانی به عرصه رسمی سیاست در کشور بازگشت. حسن روحانی رئیس‌جمهور شد، اندکی فضای باز سیاسی شکل گرفت. دولت او طی مذاکراتی با قدرت‌های جهانی به قرارداد برجام رسید و تحریم‌های علیه ایران کاهش پیدا کرد و اوضاع اقتصادی بهبود یافت. اسحاق جهانگیری، از چهره‌های اصلاح‌طلب به عنوان معاون اول حسن روحانی منصوب شد. او حالا یکی از کاندیدا‌های اصلاح‌طلبان در انتخابات پیش رو است.
با حمایت اصلاح‌طلبان در سال ۱۳۹۶، حسن روحانی بار دیگر رئیس جمهور شد. دور دوم حسن روحانی، اما به شکلی متفاوت پیش رفت. دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا از برجام خارج شد و تحریم‌ها علیه ایران افزایش یافت. اعتراض‌ها به وضعیت کشور و ناکارآمدی‌های دولت شکل گرفت و دو سلسله اعتراض گسترده در دی ۱۳۹۶ و آبان ۱۳۹۸ شکل گرفت.
حالا در آستانه انتخابات سیزدهمین دوره ریاست جمهوری، اصلاح‌طلبان با کاندیدا‌های متعددی پا به عرصه انتخابات گذاشته‌اند و منتظر نتایج بررسی صلاحیت‌های شورای نگهبان هستند و امیدوارند بتوانند در این کمتر از یک ماه باقی مانده تا انتخابات پایگاه رأی خود را قانع کنند که به پای صندوق‌های رأیشان بیاید.