آب آباداني مي آورد . کنار دريا ،رود ونهر هميشه زندگي جاري است . از همين رو جربان آب همراه...
آب آباداني مي آورد . کنار دريا ،رود ونهر هميشه زندگي جاري است . از همين رو جربان آب همراه حيات خاکي به حيات فکري امان نيز راه برده است. « صافي» ،« روشني » ، « پاکي» با این مايع حيات بخش در باورمان عجين شده است. جداي از اين باور جهان شمول ،« آب » در آيين ما ايرانيان مقدس است که هستي از آن مي جوشد، نطلبيده اش مراد است و بر راه مسافر و پشت پايش که ريخته می شود روشني راهش خواهد شد.
قصه‌ها و غصه‌ها داريم ما از اين آب که گاه افسانه‌وار ما را از هفت دريا مي گذراند و به درياي جاودانگي مي برد و دل مي سوزاند و ديده پرآب مي کند گاهي که از تشنه لب کربلا دريغ مي‌شود.
عنصر آب، اساس هستي و سنگ زيرين خلقت بشري است. آب در دفتر هستي و عالم وجود، اولين آفريده خداوند و عنصر اوليه حيات مادي و نيز آشناترين واژه براي هر انساني است كه در اين عالم زيسته و مي‌زيد. همان گونه كه خداوند در قرآن در اين‌باره مي‌فرمايد: وجعلنا من الماء كل شيء حي(از آب هر چيزي را زنده گردانيديم. سوره انبيا، آيه30). بنابراين آب در حيات انسان، حيوان و نبات نقشي اساسي دارد. همان گونه كه آب منشأ حيات معرفي شده، همچنين نشانه صفا و پاكيزگي درون است و كنايه از تحرك و پويايي و جوشش معرفت ذاتي است. آب داراي جايگاهي ويژه در دستگاه خلقت و نظام آفرينش دارد و محل استقرار عرش الهي است.
موقعيت جغرافيايي ايران و كمبود منابع طبيعي آب در اين سرزمين باعث شده است كه ايرانيان براي آن مقام ويژه‌اي قائل شوند. آب در آيين زردشت مقدس بوده و پس از آمدن اسلام به ايران نيز حرمت آن دوچندان شده است.
چرا باید کمبود آب را جدی بگیریم
کارشناسان می‌گویند ایران در وضعیت بحران شدید آب قرار دارد
چگونه بحران کم‌آبی را مدیریت کنیم
استفاده از روش‌های سنتی برای حفاظت از آب
چرا در گیلان با وجود نزولات بیشتر شاهد کم‌آبی هستیم
سهم سدها در مدیریت آب کشور
چراسیستم‌های مدیریتی آب از کنترل و حفاظت و نگهداری آبها و نزولات بهره لازم را نمی‌برند
حفر چاه‌های عمیق غیرقانونی در سطح کشور باعث خشک شدن آب‌های تحت‌الارضی و کم‌آبی شهرها و روستاها می‌گردد
آیا کنترل درست‌وحسابی از منابع آبی از چشمه‌ها و قنات‌ها رودخانه‌ها صورت می‌گیرد؟
چطور باید منابع آبی کشور را مدیریت کرد که دچار خشک‌سالی و کمبود آب نشویم
تلاش برای تبدیل آب دریا به آب شرب با آب‌شیرین‌کن
چرا آبمعدنی های موجود دارای میزان نیترات و نیتریت بیش‌ازحد بوده و از حالت استاندارد خارج هستند
وجود میکروب سودو موناس در معروف‌ترین برند آبمعدنی که باعث پلمپ کارخانه سازنده‌اش شده چگونه و با چه مجوزی سال‌ها در بازار مصرف می‌شد
با استفاده مردم از چشمه‌های آب درداخل شهر چرا نهادهای ذی‌ربط جهت اطمینان مردم چشمه‌های آب موجود در شهر را تحت بررسی و نظارت قرار نمی‌دهند چرا با وجود اطمینان دادن شرکت آب منطقه‌ای باز هم مردم از تصفیه آب در داخل خانه‌ها استفاده می‌کنند.
بحران آب در جهان
پیش بینی می شود تا سال ۲۰۵۰ تقاضای آب صنعت ۴۰۰ درصد و تقاضای آب خانگی۱۳۰ درصد افزایش یابد، و این در حالیکه است که هنوز۶۶۳ میلیون نفر درجهان به آب شرب مطلوب دسترسی ندارند
امروزه دیگر کمبود منابع آب شیرین به مسئله ای جهانی تبدیل شده است و مسائل و مشکلات مربوط به آن به طور روزافزونی در حال افزایش است. آب شیرین برای تامین مواد غذایی، بهداشت جامعه، توسعه صنعتی و شهری، حفاظت محیط زیست و سرانجام تامین امنیت ملی و دستیابی به صلح پایدار مورد استفاده قرار می گیرد و کمبود آن نگرانی های گسترده ای را در میان جهانیان به وجود آورده است
ناهمگونی و عدم توازن میان منابع محدود آب و تقاضای روزافزون برای آن از یک سو و تجمع پساب و فاضلاب های آلاینده از سوی دیگرسبب ورود واژه ای تحت عنوان"بحران کیفی و کمی آب" در واژگان مدیریت منابع آب شده است.
مفهوم بحران آب تنها در کمیت آب خلاصه نمی شود
همانطور که در این تعریف نیز دیده می شود مفهوم بحران آب تنها در کمیت آب خلاصه نمی شود، بلکه کاهش کیفیت آب به سبب آلودگی های گسترده و نیز دخالت بشر در چرخه آب و طبیعت، به عامل بازدارنده ای در ایجاد تعادل میان عرضه و تقاضای آب در مقیاس منطقه ای، ملی و محلی تبدیل شده است.
امروزه حتی "زیادبود"آب نیز که در مقاطع کوتاهی از زمان حجم عظیمی از جریان سیلاب های دهشتناک را ایجاد می کند، خود به یک بحران بزرگ تبدیل شده است.
بررسی تحولات اخیر در خصوص مسائل مربوط به آب در جهان نشان می دهد که اگرچه اولین هشدارها را در این زمینه دانشمندان علوم آب داده اند اما وقوع این هشدارها و مشاهده عینی آنها سبب شده است تا اینکه مباحث مربوط به مدیریت آب در رده های بالای تصمیم گیری در سطوح ملی، منطقه ای و بین المللی مطرح شود.
این باور که چون ۷۰ درصد کره زمین را آب فرا گرفته پس آب فراوان است باور اشتباهی است، زیرا تنها ۲.۵٪ از کل آب جهان شیرین است. این منابع محدود باید مصرف جمعیت جهان را – که تا سال ۲۰۵۰ به ۹/۷ میلیارد نفر می رسد -را تامین کند. پیش بینی می شود در آن زمان حدود ۳.۹ میلیارد و یا بیش از ۴۰ درصد از جمعیت جهان، در مناطقی قرار داشته باشند که منابع آب در آنها به شدت کمیاب است.
این تنها افزایش جمعیت نیست که منابع آب را تحت فشار قرار داده است، افزایش مصرف سرانه نیز عامل دیگر این فشار فزاینده است.
در حالیکه جمعیت جهان در طی قرن بیستم ۳ برابر شده است، میزان مصرف ۶ برابر افزایش یافته است. پیش بینی می شود از حال حاضر تا سال ۲۰۵۰ تقاضای آب صنعت ۴۰۰ درصد و تقاضای آب خانگی۱۳۰ درصد افزایش یابد.
وضعیت سرانه مصرف آب در ایران وسایر کشورها
در کشور ایران سهم مصرف آب در بخش کشاورزی در حدود ۹۰ درصد، شرب ۸ درصد و صنعت و معدن ۲ درصد است، در صورتی‌که در کشورهای توسعه یافته سهم بخش کشاورزی ۳۰ درصد، شرب و بهداشت ۱۱ درصد و سهم بخش صنعت و معدن ۵۹ درصد است.
ایران سرزمینی کوهستانی است که دو رشته کوه البرز و زاگرس همانند دیواره‌ای مانع رسیدن ابرهای باران‌زا از شمال و غرب کشور به بخش‌های مرکزی می‌شوند و به همین دلیل نیز بخش اعظم کشور را مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل می‌دهد.
کمبود منابع آبی همواره به عنوان یک عامل محدود کننده فعالیت‌ها در اقلیم ایران مطرح بوده است. متوسط بارندگی در جهان در حدود ۸۶۰ میلیمتر است و این در حالیست که متوسط درازمدت این رقم در ایران ۲۵۰ میلیمتر است. (لازم به ذکر است میزان بارندگی در سال آبی گذشته در کشور ۳۲۴ میلیمتر بوده است).
توزیع بارندگی در ایران نیز ناهمگون است به نحوی که یک درصد از مساحت ایران بارشی بیش از ۱۰۰۰ میلیمتر دارد و میزان بارندگی در مناطقی همچون حوضه آبریز شرق کشور در حدود ۱۴۸ میلیمتر است. به‌طور کلی آب در سه بخش کشاورزی، شرب و صنعت مصرف میشود.
در کشور ایران سهم مصرف آب در بخش کشاورزی در حدود ۹۰ درصد، شرب ۸ درصد و صنعت و معدن ۲ درصد است، در صورتی‌که در کشورهای توسعه یافته سهم بخش کشاورزی ۳۰ درصد، شرب و بهداشت ۱۱ درصد و سهم بخش صنعت و معدن ۵۹ درصد است. در بخش شرب و بهداشت، مصارف به دو بخش کلی خانگی و غیر خانگی تقسیم میشود. مصارف غیر خانگی شامل مصارف تجاری، صنعتی، عمومی و اداری، آموزشی و اماکن مذهبی، بنایی و آزاد و سایر است.
در کشور ایران در بخش شهری میزان مصرف آب (آب فروش رفته+هدررفت ظاهری+ مصارف بدون درآمد) در سال در حدود ۵.۴ میلیارد متر مکعب است. از این میزان مصرف مقدار ۴.۳ میلیارد مترمکعب مربوط به مصارف بخش خانگی است، لذا با توجه به جمعیت تحت پوشش در مناطق شهری میزان سرانه مصرف آب یا همان میانگین مصرف آب به ازای هر نفر در روز برای کل مصارف ۲۲۴ لیتر به ازای هر نفر در روز و برای مصارف خانگی ۱۸۰ لیتر به ازای هر نفر در روز است.
سرانه مصرف آب به عوامل متعددی از جمله شرایط اقلیمی و وضعیت آب و هوایی، نوع فرهنگ هر منطقه، تعرفه و قوانین بازدارنده، تجهیزات کاهنده مصرف، وضعیت بهداشتی و غیره بستگی دارد و در کشورهای مختلف دارای ارقام متفاوتی است. به طور کلی در اکثر کشورهای توسعه یافته به دلیل وجود زیرساخت‌های مناسب و قوانین بازدارنده و تعرفه‌های بالای آب میزان سرانه مصرف آب از ایران کمتر است.
گیلان استانی است که بیشترین بارندگی را در ایران به خود اختصاص داده است. نه فقط در ایران بلکه در سطحی بسیار وسیع تر در پیرامون ایران یعنی از مراکش در شمال آفریقا و در تمام خاورمیانه تا مرزهای غربی چین و هند، جایی پیدا نمی شود که تا این اندازه آب و هوایی مرطوب و بارندگی داشته باشد. به عنوان نمونه در ایستگاه هواشناسی انزلی به طور متوسط سالانه بیش از ۱۸۵۰ میلی متر بارندگی فرو می ریزد. بنابراین پرسشی که طرح کرده ایم در نگاه نخست کمی غیر منتظره و عجیب است. اما ببینیم چرا این پرسش را طرح کرده ایم و آیا واقعن در گیلان ما با کمبود آب روبرو هستیم؟
بیلان مثبت آب در گیلان
در مطالعات آب یکی از شاخص های مهم، بررسی بیلان آب است. که به ما می گوید در یک محدوده ی مشخص کمبود یا مازاد آب وجود دارد. به عبارت دیگر بیلان آب تفاوت مثبت و منفی منابع و مصارف آب است. برای بررسی بیلان آب پرسش این است که در یک منطقه ی مطالعاتی چقدر منابع آب سطحی و زیر زمینی در دسترس است و میزان مصارف آن یعنی مصرف درکشاورزی، شرب و صنعت چقدر است. البته در مطالعات جدید نیازهای زیست محیطی یا حقابه های زیست محیطی نیز جزو مصارف محاسبه می شود. یعنی این که چقدر آب برای مصارف زیست محیطی یا مصرف زیست محیطی باید کنار بگذاریم. به زبان ساده مصارف یا نیازهای زیست محیطی یعنی چقدر آب در جریان های سطحی و رودخانه های منطقه همیشه باید جریان داشته باشد تا آبزیان و حیواناتی که از این آب استفاده می کنند به حیات خود ادامه بدهند.
بنابراین از تفاضل منابع و مصارف چهارگانه ی آب در یک منطقه ی مشخص، ما متوجه می شویم که در منطقه ی مطالعاتی بیلان آب مثبت است یا منفی. به عبارت دیگر اگر منابع آب در طول یک سال نسبت به مصارف چهارگانه بیشتر باشد، در آن صورت گفته می شود که بیلان مثبت است . اما اگر میزان آب مصرفی در چهار قلمرو در یک سال از میزان منابع قابل دسترس بیشتر باشد در آن صورت گفته می شود که بیلان منفی است.
در مورد گیلان، داده های کلی بیلان آبی نشان می دهد که در مجموع بیلان منابع و مصارف تا امروز مثبت بوده است. یعنی به طور مشخص طبق آماری که شرکت آب منطقه ای گیلان در سال ۱۳۹۲ ارائه کرده و در دسترس ماست، در مجموع گیلان برای سال ۱۳۹۲ دارای منابع آبی به مقدار ۶۹۱۳ میلیون متر مکعب بوده( ۹/۶ میلیارد متر مکعب) و مصارف مختلف آن در همین سال نیز بسیار کمتر یعنی ۳۵۰۰ میلیون متر مکعب( ۵/۳ میلیارد متر مکعب) برآورد شده است. مطمئن نیستیم که حقابه ی زیست محیطی در این محاسبه به حساب آمده باشد.
آب معدنی
همانطور که از نامش پیداست آب معدنی تهیه شده از منابع چشمه های جوشان طبیعت حاوی املاح و مواد معدنی است اما به لحاظ اینکه ممکن است حاوی مقداری ناخالصی باشد، از طریق فیلترهای ساده عبور داده میشود تا مواد زائد درشت آن جداسازی شود. در کل، آبی که از چشمه های طبیعی جوشان یا در کوه پایه ها از دل زمین خارج میشود نیازی به افزودنیها ندارد و با کمی تغییر در طعم و مزه نسبت به بطری کردن آنها اقدام میشود
اما آب آشامیدنی با آبمعدنی تفاوت زیاد دارد و این تفاوت در آن است که علیرغم آبمعدنی این آب از دل چاه های عمیق یا نیمه عمیق که عموما در روستاها وجود دارد و یا آب لوله شهری تهیه میشود.
آب خارج شده از چاه های اطراف روستاها بدلیل همجواری با منابع آلوده کننده دامی یا کشاورزی ممکن است از لحاظ شیمیایی آلوده باشد و حاوی مقادیر زیادی نیترات، آرسنیک یا سایر سموم دیگر باشد که این آب ها از طریق سیستم های اسمز معکوس و یا دستگاه های تصفیه آب صنعتی بزرگ تصفیه میشود.
از آنجاکه این سیستم های تصفیه بطور کلی تمام مواد محلول درون آب ( مفید یا غیر مفید ) را فیلتر میکند و آب را بحالت اسیدی در می‌آورد در انتهای مسیر به آن افزودنیهای مینرال یا معدنی کننده افزوده میشود.
آب آشامیدنی:
مجوزی که از طرف مراجع قانونی برای احداث کارخانه های اینچنینی، آبمعدنی با آشامیدنی صادر میشود با همدیگر متفاوت است، مجوز احداث و بهره برداری از آبمعدنی با آب آشامیدنی تفاوت دارد و بر روی لیبل هرکدام از بطری ها باید عبارت ( آب آشامیدنی یا آب معدنی ) ذکر شود . متاسفانه اکثر مصرف کنندگان و خریداران هنگام تهیه این بطری ها تصور نادرستی از آب آشامیدنی بجای آبمعدنی دارند .
گاهی ممکن است آب آشامیدنی پس از مدتی دچار تغییر رنگ یا بو ، رسوب ته بطری به شکل لجن یا جلبک سبز رنگ شود اما آب معدنی اینطور نیست. در هر صورت چه آبمعدنی و چه آب آشامیدنی اگر بطور درست تهیه و بطری شوند مشکل زا نخواهند بود اما توجه به رعایت نکات اصولی و اجرای استانداردهای لازم برای تهیه این نوع آبها لازم و ضروری می‌باشد.
درفرهنگ اسلامی به عدم اصراف در استفاده از همه برکات الهی تاکید شده اگر ما هم از هدر رفت آب جلوگیری کنیم واز آب آشامیدنی برای موارد غیرضروری استفاده نکنیم با کمبود آب مواجه نخواهیم شد.
به امید آن روز...
✍️ ابراهیم عاطفی