در مفهوم "انتظار" مهدی موعود در شیعه هر سه مفهوم "امید"، "انتظار مثبت" و "آینده" مورد نظر اسنایدر ملحوظ است. شیعیان صرف نظر از طیف گسترده کیفیت باورمندی به فلسفه مهدویت، آینده را مثبت و مطلوب می دانند و زمین را میراث بندگان شایسته خدا و پیراسته از فساد و آلودگی. این مفهوم در انطباق با نظریه امید «ریک اسنایدر» است. مطلوبیت فلسفه انتظار به این انطباق نیست بلکه این نظریه میتواند تبیین مناسبی برای آن باشد و رویکرد روانشناختی نظریه انتظار را بیان میکند. به علاوه در مفهوم انتظار شیعی، پیوند عمیق آسمان و زمین نیز نهفته است.
دیدارنیوز ـ
احمد رضا قلی پور: ما شیعیان دوازده امامی روز نیمه شعبان را با شکوه فراوان جشن می گیریم و همه ساله نمایش بی نظیری از حماسه امید و شادی خلق میکنیم. انتظار مهدی موعود جانمایه این مراسم است. مطابق اعتقاد شیعیان، وقتی جهان پر از ظلم و ستم و سرشار از فساد و بی عدالتی است، آخرین باقیمانده الهی میآید و با برچیدن بساط ظلم و نابرابری، آخرین حلقه حکومت عادلانه الهی را در جهان برپا می کند که در راس آن، مهدی (عج) و مسیح (ع) قرار دارند. مفهوم انتظار، منبعث از این باور شیعی است.
طیف گستردهای از مهدی باوران در میان شیعیان؛ از انجمن حجتیه تا شریعتی به مفهوم انتظار پرداخته اند و آن را از منظرهای گوناگون به بحث نشستهاند. در این مقال کوتاه، من انتظار را از نگاه روانشناسی اسنایدر و جامعه شناسی شریعتی مورد کنکاش اجمالی قرار می دهم.
نظریهای در روانشناسی که می تواند در این مقوله، باب گفتگو را تسهیل کند نظریه امید ریک اسنایدر (Rick Snyder) است که از روان شناسی مثبت گرا برخاسته است. مطابق نظر اسنایدر، امید عبارت است از “توانایی درک شده برای تولید مسیرهایی به سمت اهداف خوشایند، همراه با انگیزه درک شده برای استفاده از آن راهها تا فرد به هدف مورد نظر برسد” (اسنایدر، ۲۰۰۰). اسنایدر در راستای تبیین نظریهاش برای امید، ابعاد سهگانه تفکر هدف، تفکر عامل و تفکر گذرگاه ارائه کرد. به نظر اسنایدر اساس امید، انتظار مثبت از آینده است و بر اساس ابعاد سهگانه امید، فرد عامل دارای اهداف خوشایند است و باید در گذرگاهی قرار گیرد که به آنها دست پیدا کند. امید، انگیزهی انسان را در جهت دستیابی به اهداف خوشایند نیرومند میکند تا به رفتارهای مطلوب دست بزند.
امید، انتظار مثبت و آینده، سه مفهوم کلیدی این نظریه اند. وقتی چشم انداز فرد از آیندهاش مثبت باشد امید جوانه میزند، شور و شوق زندگی، خلاقیت و خوشبینی سر بر میآورد و حرکت تعالی بخش آغاز میشود. چشم انداز مطلوب، فرد را برای تحقق هدف برانگیخته میکند؛ بنابراین امید، انتظار مثبت از آینده را در خویش دارد و بالعکس انتظار، امید را.
شریعتی در سخنرانی " انتظار مذهب اعتراض" در تعریفی از انتظار، آن را نارضایتی همیشگی از وضع موجود می داند و معتقد است مزیت شیعه بودن در این باور شیعی است که همواره میتواند به کمک آن، بن بست گشایی کند. وی انتظار را نقطه قوت شیعه علوی می داند که نماد شیعهی پاک در برابر شیعه پوک است که نماد آن از نگاه وی، شیعه صفوی است. به نظر وی انتظار فلسفهای رهایی بخش و فراهم کننده شرایط برای ایجاد جامعه آرمانی و مدینه فاضله یا آرمانشهر مطلوب خدا و انسان است که در پایان تاریخ به آرمانهای تحقق نیافته بشر در زمینه فرانیازهایی مثل عدالت، آزادی، رشد، شدن و نهایتا جانشینی خدا در زمین، لباس تحقق میپوشد.
یهودیان و مسیحیان نیز در آخرالزمان انتظار مسیح را میکشند تا آرمانشهر مطلوبشان را بسازد. مهدی موعود که در میان ما زندگی می کند و یا مسیح که از آسمان رجعت میکند امید بشریت برای نجات اند. بارها و بارها در قرون گذشته وقتی جامعه بشری دچار بلا و بیماری شده و یا مصیبتهای بشری نظیر جنگ را تجربه کرده است به یاد آخرالزمان افتاده است و امید آرمانشهرگرایانه اش را باز تولید کرده و چاره کار را در ظهور منجی الهی جستجو میکند. گویی حقیقت این است: تنها راه نجات، پیوند زمین و آسمان است. انسان به تنهایی قادر به حل مشکلاتش نیست. صرف نظر از انطباقهای روایی و حدیثی که توسط باورمندان سنتی و یا برخی پیشگویان میشود، اما واقعا پایان تاریخ و آخرالزمان جزو اسرار رمزآلود آفرینش است و کسی از آن هیچ اطلاعی ندارد.
۱۵۰ سال پیش، «ایوان پتروویچ پاولف» فیزیولوژیست روس معتقد بود حل مشکلات بشر تنها از طریق سیطره علم بر امور بشری امکان پذیر است. هنوز هم بسیاری از مردم و دانشمندان به ویژه سیانتیستها بر این اندیشه پای میفشارند. گرچه علم خیره کننده انسان، روز به روز در حال پیشرفت است، اما مشکلات بشری نیز با تصاعد هندسی در حال اوج است. به نظر می رسد کرونا این روزها نه تنها علم بلکه همه تجارب بشری را به چالش کشیده است
در مفهوم "انتظار" مهدی موعود در شیعه هر سه مفهوم "امید"، "انتظار مثبت" و "آینده" مورد نظر اسنایدر ملحوظ است. شیعیان صرف نظر از طیف گسترده کیفیت باورمندی به فلسفه مهدویت، آینده را مثبت و مطلوب می دانند و زمین را میراث بندگان شایسته خدا و پیراسته از فساد و آلودگی. این مفهوم در انطباق با نظریه امید «ریک اسنایدر» است. مطلوبیت فلسفه انتظار به این انطباق نیست بلکه این نظریه میتواند تبیین مناسبی برای آن باشد و رویکرد روانشناختی نظریه انتظار را بیان میکند. به علاوه در مفهوم انتظار شیعی، پیوند عمیق آسمان و زمین نیز نهفته است.