دیدارنیوزـ پرستو بهرامی‌راد/ رسول شکوهی: در بخش اول گفت‌وگو با
حسن دانایی‌فر دیدگاه‌های او را درباره سیاست‌های کلان آمریکا و جمهوری اسلامی ایران بررسی کردیم و همچنین بر نقش ایران در تحولات منطقه نگاهی داشتیم. دانایی‌فر به‌عنوان مشاور معاون اول رئیس‌جمهوری و دبیر ستاد توسعه روابط اقتصادی ایران، صادرات را بهترین گزینه برای نجات شرایط اقتصادی امروز کشور می‌داند. سفیر سابق ایران در عراق در این گفت‌وگو سعی دارد از نقشی که ایران در منطقه بازی می‌کند صحبت کند و علل عدم اعتماد ایران به آمریکا را تشریح کند.
در ادامه قسمت دوم گفت‌وگو دیدارنیوز با حسن دانایی‌فر را بخوانید:
شما راجع به مذاکراتی که در عراق با آمریکا داشتیم و به بنبست رسید، صحبت کردید. آیا بعد از سقوط موصل، بهترین فرصت نبود که با آمریکا مذاکرات گسترده اتفاق بیفتد که دست از سر منطقه بردارند و با ایران به یک توافق درستی برسند. چون به مرور ما به برجام رسیدیم و با هم دست دادیم. شاید با یک توافق درست، این تنش‌ها در منطقه کم می‌شد.
دانایی‌فر: اگر برجام را نداشتیم اکنون حرف زدن و پاسخ به این سؤالات سخت بود. فقط میخواستیم بگوییم امنیت ملی، فوق همه چیز است و من میگفتم ۴۰۰ هزار نفر بیخ گوش ماست و ما نباید دست روی دست بگذاریم. این حرف‌ها نیز مخاطب خودش را دارد و نمیتوانیم دوره این حرف‌ها را تمام شده در نظر بگیریم. ملت ما یک تنه در طول تاریخ ایستاده و هجومهای زیادی را تحمل کرده است.
با وجود اینکه دیدگاه‌های مخالف جدی در برجام وجود داشت، اما نظام برجام را پذیرفت. تصور کنید اگر ترامپ از برجام بیرون نرفته بود، ما مشکلی داشتیم؟ ترامپ گفت «حاضر نیستم با ایران سر یک میز بنشینم، ایران نباید با ما معامله کند و من باید به او بگویم چه کند»، آیا ملت ایران این را میپذیرد؟! حرف ترامپ این بود که ما به آنها امتیاز داده‌ایم. خب معامله همین است، شما یک چیزی می‌دهید و یک چیزی می‌گیرید. اگر معامله نیست ذلت‌نامه است. اگر ترامپ از برجام بیرون نرفته بود مشکلی نداشتیم. ترامپ می‌گوید آقای اوباما و تیمش به آمریکا اهانت کرده اند و ما قبول نداریم؛ لذا ما از برجام خارج میشویم. اتفاقاً عدهای دوست دارند ایران از برجام خارج شود، اما ما خارج نمیشویم. اما صبر ایران اندازهای دارد و در زمان مناسب تصمیمگیری لازم انجام میشود. اما اینکه شما به اتفاق موصل اشاره کردید، من به یاد ندارم آمریکایی‌ها کوچکترین حرفی یا رفتاری از خود بروز داده باشند. آمریکایی‌ها متکبرتر از این هستند که ما تصور می‌کنیم.
در سال ۱۳۸۶ شما جزو تیمی بودید که قرار بود برای امنیت بغداد با آمریکا مذاکره کند، حتی آنجا هم برای مذاکره نیامدند؟
دانایی‌فر: ما سه دور مذاکره کردیم و قول دادند، اما به تعهداتشان عمل نکردند. مقام معظم رهبری هم فرمودند ما برای مصلحت عراق مذاکره می‌کنیم، اما به تعهداتشان عمل نکردند. مگر آمریکایی‌ها به عراقیها که در زمینه موافقت‌نامه همکاری طولانی مدت، تعهد دادند، اجرا کردند؟ من ۶ ماه قبل از سقوط موصل به آقای مالکی گفتم موصل به زودی سقوط می‌کند. گفت من فکر نمیکنم و گفت که چرا آمریکایی‌ها این را نمیگویند و شما فقط به ما میگویید. من گفتم مشکل اینجاست که این‌ها خودشان جزو این توطئه هستند. گفتم ما اسناد و اطلاعات داریم. همان روزی که موصل سقوط کرد ما دیگر یک تیم مشترک با دوستان بودیم. آنجا شخصی بود که مدام اخبار میآورد، من گفتم این رابط CIA است و همه اخبارش راجع به سقوط مناطق مختلف بود. من گفتم این‌ها جنگ روانی علیه شما راه انداختهاند.
اگر ترامپ از برجام خارج نشده بود قطعاً این مشکلات ایجاد نمیشد. ما تا امروز خویشتنداری کردهایم باز هم خویشتنداری خواهیم کرد؛ لذا آنها بازی یک طرفه میخواهند و این مسئله ممکن نیست.
از زمان اوباما گفته میشود ایران یک سری پرونده در عراق دارد و میخواهند در مورد آنها مذاکره کنند. منظورشان چیست؟
دانایی‌فر: من نمی‌دانم منظور آنها چیست، اگر شما اخبار بیشتری دارید بدهید وگرنه ما این را همین الان به عراقیها گفتهایم که اصلاً علاقهمند نیستیم که عراق صحنه درگیری ما با آمریکا باشد. چون اصلاً مصلحت ما نیست که عراق محل نزاع، درگیری بین ما و آمریکا باشد ولی آمریکایی‌ها اصرار دارند که عراق را به صحنه درگیری بین ما و خودشان تبدیل کنند. این نه به مصلحت ماست و نه عراق و نه آمریکایی‌ها.
شما تمام حضور ایران در منطقه را در قالب پروژه امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران تعریف می‌کنید. آیا بهتر نیست این پروژه امنیت ملی را با مفاهیم جدید امنیت ملی گره بزنیم؟ در شرایطی که شکاف‌های اجتماعی و سیاسی زیادی وجود دارد، شرایط را به سمتی ببریم که پروژه امنیت ملی را عامتر تعریف کنیم تا شکاف بین سیاست داخلی و سیاست خارجی ایجاد نشود؟
دانایی‌فر: اول باید تفاهم کنیم تعریف عام و خاص امنیت ملی چیست؟ منافع ملی و امنیت ملی تقریباً همیشه ثابت است، ابزار می‌تواند متفاوت باشد. به دست آوردن آن و حفظ کردن آن می‌تواند با تکنیکها و تاکتیک‌ها متفاوت باشد. اما حفظ امنیت ملی مؤلفههای به هم پیوسته است که باید به همه آن مؤلفهها توجه کرد و ما نمیتوانیم به بخشی از آن اهتمام بورزیم و بخش دیگر را رها کنیم. باید مدیران و برنامه‌ریزان ما به‌خصوص در بخش اقتصادی بتوانند یک هماهنگی و همخوانی در همه زمینه‌های امنیت ملی داشته باشند، اما معنای آن نیست که از یکی غافل شویم. نه از آن طرف مرز و نه از این طرف مرز نباید غافل شد. ما باید تلاش بیشتری کنیم، متناسب با فشار‌هایی که هست یک کار دقیقتری کنیم. شاید کسی از من بپرسد چرا با آن پیشینهام به کار اقتصادی آمدهام؟ دلیلش همان نگرانی است که شما دارید. چون این موضوع از دغدغههای جدی ذهنی من است. یکی از راههای اصلی برونرفت ما از این بحران امروز، صادرات ماست. من اعتقاد دارم ظرفیت صادرات این کشور در همین شرایط فعلی ۱۲۰ میلیارد دلار در سال است. صادرات ایران به عراق در سال ۲۰۱۸ رتبه اول را به دست آورد. میدانید که ۹۸ درصد صادرات منهای برق و گاز از صادرات محصولات خصوصی است. امسال هم پیشبینی می‌کنیم حداقل ۸.۵ میلیارد دلار شود و بیش از ۳۰ درصد افزایش صادرات به عراق داشته باشیم، ۹۸ درصد آن صادرات خصوصی است که به تولید ملی ما خیلی کمک می‌کند. امروز عراق در آستانه ورود به سازندگی و بازسازی است و حداقل برآورد‌هایی که تاکنون صورت گرفته است ۳۰۰ میلیارد دلار است.
یعنی ایران قرار است به بازسازی عراق ورود کند؟
دانایی‌فر: عراق بازار خوبی است. به این صورت نیست که کمک کنیم، بخش خصوصی که مجانی به کسی چیزی نمیدهد.
شما فردا را چگونه می‌بینید؟ فردای پیش رو و فرداهای دورتر.
دانایی‌فر: از این وضعی که اکنون داریم بدتر نخواهد شد. سال ۹۸ سالی است که نیاز به تلاش‌های بیشتری داریم. ما در پایان سال ۹۸ انتظار داریم که از خیلی از مشکلات عبور کنیم.
حتی از نظر اقتصادی؟
دانایی‌فر: منظور من از نظر اقتصادی است. از نظر سیاسی ما تاثیرگذار هستیم. اگر تاثیرگذار نبودیم در پرونده‌ها، معنایش این است که خنثی‌اید و خاصیتی ندارید. عراق و سوریه می توانند برای رشد اقتصادی ما مفید باشند. من اعتقاد دارم همین کشورهای پیرامونی برای رشد اقتصادی ما کافی است.
فکر می‌کنید با شرایط حاضر با ما همکاری کنند؟
دانایی‌فر: ترکیه کار می‌کند. عراق نیز در حال حاضر با ما کار می‌کند و مانعی وجود ندارد و سوریه هم مشکلی ندارد.
سر تحریم آمریکا العبادی یک صحبتی کرده بود...
دانایی‌فر: شما باید ببینید نخست‌وزیر فعلی عراق چه می‌گوید. من استدعا دارم در خطاب به صحبت سیاسی که ترامپ کرد همه صحبتهای عراقیها را بخوانید و نه اینکه یک صحبت را برجسته کنید. در ارتباط با مسائل اقتصادی، آمریکایی‌ها اصرار کردند که عراق رابطه اقتصادی خود را با ایران قطع کند، اما عراق اعلام کرد ما نمیتوانیم. ۴۰ درصد انرژی ما از ایران تأمین میشود. در سلیمانیه کنسول آمریکا جلسه گذاشت و اصرار کرد که رابطه باید قطع شود و عراق گفت ۷۳ درصد نیازمندیهای یومیه ما از باشماق و مرز پرویز خان و این مناطق تامین میشود، ما نمیتوانیم قطع کنیم. اگر جایگزینی دارید اقدام کنید. همین حرفی که آقای اردوغان زد و گفت من نمیتوانم به خاطر دیدگاه‌های یک کشور، مردم‌مان را زمستان در سرما نگاه دارم، نشان از همین مسائل دارد. نمی‌خواهم بگویم کشورهای پیرامون ما بدون مشکل است و سیستم بانکی ما بدون مشکل کار می‌کند، اما به این صورت نیست که ما را زمینگیر کنند. ما میتوانیم در بازار عراق، سوریه، ترکیه، افغانستان، پاکستان، آذربایجان و ترکمنستان حضور داشته باشیم.
یعنی راهبرد دولت روحانی در سال ۱۳۹۸ را در منطقه اینگونه می‌بینید که وارد مسائل اقتصادی بشود؟
دانایی‌فر: بله. شما فرمایشات رئیس‌جمهور را در این روز‌ها رصد می‌کنید عمدتاً بحثهای اقتصادی است. ما چارهای غیر از این نداریم. حتی به نظر من یک فرصت است و ما در این شرایط حداقل در سال ۱۳۹۸ میتوانیم به بالای ۶۰ میلیارد دلار صادرات برسیم، اما نیاز به تلاش دارد. در مجموع خیلی از ظرفیتهای ما زیر ۲۰ درصد کار می‌کند، خیلی از ظرفیت‌ها که نیاز به مواد اولیه از خارج هم ندارد. من فکر میکنم از این مرحله سخت میتوانیم تا حد زیادی در سال ۹۸ عبور کنیم. ضمن اینکه بحثهای سیاسی هم وجود دارد، اینکه طرف مقابل ما چقدر می‌تواند تحمل کند و حوادث احتمالی که در خصوص مسائل داخلی خودشان است و مسائل و مشکلاتشان تا چه حد است و به هر حال آنها هم مسائل خود را دارند. اینگونه نیست که آنها قدرت‌های مطلقی باشند که هر چه بگویند انجام میشود؛ تجربه ۴۰ سال گذشته و تجربه تحمیل بعضی از شبه دولتها به این‌ها مثل طالبان، نشان از این شرایط دارد. مگر نه اینکه آنها طالبان را تروریست می‌دانستند، اما کوتاه آمدند. آیا طالبان تسلیم شد یا آمریکا؟ در حقیقت هر دو کوتاه آمدند. آنها طالبان را قبول نداشتند، جریان طالبان به‌عنوان اهانت به یک فرد بود، ولی تسلیم شدند و در حال مذاکره با آنها هستند. ما نیز از اینکه امنیت در افغانستان به‌وجود بیاید استقبال می‌کنیم. اما آیا در سایه این مذاکرات، امنیت ایجاد میشود یا نه، این محل تردید است.
دیدارنیوز: از وقتی که گذاشتید ممنونیم.