تجاوز روسیه به اوکراین همه جهان را درگیر خود کرده است. ترکیه هم از این قاعده مستثنی نیست به خصوص آن که رابطه‌ای پیچیده و استراتژیک با هر دو طرف این مناقشه خونین دارد.
دیدارنیوز _ رضا قنبری*: روسیه به اوکراین حمله کرد. جنگی قابل پیش بینی که اتفاقاً پوتین هفته‌ای سه بار از پشت تریبون تکذیبش می‌کرد؟! به هر حال روس‌ها در وفای به عهد و احترام به همسایگان در چند قرن اخیر سابقه‌ای درخشان دارند و جناب پوتین به حق، ادامه دهنده راه پدرانش است. ببر‌های کاغذی ناتو هم پس از ورود ارتش سرخ به اوکراین، چون همیشه به انتشار بیانیه‌های سیاسی بسنده کردند و بعد هم بانک‌های آمریکایی به فرمان بایدن با بلوکه کردن پول‌های روسیه سود خود را از این لشکرکشی برداشتند. به آناتولی برگردیم. اردوغان چند ساعت قبل از شروع جنگ در گفتگو با پوتین از تمامیت ارضی اوکراین حمایت کرد و روسیه را به میز مذاکره فراخواند. بعد از شروع جنگ هم با حمایت از زلنسکی ناتو را سازمانی پرحرف و ریسک ناپذیر خواند. به رحال بازنده بزرگ این جنگ پس از روسیه و اوکراین، ترکیه است و اردوغان نمی‌خواهد آینده سیاسی اش را به قمار پوتین ببازد؟!
فایل صوتی این یادداشت را بشنوید
ترکیه با روسیه و اوکراین حدود ۴۰ میلیارد دلار تراز تجاری دارد و از گوجه فرنگی و گندم تا پهپاد و موشک در لیست خرید و فروش طرفین پیدا میشود. اردوغان در یک دهه اخیر برای رهایی از تحریم‌های آمریکا و فشار‌های سیاسی اروپا، روسیه را در استراتژی نگاه به شرق در صدر روابط سیاسی_ اقتصادی خود نشانده غافل از آنکه خلق و خوی مسکو حتی از آب و هوای استانبول هم پیش بینی ناپذیر است. حالا دو متحد اقتصادی ترکیه با هم سرشاخ شده اند و این یعنی بازی دو سر باخت برای اردوغان؟! چه آنکه هنوز جوهر فرمان حمله پوتین خشک نشده قیمت بنزین در ترکیه بالا رفته و ترس کمبود گندم و کسادی هتل‌ها به جان دولتمردان افتاده است.
به هرحال با تغییر مختصات جنگ‌های بزرگ جهان از سمت خلیج فارس به سوی دریای سیاه و مدیترانه ترکیه هم باید تغییر رفتار دهد. کشوری با تجربه دردناک فروپاشی در جنگ جهانی اول که دیگر علاقه‌ای به تکرار آن خاطره ندارد. اما این‌ها چه سود وقتی پوتین در پنج نوامبر ۲۰۲۱ در سوچی گفت:" ۵۰ سال پیش خیابان‌های لنین¬گراد یک چیز به من آموخت اگر دعوا اجتناب‌ناپذیر بود مشت اول را بزن" بنابراین ترکیه باید خود را برای مشت‌های بی هوای همسایه شمالی آمده کند و متاسفانه تجربه اوکراین نشان داده که اروپا حداکثر بتواند پرچم کشور اشغال شده را برای عکس‌های اینستاگرام با لیزر روی چرخ و فلک شهربازی‌ها بیاندازد. البته اردوغان هم بچه محله کاسم پاشای kasımpaşa استانبول است و او را به "کابادیه" kabadayı می‌شناسند" لوطی‌های که در برابر زور گویان محله می‌ایستند" چه آنکه وقتی سوخوی ۲۴ روسی در سال ۲۰۱۵ یک کیلومتر وارد حریم هوایی ترکیه شد اف ۱۶های ترکیه بدون لحظه‌ای درنگ آن را ساقط کردند. هرچند فکر رودرویی با کشوری که سالانه ۳۵ درصد از گاز وارداتی و ۵ میلیون توریست با آناتولی میفرستد فعلا از خیال هیچکس در ترکیه نمی‌گذرد. در فضای داخلی نگاه‌ها به اتفاقات اخیر متفاوت است. مخالفان دولت که در چند سال اخیر نسبت به خرید سامانه اس ۴۰۰ روسی و نزدیکی به پوتین بار‌ها اردوغان را ملامت کرده‌اند جنگ اخیر را نشانه‌ای از خروج پوتین از نظم جهانی می‌دانند و نسبت به شراکت با او هشدار می‌دهند و در مقابل هواداران دولت با اشاره به مرگ مغزی غرب در روز‌های مبادا، آمریکا را مدیر بی مسئولیت دنیا می‌دانند. البته همه در محکومیت روسیه در جنگ اخیر اتفاق نظر داشته و هشتگ زلنسکی و اوکراین در توییتر از داغ‌ترین ترند‌های روز است.
مقاومت اوکراین دربرابر تجاوز روس‌ها در ترکیه، چون دیگر نقاط دیگر جهان خارج از انتظار‌ها بوده و بعد از تماس تلفنی زلنسکی با اردوغان برای اجرای پیمان مونترو افکار عمومی به ریس جمهور برای اعمال این توافق فشار فراوانی وارد کردند. براساس این پیمان که در سال ۱۹۳۶ بین کشور‌های حاشیه دریای سیاه و قدرت‌های جهانی بسته شده ترکیه در زمان جنگ، مدیریت تنگه‌های بسفر و داردانل را در اختیار گرفته و کشتی‌های جنگی اجازه ورود به دریای سیاه را نخواهند داشت. قانونی که اردوغان با تاکید بر اجرای آن در جلسه دوشنبه هیئت دولت یک گام دیگر از پوتین دورتر شد. هرچند در همان روز ترکیه با رای ممتنع به محکومیت روسیه در شورای اروپا همه پل‌های پشت سرخود را خراب نکرد؟! حالا باید منتظر ماند و دید آیا سیاست یکی به نعل و یکی به میخ اردوغان می‌تواند ترکیه را از طوفان دریای سیاه عبور دهد؟!
*روزنامه نگار و کارشناس مسائل ترکیه