"درخت گردو"؛ روایتی انسانی از یک جنگ غیر انسانی

دیدارنیوز ـ ایمان رضایی: محمدحسین مهدویان حالا دیگر جوان جویای نام و عنوان مهجوری نیست که روزی "ایستاده در غبار" را ساخت و به عنوان استعدادی نوین در سینمای ایران به اکتشاف رسید. مهدویان حالا با شمایلی از یک فیلمساز مولف، با حضور مستمر در جشنواره‌های هرسال و تولید فیلم­‌هایی با کیفیت، خود را تبدیل به یکی از مهم­ترین چهره­‌های سینمای ایران کرده است. فیلمساز جوانی که اخیرا کنجکاوی تمام قشر‌ها و تمامی جهت­‌های فکری را برمی­ انگیزاند و هر بار نیز به موضوعات ملتهبی می­ پردازد که البته "درخت گردو" را می­ توان متمایز از باقی آن­ها، نسبتا متفاوت‌تر دانست.

"درخت گردو" مانند اکثر آثار مهدویان، در محدوده تاریخی جنگ هشت ساله با عراق می­ گذرد. اگر "ایستاده در غبار" داعیه­‌ی پرده از یک قهرمان ملی برداشتن و یادآوری رشادت­‌های یک رزمنده غیرتمند داشت و دو قسمت "ماجرای نیمروز" نیز با ایجاد احساساتی ناسیونالیستی، به پیگیری ماجرا‌های اطلاعاتی و بُعد فیزیکی جنگ می­ پرداخت، "درخت گردو" با رویکردی منحصر به فرد و کمی دورتر از آثار نامبرده، پا به قلمروی عواطف انسانی می­ گذارد تا این بار مهدویان دریچه­‌ای غیر سیاسی و دور از عقاید ایدئولوژیک از جنگ را به نمایش بگذارد.

 

 

فیلم به بمباران شیمیایی در سردشت کردستان می­ پردازد. حادثه­‌ای دلخراش که با تمرکز ویژه­‌ی مهدویان، بیش از آنکه کنشی سیاسی/عقیدتی را در بر بگیرد، منجر به آسیب­‌های بسیار جدی در نهاد خانواده­‌های فراوانی شد. رویکرد مهدویان در این فیلم نیز همین پیشبرد انسانی ماجراست که با دوری از قواعد ژانر سیاسی که پیش از این به آن ورود می­ کرد، جهانی مملو از عواطف را پدید آورده است.

"درخت گردو"در بطن ماجرایی که دست روی آن گذاشته، روایت پدری را از سر می­ گیرد که زمانی عاشقانه برای خانواده­ اش پادویی می­ کرد و ناگهان تاثیر آسیب­‌های شیمیایی، رویاهایش را نقش بر آب می­ کند. فضای شاعرانه و زندگی عاشقانه­‌ای که در ابتدا با تمرکز روی خانواده قادر (پیمان معادی) پدید می­ آید، خیلی طول نمی­ کشد که با فجایعی مصیبت­ وار دچار تزلزل و سقوط می­ شود. این شاید اولین بار است که یک فیلمساز ایرانی، سودای "خاک وطن" را با تمام ارزش و اهمیتش در فرع قرار می­ دهد تا مصیبتی کاملا انسانی را به تصویر بکشد.

درواقع در تمام طول فیلم که پس­ زمینه­‌ی جنگی سیاسی را به خود می­ بیند، فیلمساز هرگز سراغ وام گرفتن از عناوین و تیترهایی چون وطن­ پرستی و دفاع از خاک نمی­ رود که البته نه تنها نکته­‌ی منفی محسوب نمی­ شود، که اتفاقا فرصتی را فراهم کرده تا جنگ را فارغ از تمام شعار‌های عقیدتی، این بار در قالب تاثیراتی که روی خانواده­‌ها و جمعیتی معمولی می­ گذارد ببینیم.

«قادر» اساسا فاقد کوچک­‌ترین سواد و تحلیل­‌های سیاسی است. او تنها می­ داند که پدر یک خانواده است و موظف است تا شرایطی ایده­ آل را برای همسر و فرزندانش فراهم کند. بمباران شیمیایی، نقطه عطفی تراژیک در زندگی قادر محسوب می­ شود که اولا تازه به او می­ فهماند که بمب شیمیایی اصلا چیست، و سپس به مصائبی که او را از خانواده­ اش دور می­ کند دامن می­ زند. مهدویان توانسته لحظاتی به شدت غمگینانه از لحاظ دراماتیک خلق کند که بتوان درد و رنجِ جاری در این فاجعه را به واسطه تصویر، لمس کرد. اشک­‌هایی که در کنار خون­‌ها ریخته شد و زخم­‌هایی که تا ابد در ریه­‌ها باقی ماند تا همچنان یادمان بیاورد که جنگ، عجب چیز بی انصافی است!

 

 

"درخت گردو" از لحاظ ساختاری در ابعاد فنی خود نیز به استاندارد‌های از پیش انتظار داشته­‌ی سینمای مهدویان دست یافته و حتی بعضا پیشرفت­‌های چشمگیری نیز به چشم می­ خورد. دوربین ملتهب و لنز متحرکی که تبدیل به امضای فرمالیستی مهدویان شده دوباره جلب توجه می­ کند، اما این بار به لطف عمیق­‌تر شدن بار دراماتیک اثر نسبت به فیلم­‌های قبلی این فیلمساز، دوربین، جدا از انتقال مفاهیم و اطلاعات و پیگیری کاراکتر‌ها، حالا دست به خلق موقعیت­‌های احساسی نیز می­ زند و قاب­‌هایی خاص که از لحاظ بصری چشم­ نوازند ارائه می­ دهد و تاثیر ناخودآگاه حسی خود را نیز می­ گذارد. به عنوان مثال، میزانسنی که با کارگردانی دقیق و درست پیرامون درخت گردوی موجود در فیلم شکل گرفته و ترکیب آن با دوربینی که پخته­‌تر از تمام کارنامه سینمایی مهدویان صحنه­ هارا ضبط می­ کند، منجر به حداکثر میزان تاثیرگذاری شده­ اند که نویدِ حضور فیلمسازی مستعد با دغدغه­‌های انسانی را می­ دهد.