"روز صفر"؛ قهرمان­ سازی در قالب وطن ­پرستی

دیدارنیوز ـ ایمان رضایی: سعید ملکان علی­رغم حضور پررنگ و طولانی مدتش در عرصه سینما و چهره ­پردازی، امسال دست به ساخت اولین فیلمش تحت عنوان "روز صفر" زده که اساسا قرار است طبق قواعد ژانر‌های سیاسی/جاسوسی بنا شود و با استفاده از صحنه ­های اکشن و جلوه ­های ویژه ­ی گسترده ­ی میدانی، شمایلی بین­ المللی به خود گیرد. فیلمی که پایه و اساس خود را حول محور یک قهرمان شکست ناپذیر (امیر جدیدی) و مسائل تروریسم بازسازی می­ کند.

"روز صفر" روایتی است نسبتا واقعی از ماجرای دستگیری عبدالمالک ریگی در ایران. تروریست پاکستانی که پس از کشتار‌های بی رحمانه و گسترش ایدئولوژی­‌های مبتنی بر دیکتاتوری مذهبی، سرانجام در پروازی که از آسمان ایران می­ گذشت، توسط سیستم اطلاعاتی و ارگان­‌های نظامی ایران دستیگر و محاکمه شد. فیلم اخیر ملکان نیز بازگویی همین داستان را با افزودن بار دراماتیک و خلق اتمسفری هیجان انگیز و پر زد و خورد بر عهده دارد تا دومین اثر حاضر در جشنواره باشد که در این دو سال متوالی، پیرامون مسائل ریگی داستانشان را پیش می­ برند.

سال گذشته، "شبی که ماه کامل شد" با درخششی تمام و کمال، جوایز جشنواره را تسخیر کرد و البته که تفاوت­‌های بنیادینی با "روز صفر" در آن یافت می­ شود. فیلم آبیار، قصه­‌ای است عاشقانه در باب تغییر و تحول، چگونگی گذر از انسان بودن و روی آوردن به تروریسم. در واقع "شبی که ماه کامل شد" رویکردی احساسی و عاطفی نسبت به جنایات ریگی و تاثیرات آن داشت که دقیقا نقطه مقابل "روز صفر" محسوب می­ شود.

 

 

"روز صفر" تریلری است سیاسی که تمام تلاشش این است که لحظه­‌ای از التهاب و تب و تاب نیفتد و آنقدر درگیر بررسی مسائل جدی این موضوع می­ شود که اصلا زمانی برای پرداخت حسی/عاطفی پیدا نمی­ کند. قهرمانش را (که هرگز نام واقعی آن را نمی­ فهمیم) نه به مثابه شخصیتی لطیف و دوست داشتنی که در شمایل یک ماشین جنگی و خستگی ناپذیر تصویر می­ کند که لحظه­‌ای از پا نمی­ نشیند و از مقوله احساسات نیز صرفا برای حل کردن یک مسئله جدی دیگر استفاده ابزاری می­ کند (اشاره به سکانس عملیات انتحاری در فروشگاه). همچنین ملکان، کاراکترش را با نوعی خونسردی اغراق شده، نوعی اطمینان به رسیدگی کامل به امور و در کل با یک راحتیِ خاطر عجین کرده که شاید اصلی­‌ترین و موثرترین ویژگی همان قهرمان سازی است.

خاصیت "روز صفر" نیز اساسا همین برخورداری از یک قهرمان همه فن حریف و اغراق آمیز است که نسخه­‌های مشابهش را بار‌ها در سینمای هالیوود دیده­ بودیم. تمهیداتی از این دست را حالا حدودا چند سال است که ایرانی­‌ها نیز به فیلم­هایشان آورده­ اند تا برای دستیابی به آن تاثیرگذاری که هالیوود به مثابه یک ابزار رسانه­‌ای از آن برخوردار است، همه کار کرده باشند. چه بسا "روز صفر" با بهره­ گیری از چند دیالوگ غلو شده­‌ی سیاسی و سودای وطن­ پرستی و نریشن­‌های سانتی­مانتال در ستایش از مرز‌ها و خاصیت جغرافیایی کشور، تمام آن تاثیرگذاری­‌ها را دوچندان نیز می­ کند. شخصیت اصلی فیلم ملکان، در واقع یک واسطه است. یک رابطِ نسبتا جذاب میان فیلمساز و مخاطب که در قالب یک پروتاگونیست، مانیفست­‌های کارگردان را با تماشاگران به اشتراک می­ گذارد.

نریشین پایانی فیلم نیز دقیقا طبق همین الگو و همین فرمول در فیلم گنجانیده شده است. پس از تمام مصیبت­‌هایی که کاراکتر سمپاتیک ملکان از سر می­ گذارند و پس از تمام انفجار‌ها و تیراندازی­‌ها و بازیگوشی­‌ها، ادای جمله­‌هایی که اساسا می­ خواهند جایگاهی والا به مردم بدهند و خود شخصیت را به مثابه بخشی از یک سیستم/نظام، فدای خاک و کشور کنند، صرفا کارکردی موقت و غیرقابل اعتنا دارند و نه پرداخت درستی از ناسیونالیسم ارائه می­ دهند و نه جریانی فراتر از یک حس گذرا ایجاد می­ کنند.

"روز صفر" هرچقدر که در به کارگیری لحظه ­های ملتهب و ایجاد فضا‌های مربوط به ژانر اکشن با آن بازسازی ­های دشوار و سختی ­های متعدد در زمینه­‌های فنی و تکنیکی، خوب ظاهر شده باشد و استاندارد‌ها را رعایت کرده باشد، باز هم در پایان بابت رویکرد نه چندان انسانی خود (تکیه کامل بر ایجاد هیجان و رها کردن ابعاد عاطفی که تمام خاصیت تاثیرگذاری یک اثر سینمایی را شامل می ­شود) چندان فیلم جدی محسوب نمی­ شود و علی­رغم امتیاز­هایی که از برخی منتقدان می­ گیرد و جوایزی که هیئت داوران تقدیمش می­ کنند، جایگاه خاصی در تاریخ سینما و عرصه هنر پیدا نمی­ کند.