سقوط ارزش لیر ترکیه؛ اقتصاد پرواز می‌کند یا قیمت‌ها؟!

دیدارنیوز ـ رضا قنبری*: تورم، چون مه‌ی غلیظ کل فضای ترکیه را پوشانده است، پرده‌ای سفید که با ایجاد راه بندان در شریان‌های اصلی، میزان دید عمومی نسبت به چشم انداز‌های کشور را به پایین‌ترین حد خود رسانده است. اداره آمار ترکیه این هفته با اعلام تورم ۲۴ درصد در سال جاری موج انتقادات از دولت را بلندتر کرد. نمودار‌هایی که با افزایش هزینه‌های سراسری و سقوط پنجاه درصدی لیر همخوانی چندانی نداشته و مخالفان، دولت را به دستکاری آمار‌ها متهم می‌کنند. شرایطی که بنظر بخش مهمی از آن به تغییر فضای سیاست داخلی مربوط است. 

فایل صوتی این یادداشت را بشنوید

 اردوغان دیگر بازی ساز نیست

یکی از خصوصیات مهم رئیس جمهور قدرت او در بازی خوانی و تغییر زمین بازی برای رقبا است. اردوغان به کمک زنجیره‌ای از رسانه‌ها، سازمان رای گسترده و البته کارنامه روشن اجرایی "بازی ساز" اصلی زمین سیاست در دو دهه اخیر ترکیه بوده است. توانایی که در یک سال اخیر چنان کاهش یافته که هربار درباره برنامه‌های اقتصادی سخن می‌گوید لیر در برابر دلار بی ارزش‌تر می‌شود. نشانه‌ای از کاهش مقبولیت عمومی حزب حاکم که در زیر ضربات مخالفان تعادل خود را از دست داده و دیگر قادر به رهبری فضای سیاسی کشور نیست. خصوصا بسیاری از شهروندانی که در دهه ۹۰ و پس از آن متولد شده اند در یک شکاف نسلی، خاطره و تجربه از روز‌های سخت اقتصادی پیش از اردوغان ندارند و تورم‌های دورقمی و صف‌های مواد غذایی آنان را به سمت مخالفان دولت سوق داده است.

 بی ثباتی در دولت ترکیه ادامه دارد

 با صعود قیمت دلار به ۱۳ لیر رئیس جمهور آزموده را دوباره آزمود و تدبیر امور را در تغییر سه باره وزیر اقتصاد در یک سال اخیر یافت. لطفی اِلوان Lütfi Elvan در جلسه هیئت دولت با پذیرش خطا‌ها و اعلام ناتوانی در حفظ تعادل بازار از سمت وزارت اقتصاد استعفا داد تا نورالدین نباتی Nureddin Nebati معاون او به کرسی وزارت تکیه بزند. اقتصاددانی همسو با نظریه "اقتصاد تولید" که قصد دارد با حمایت از برنامه "رشد زیاد، بهره کم" کشور را به مرکز تولیدات ارزان خاورمیانه و شرق اروپا بدل کند. برنامه‌ای که اردوغان در حضور نمایندگان مجلس بر چهار پایه سرمایه گذاری، تولید، صادرات و اشتغال رونمایی کرد و قرار است با کاهش ارزش لیر، رشد اقتصادی و اشتغال را افزایش داده و سپس با افزایش دستمزد‌های پایه و حقوق‌های بازنشستگی شهروندان عادی را در برابر تورم محافظت کند. مدل "چینی اقتصاد" که با افزایش صادرات از طریق نیروی کار ارزان قابلیت رقابت برای کشور را می‌آفریند. استراتژی که بیش از آنکه به یک برنامه بلند مدت اقتصادی شبیه باشد به توفیق اجباری می‌ماند که در این کاهش هرروزه ارزش لیر فشار انتقادات از دولت را کم می‌کند؟! حالا باید دید کشوری که تفریح، سرگرمی و خرید بخش بزرگی از زندگی روزمره مردمش را تشکیل می‌دهد چگونه با سبک زندگی "خرید کمتر کار بیشتر" شرق آسیا کنار خواهد آمد و آیا زیر ساخت‌های اقتصادی کشور آمادگی اجرای آن را دارند. تغییر بزرگی که دیگر نه تنها یک قمار بر سر کرسی انتخابات ریاست جمهوری که در صورت عدم تحقق ضربه‌ای مهلک به اقتصاد ترکیه در سال‌های آینده خواهد زد. چنان که یکی از تماشاگران برنامه رئیس جمهور در کامنتی نوشته بود: "او در سال ۲۰۱۸ گفت: به برادر اقتدار بدهید تا اقتصاد پرواز کند. حالا معلوم شده قرار است شش ماه دیگر قیمت‌ها پرواز کنند". 

احزاب مخالف اردوغان قدرت گرفته اند؟!

 بیشتر انتقادات به خاستگاه چپ مخالفان دولت در سیاست و اقتصاد برمی‌گردد. موج بزرگ خصوصی‌سازی و واگذاری پروژه‌های دولتی به شرکت‌های چند ملیتی که با کاهش ارزش لیر به‌راحتی در ترکیه سرمایه‌گذاری می‌کنند و البته کاهش قدرت خرید و تورم کالا‌های اساسی که فشار فراوانی را به طبقات پایین وارد کرده احزاب چپ گرایی، چون حزب جمهوری خلق و حزب دموکراتیک خلق‌ها را به صحنه گردان این روز‌های ترکیه بدل کرده است چه آنکه کلیچدار اوغلو این هفته در یک متینگ سیاسی در برابر شعار هزاران نفر از هوادارنش که فریاد می‌زدند طیب طیب استعفا استعفا پاسخ داد"استعفا لازم نیست ما با احترام و از طریق دموکراسی او رو برکنار می‌کنیم. گردباد تغییرات در ترکیه می‌وزد". 

اما هیچ کدام از مخالفان تاکنون به سوال یک میلیون دلاری اردوغان پاسخ نداده اند! 

"راه حل شما برای وضعیت اقتصاد کشور چیست؟ "

نظرسنجی‌های سراسری ترکیه از افول محبوبیت سیاستمداران چپ و راست به کمتر از ۳۰ درصد خبر می‌دهند. روندی که ممکن است به چرخه باطل فشار اقتصادی-دولت ائتلافی دهه نود منجر شود. سال‌های که در آن احزاب اصلی با ناتوانی در تشکیل دولت‌های مقتدر، ترکیه را به تورم سه رقمی رساندند. هرچند همین رکود‌های سیاسی-اقتصادی بهترین فرصت برای سر برآوردن احزاب و سیاستمداران تازه نفس است. "علی باباجان" ali babcan یکی از این همین گزینه‌ها است. مردی که حدود دو دهه در کنار اردوغان اقتصاد کشور را اداره کرد و پس از فاصله ریس جمهور از غرب به منتقد او مبدل شد. اقتصاددانی که از بازگشت به روز‌های خوب گذشته سخن می‌گوید و در آینده از او بیشتر خواهیم شنید.

*روزنامه‌نگار و کارشناس مسائل ترکیه