احمد داود اوغلو‌؛ دیپلمات گذشته و رقیب «آینده»‌دار اردوغان

دیدارنیوز ـ رضا قنبری*: ترکیه آینده دارد #Türkiyedegelecekvar. هشتکی که این روز‌ها به مناسبت دومین سالگرد تشکیل حزب آینده Gelecek Partisi در توییتر داغ شده است. تشکلی به رهبری احمد داود اوغلو Ahmet Davutoğlu که پس از اختلاف‌های عمیق با اردوغان لقای نخست وزیری را به عطایش بخشید و حزبی تازه بنا نهاد. سیاستمداری که ترکیه درخشانترین روزهایش را با مسولیت او سپری کرده و حالا محبوبیت عدالت و توسعه با چرخش از برنامه هایش به نصف کاهش یافته است. دیپلماتی که با بازگشت دوباره به سیاست بیش از همه برای اردوغان دردسر ساز خواهد شد.

فایل صوتی این یادداشت را بشنوید

نام احمد داود اوغلو اولین بار با یادداشت‌های هفتگی در روزنامه ینی شفق به سر زبان‌ها افتاد. زمانی که احزاب چپ و ملی گرا در میانه دهه ۹۰ کرسی‌های انتخابی را یکی پس از دیگری به اسلامگرایان تازه نفس واگذار می‌کردند و احمد داوود اوغلو استاد روابط بین‌الملل دانشگاه مرمره در ستون روابط خارجه، نظریه "عمق راهبردی" اسلامگرایان میانه رو را با مخاطبانش به اشتراک می‌گذاشت. یادداشت‌هایی که با بررسی مسائل روز سیاست خارجه در برابر نظریه انفعالی "صلح در درون صلح در بیرون" چپ گرایان، سخن از حضور فعال در مناقشه‌های خاورمیانه، قفقاز و شرق اروپا می‌گفت. نگاهی که از سوی منتقدانش بعد‌ها به "نو عثمانی گرایی" معروف شد.

با برآمدن دولت اسلامگرایان، زوج عبدالله گل- اردوغان مهمترین برنامه سیاست خارجی را پیوستن به اتحادیه اروپا قرار دادند. در واقع نزدیکی به غرب از یکسو عمل به مهمترین وعده انتخاباتی عدالت و توسعه بود و از سوی دیگر خطر کودتای نظامیان را از سر اردوغان کم میکرد. برنامه‌ای که در دهه اول قرن تازه در رسانه‌های غربی از آن به عنوان الگوی اسلام مدرن یاد می‌شد. هرچند در همان حال، استراتژی "مشکل صفر با همسایگان" ایجاد پیوند‌های اقتصادی -فرهنگی در خاورمیانه و گسترش توریسم به عنوان بخش‌های از نظریه "عمق راهبردی" در حال اجرا بودند. ترکیه در این سال‌ها با استفاده از عوامل ثابتی، چون گذشته تاریخی و موقعیت جغرافیایی و البته به پشتوانه جمعیت جوان و مرز مشترک فراوان برنامه بازگشت به خاورمیانه را اجرایی کرد.

با ورود داوود اوغلو به دولت در سال ۲۰۰۹ تحرک سیاست خارجه ترکیه بیشتر هم شد. روابط با قفقاز، کشور‌های خلیج فارس، ایران و اسرائیل رونق دو چندان یافت و از بحران غزه تا مذاکرات اتمی ایران و بهار عربی، ترکیه بخشی از مذاکرات بین‌المللی بود. قدرتی که بازخوردش در پیروزی خیره کننده آک پارتی در انتخابات ۲۰۱۱ و رشد اقتصادی دو رقمی کشور نمایان شد. گمانه زنی چند ساله رسانه‌ها برای رهبری داوو اوغلو در حزب عدالت وتوسعه بالاخره در سال ۲۰۱۴ به وقوع پیوست. جابجایی که از همان ماه‌های اول با توجه به اولویت‌های متفاوت او و اردوغان به اختلاف بین نخست وزیر و رئیس جمهور منجر شد. اردوغان تغییر قانون اساسی و انتقال قدرت از مجلس و نخست وزیر به رییس جمهور را مهمترین برنامه دولت می‌دانست و در این راه منتقدانش تحت فشار‌های بی‌سابقه قرار داشتند. اما داوود اوغلو همچنان بهبود روابط خارجی و رشد اقتصادی را مهمترین وظیفه دولت می‌دانست. روابط گرم داوود اوغلو و اوباما آتش اختلافات را شعله ور‌تر کرد.

رسانه‌های بین‌المللی که به مشی معتدل و مسالمت جو داوود اوغلو بیش از بقیه حاکمان کشور علاقه‌مند بودند اخبار نخست وزیر را به صورت مدام منتشر کرده و اعضای حزب نسبت حرکت ریس دولت خارج از برنامه‌های عدالت و توسعه هشدار می‌دادند. با سلب اختیار داوود اوغلو در عزل و نصب استانداران توسط حزب، روابط دو طرف تیره‌تر شد. نخست وزیر بیش از آنکه نسبت به کاهش قدرتش دلگیر باشد از اینکه این تصمیم مهم درغیاب او بعنوان دبیرکل حزب گرفته شده خشمگین بود. سرانجام در بهار ۲۰۱۶ احمد داوود اوغلو از ریاست حزب استعفا و از دولت اردوغان خارج شد. تنها سه ماه بعد کودتای نظامیان کشور را به سلسله‌ای از مشکلات بی پایان وارد و طبق آمار‌های اقتصادی-سیاسی معتبر، عدالت و توسعه دیگر به روز‌های روشن پیشین بازنگشت؟!

داود اغلو دو سال پیش در چنین روز‌هایی حزب "آینده" را پایه گزاری کرد. حزبی که، چون آک پارتی از لیبرال‌های مسلمانان تشکیل شده و در سیاست خارجه به دنبال ایجاد همگرایی منطقه‌ای و نزدیکی به اتحادیه اروپا است. محور اتحاد داوود اوغلو با مخالفان دولت، بازگشت قانون اساسی به نظام پارلمانی قبل از ۲۰۱۸ است. سیستمی که امکان نظارت احزاب بر دولت را بیشتر کرده و از خطر دیکتاتوری در کشور می‌کاهد. هر چند حزب تازه تاسیس او به کپی از عدالت و توسعه منهای اردوغان شبیه است و همین نکته امکان جذب آرای مخالفان را کاهش می‌دهد. حزبی که هر چند با توجه به حد نصاب ۱۰ درصدی برای ورود به مجلس کبیر، چشم‌اندازی روشن برای حضور در قدرت ندارد، اما دبیرکل نامدارش یکی از گزینه‌های اصلی وزارت خارجه و نخست وزیری در دولت‌های احتمالاً ائتلافی سال‌های پیش رو است. دیپلماتی که برای آینده ترکیه از گذشته خود گذشت.

*روزنامه‌نگار و کارشناس مسائل ترکیه