دوره سوم مجلس شورای اسلامی مصادف شد با اتفاقات و حوادث مهم و تأثیرگذاری در تاریخ ایران و انقلاب اسلامی. در این دوره قطعنامه ۵۹۸ از سوی ایران پذیرفته شد و پس از آنکه آیت الله حسینعلی منتظری از قائم مقامی رهبری عزل شد بنیانگذار انقلاب اسلامی از دنیا رفت و آیت‌الله خامنه‌ای به عنوان رهبر جمهوری اسلامی انتخاب شد. مجلس نسبت به هر یک از اتفاقاتی که روی داد واکنش‌هایی نشان داد.
دیدارنیوز ـ هاتف سپهر: انتخابات سومین دوره مجلس شورای ملی پس از انقلاب بهمن ۱۳۵۷ در روز ۱۹ فروردین ۱۳۶۷ انجام و در تاریخ ۷ خرداد ۱۳۶۷ اولین جلسه مجلس برگزار شد. رئیس مجلس اکبر هاشمی رفسنجانی بود که پس از انتخاب وی به‌عنوان رئیس‌جمهور، مهدی کروبی رئیس مجلس شد.
در این دوره و پس از بازنگری در قانون اساسی جمهوری اسلامی، نام مجلس شورای ملی رسما به مجلس شورای اسلامی تغییر یافت. مشارکت در سراسر کشور ۵۹/۷۲ درصد و در تهران ۴۳ درصد بود. از مجموع ۲۷۹۸۶۷۳۶ نفر واجد شرایط رأی‌ریزی مجموع ۱۶۷۱۴۲۸۱ رأی به صندوق‌ها ریخته شد. در مرحله اول انتخابات ۱۸۰ نفر و در مرحله دوم ۸۲ نفر به مجلس راه یافتند. در انتخابات سراسری مرحله اول و دوم، انتخابات پانزده حوزه بنا به دلایلی توسط شورای نگهبان باطل گردید و نیز اعتبارنامه نماینده منتخب حوزه بروجرد در مجلس رد شد و بدین ترتیب ۱۶ حوزه مجلس شورای اسلامی فاقد نماینده بودند.
پیروزی جناح موسوم به چپ
با انحلال حزب جمهوری اسلامی و سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی در طول حیات مجلس شورای اسلامی دوره دوم، هفت گروه و تشکل مهم در انتخابات مجلس سوم به رقابت پرداختند که عبارت بودند از: جامعه روحانیت مبارز، مجمع روحانیون مبارز، دفتر تحکیم وحدت، خانه کارگر، انجمن اسلامی معلمان ایران، انجمن اسلامی وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی، انجمن اسلامی مدرسین دانشگاه‌ها. در زمان انتخابات، سه تشکل دفتر تحکیم وحدت، انجمن اسلامی معلمان ایران و خانه کارگر با هم ائتلاف مستضعفین و محرومین را شکل دادند که از نظر طرز تفکر و خط مشی به مجمع روحانیون مبارز نزدیک بود؛ به طوری که ۲۵ نفر از نامزد‌های فهرست روحانیون مبارز در لیست آن‌ها حضور داشت.
شایان توجه است که این تشکل‌ها و گروه‌ها بیشتر در شهر تهران فعالیت می‌کردند و شعب آن‌ها در شهرستان‌ها فعالیت کمتری داشتند؛ به همین دلیل در بحث فعالیت گروه‌های فعال در انتخابات مجلس دوره سوم بایستی بیشتر بر نقش جامعه روحانیت مبارز تهران و مجمع روحانیون مبارز تهران تکیه کرد. با توجه به فضای تبلیغاتی حاکم بر انتخابات و شعار‌های عدالت خواهانه، مساوات جویانه و دفاع از محرومین و مستضعفان که از طرف مجمع روحانیون مبارز داده شد مجمع روحانیون مبارز توانست به پیروزی چشمگیری در انتخابات دست یابد؛ به طوری که تقریبا دو سوم کرسی‌های مجلس سوم را نیرو‌های متمایل به جناح چپ به دست آوردند. در حقیقت کاندیدا‌های معرفی شده توسط جامعه روحانیت مبارز تهران و کسانی که اندیشه‌هایی مشابه با جامعه روحانیت داشتند، شکست سختی خوردند. به طوری که حتی کسانی مانند علی‌اکبر ناطق نوری و مهندس محمدرضا باهنر از چهره‌های شاخص و مورد حمایت جامعه روحانیت به دور دوم رفتند. در این دوره از مجلس، چهره‌های شاخصی همچون محمد یزدی، محی‌الدین انواری، قربانعلی دری نجف‌آبادی، حبیب‌الله عسگراولادی، محمدنبی حبیبی، اسدالله بادامچیان و... از بزرگان و افراد مشهور جامعه روحانیت رأی نیاوردند.
در این دوره نهضت آزادی قصد داشت در انتخابات شرکت کند، اما امام خمینی طی نامه‌ای در این خصوص به سران سه قوه، ضمن یادآوری سوابق و عملکرد نهضت آزادی، شرکت آنان در انتخابات و سایر امور کشور را رد کردند و فرمودند: «نهضت به اصطلاح آزادی صلاحیت برای هیچ امری از امور دولتی یا قانونگذاری یا قضایی را ندارد».
افتتاح مجلس سوم
دوره سوم مجلس شورای اسلامی در صبح روز ۷ خرداد ۱۳۶۷ افتتاح شد. امام خمینی در پیام‌شان به نمایندگان که توسط سید احمد خمینی قرائت شد چند نکته را متذکر شدند. اول انتخابات مجلس به‌رغم بدخواهان با صحت و سلامت و در موعد مقرر برگزار شد. دوم مجموعه خواسته‌ها و انتظارات اسلامی مردم از مجلس را رفع گرفتاری‌ها و محرومیت‌ها و دگرگونی در نظام پر پیچ و خم اداری کشور عنوان کردند و از نمایندگان خواستند قوانین را در راستای کمک به محرومان و رفع استضعاف مدون نمایند. سوم از نمایندگانی که رأی آورده‌اند و نامزد‌هایی که رأی نیاوردند مخصوصا اعضا و طرفداران دو جناح، خواستند رقابت‌های زمان انتخابات را کنار گذاشته و دست دوستی به هم دهند تا موجبات تفرقه و جدایی فراهم نشود و در بخش پایانی به جنگ و جبهه اشاره کردند و از مردم ایران خواستند به پشتیبانی مادی و معنوی از جبهه‌های جنگ و رزمندگان ادامه دهند.
تعداد نمایندگان دوره سوم مجلس طبق اصل ۶۴ قانون اساسی باید ۲۷۰ نفر می‌بودند، ولی به علت رحلت امام خمینی در خرداد ۱۳۶۸ و تغییراتی که پس از آن در ساختار سیاسی کشور به وجود آمد، بعضی از نمایندگان از جمله سید محمدرضا امام‌زاده واقفی، حسین کمالی، حسین محلوجی، مصطفی معین نجف‌آبادی، محسن نوربخش و اکبر هاشمی رفسنجانی از سمت نمایندگی استعفا دادند و مسئولیت‌های اجرایی، قضایی و... گرفتند، همچنین محمدحسین افتخاری و عباس حسنی سعدی نیز فوت کردند. علاوه بر این، عبدالمجید شرع‌پسند از طرف مجلس مستعفی شناخته شد و محمدتقی صابری انصاری، هادی خاتمی، فخر روحانی و علی شاهرخی قبادی به دلایل مختلف اعتبارنامه‌شان رد شد؛ لذا انتخابات میان دوره‌ای مجلس برگزار شد و افراد دیگری جایگزین آن‌ها شدند. بدین ترتیب کلا ۲۷۷ نفر به عنوان نماینده وارد مجلس سوم شدند که از این تعداد ۴ نفر زن و ۲۷۳ نفر مرد بودند. در این دوره همانند مجلس‌های اول و دوم افرادی با سواد حداقلی و به عبارت روشن‌تر در حد خواندن و نوشتن در مجلس حضور پیدا کردند. از میان نمایندگان مجلس ۴۱ نفر دیپلم داشتند و ۳۶ نفر زیر دیپلم بوده‌اند. این وضعیت با توجه به اینکه مجلس شورا را باید نخبگان کشور تشکیل دهند در تنافی بود.
رویدادهای مهم در مقطع مجلس سوم
در طول دوره سوم مجلس شورای اسلامی در داخل و خارج از ایران حوادث بسیار مهمی روی داد؛ حمله موشکی ناو آمریکایی به هواپیمای مسافربری ایران، پذیرش قطعنامه ۵۹۸ و پایان جنگ هشت ساله، صدور حکم ارتداد و قتل سلمان رشدی توسط امام خمینی، ارتحال بنیانگذار انقلاب اسلامی و انتصاب آیت‌الله خامنه‌ای به‌عنوان رهبر جمهوری اسلامی ایران، عزل حسینعلی منتظری از قائم مقامی رهبری، بازنگری در قانون اساسی و ادغام ریاست‌جمهوری و نخست‌وزیری از جمله حوادث مهم این دوره بود که مصادف با سومین دوره مجلس شورای اسلامی شد.
در این دوره طرح‌های بسیاری به تصویب نمایندگان ملت رسید؛ از میان طرح‌ها و قوانین اجتماعی ـ سیاسی مربوط به امور داخلی کشور، ۲ طرح از بقیه مهم‌تر بودند: اول طرح تثبیت تعداد کاندیدا‌ها در هر انتخابات و دوم طرح اصلاح موادی از قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی و الحاق موادی به آن که هر دوی آن‌ها علاوه بر اختلاف ۲ جناح مهم آن روز کشور در مجلس شورای اسلامی، باعث واکنش‌هایی نیز در خارج از مجلس و در سطح جامعه شد.
تصویب برنامه پنج ساله اول توسعه را شاید بتوان مهم‌ترین تصمیم مجلس شورای اسلامی سوم نامید. برخی از اعضای مجلس سوم، تصویب برنامه اول توسعه را معجزه آن دوره مجلس دانسته‌اند؛ چرا که برنامه اقتصاد باز در یک مجلس با گرایشات چپ تصویب شد. نمایندگان خانه ملت برنامه‌ای را تصویب کردند که حداقل با شعارهای‌شان همخوانی نداشت.
