شانزدهمین شماره از چشم جهان به ترجمه مقاله‌ای اختصاص دارد که واردات واکسن و مسئله افغانستان را دو روزنه امید در روابط شکرآب تهران و واشنگتن تلقی می‌کند.
دیدارنیوز: باربارا اسلیون پژوهشگر شورای آتلانتیک در مقاله‌ای به مرور آخرین وضعیت روابط ایران و آمریکا پرداخته است. شرایطی که به نظر چندان خوشایند نیست. با این حال این نویسنده معتقد است که نزدیکی موضع ایران و آمریکا در مورد افغانستان و مسئله واکسن کرونا شاید امیدهای اندکی برای بهبود روابط باشد. بدیهی است که همه موارد درج شده در این مقاله موضع دیدار نیست.
منبع: اندیشکده شورای آتلانتیک آمریکا
نویسنده: باربارا اسلِیوِن، مدیر برنامه موسوم به "آینده ابتکار ایران" در شورای آتلانتیک
مترجم: حمید رضا بابایی
هفته گذشته در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل، تلاش‌ها برای سرعت بخشیدن به ازسرگیری مذاکرات درباره توافق هسته‌ای ایران ظاهرا متوقف شد. تهران با تشکیل جلسه مشارکتی، با حضور کشور‌های باقی مانده در توافق هسته‌ای مخالفت کرد و درباره زمان احتمالی ازسرگیری مذاکرات در وین که در ماه ژوئن به حال تعلیق درآمد، رویکردی ابهام آمیز داشته است.
ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور جدید ایران در ۲۱ سپتامبر (۳۰ شهریور) از راه دور در تهران، سخنان تندی خطاب به مجمع عمومی بیان کرد. وی آمریکا را به خاطر معضلات به بارآمده در عرصه‌های داخلی و بین المللی به باد انتقاد گرفت، از شورش در ساختمان کنگره آمریکا در ۶ ژانویه (۱۷ دی ۱۹۹۹) گرفته تا خروج هرج و مرج آفرین نیرو‌های آمریکایی و افغانستانی‌های مرتبط با آن‌ها از افغانستان در ماه آگوست. رئیسی همچنین به دولت جو بایدن به خاطر ادامه تحریم‌های دولت قبلی آمریکا – که در سال ۲۰۱۸ به صورت یک جانبه از توافق هسته‌ای ایران موسوم به برجام خارج شد- تاخت.
حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران که سرپرستی هیات ایرانی را در آن اجلاس بلندپایه در نیویورک برعهده داشت، از نشست جمعی با پنج کشور باقی مانده در برجام خودداری کرد، گرچه با تک تک آن‌ها به گفتگو نشست. وی همچنین از این که با قطعیت بگوید مذاکرات چه زمانی ازسرگرفته خواهد شد، خودداری کرد گرچه شش دور از گفتگو‌ها با حضور تیمی که حسن روحانی منصوب کرده بود، پیشرفت داشته است. وزیر خارجه ایران گفت تهران همچنان درحال بررسی موقعیت خود است و " به زودی" به میز مذاکرات بازخواهد گشت گرچه منظور خود را به صورت مشخص بیان نکرد.
امیرعبداللهیان در سلسله جلساتی که با خبرنگاران و آمریکایی‌های متخصص در امور ایران داشت، اعلام کرد آمریکا باید صداقت بیشتری به خرج دهد به ویژه آن که درآمد‌های نفتی ایران را که در بانک‌های خارجی مسدود شده است، آزاد کند تا ایران بتواند آسان‌تر واکسن کرونا و سایر اقلام دارویی بخرد.
وی در ۲۴ سپتامبر (۲ مهر) خطاب به گروهی کوچک از آمریکایی‌های کارشناس در امور ایران از جمله نویسنده این مقاله گفت دولت بایدن باید سریعا "دستکم بخشی از پولِ خودِ ایران را در بانک‌های خارجی آزاد کند تا ایران بتواند واکسن کووید بخرد. این می‌توانست علامت خوبی باشد. "
ایران از چندین موج کرونا به شدت آسیب دیده است و بر اساس آمار رسمی حدود ۱۲۰ هزار ایرانی قربانی کووید شده اند. آمریکا می‌گوید در تحریم‌ها به اندازه کافی موارد استثناء وجود دارد که به ایران اجازه می‌دهد کالا‌های اساسی از جمله دارو و اقلام پزشکی خریداری کند. اما مقامات ایرانی ساز و کار‌های مختلف را در این زمینه نپذیرفته اند و آن را ناکارآمد خوانده اند، نظیر کانال سوئیس و همچنین راهکار اتحادیه اروپا برای حمایت از تجارت با ایران (اینستکس). بانک‌های خارجی از تماس با موسسات مالی ایرانی که در فهرست سیاه قرار دارند، نگران هستند و میلیارد‌ها دلار درآمد نفتی ایران در حساب‌های آن در خارج از کشور مسدود شده اند. مقامات ایرانی به تازگی مدعی شده اند که به اندازه کافی واکسن از چین وارد و یا در داخل تولید کرده اند.
یک مقام آمریکایی که به شرط فاش نشدن نام صحبت می‌کرد، در خصوص اظهارات امیرعبداللهیان به معافیت‌های تحریم در امور بشردوستانه اشاره کرد. وی به خودِ من گفت "موضع ما این است که همه در دنیا واکسن بزنند. اگر ایران نظر یا پیشنهاد خاصی دارد، باید آن را با ما درمیان بگذارند. ".
اما سوال این است که دولت رئیسی چگونه باید با آمریکا مستقیما و یا از طریق واسطه تعامل کند؟
یک زمینه احتمالی برای این منظور، مذاکره درباره افغانستان است، زیرا هم ایران و هم آمریکا در آن اشتراک نظر دارند. جالب آن که ایران و آمریکا هردو با پیشنهاد آنتونیو گوترش دبیر کل سازمان ملل برای برگزاری نشست موسوم به ۲+۶ یعنی شش کشور همسایه افغانستان به اضافه آمریکا و روسیه، در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در هفته گذشته موافقت کردند. اما هم منابع ایرانی و هم منابع آمریکایی در گفتگو با من تایید کردند که روسیه، چین و پاکستان با برگزاری این نشست مخالف بودند. اگر آن نشست برگزار می‌شد، امیرعبداللهیان و آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا می‌بایست در یک زمان، در یک اتاق گردهم می‌آمدند.
ایران و آمریکا هر دو از به رسمیت شناختن رژیم طالبان خودداری کرده اند و می‌گویند دولت افغانستان باید فراگیر و شامل اقلیت‌های قومی و مذهبی نیز باشد. ایران و آمریکا در گذشته نیز با هم درباره افغانستان همکاری کرده اند و بارزترین نمونه آن پس از حملات یازده سپتامبر صورت گرفت که هر دو کشور برای کنار گذاشتن طالبان و برای جایگزینی آن با دولتی دیگر در کابل، تعامل داشتند. پس از حملات یازده سپتامبر، دو کشور همچنین از بستر ایجاد شده در گروه ۲+۶ برای مذاکرات دوجانبه بهره بردند. در اوج بحران کرونا در سال گذشته، آن‌ها در نشست مجازی ۲+۶ زیرنظر سازمان ملل نیز حضور داشتند.
ایران که میزان حدود چهار میلیون آواره افغانستانی است، به تازگی به گروهی از قانونگذاران زن افغانستان اجازه داده است همراه با خانواده هایشان، افغانستان را ترک کنند و از طریق ایران راهی آمریکا شوند.
دولت بایدن اقرار کرده است که دولت رئیسی – که در ماه آگوست (مرداد) آغاز به کار کرد – برای تثبیت موقعیت خود در برجام به زمان نیاز دارد. اما مقامات آمریکایی در عین حال هشدار داده اند که بدون مشخص شدن ضرب الاجل، در برخی موارد احیاء توافق برجام بی معنا است. آن‌ها در توجیه این استدلال به پیشرفت‌های سریع هسته‌ای ایران از سال ۲۰۱۹ تاکنون و همچنین بندهای موسوم به غروب در برجام اشاره می‌کنند که به ایران اجازه می‌دهد از سال ۲۰۳۱ به بعد، به میزان نامحدود اورانیوم غنی شده در اختیار داشته باشد. ایران همچنین میزان همکاری هایش را با آژانس بین المللی انرژی اتمی کاهش داده است. این در حالی است که قرار است آژانس بر اساس توافق سال ۲۰۱۵ ناظر بر برنامه هسته‌ای ایران باشد.
مساله دیگر، موضوع چهار شهروند آمریکایی است که در ایران زندانی هستند. از جمله سیامک نمازی که در تبادل زندانیان در سال ۲۰۱۶ در میان افراد آزاد شده حضور نداشت. دولت قبلی ایران پیشنهاد کرده بود تا بازداشت شدگان کنونی، با ایرانی‌های زندانی در آمریکا مبادله شوند. سرنوشت آن‌ها نیز به نظر می‌رسد در حالت نامعلومی قرار گرفته، زیرا تماس‌های دیپلماتیک ایران و آمریکا به حال تعلیق درآمده است.
گرچه به اصطلاح تندرو‌ها کنترل همه قوه‌ها را در دولت ایران در اختیار دارند، اما همچنان درباره احتمال بازگشت به برجام مباحثاتی در ایران صورت می‌گیرد. برخی می‌گویند ایران می‌تواند با اتکا به همسایگان و تجارت با چین دوام بیاورد، به ویژه با توجه به آن که چین روزانه یک میلیون بشکه از ایران نفت خریداری کرده است و تحریم‌های ثانویه آمریکا را نقض می‌کند لذا این حماقت خواهد بود که ایران به توافقی بازگردد که دولت بعدی آمریکا می‌تواند از آن خارج شود. برخی دیگر، اما معتقدند ایران همچنان به کاهش تحریم‌های آمریکا نیاز دارد تا اقتصاد خود را بهبود دهد و از مزایای عضویت در سازمان‌های جهانی نظیر سازمان همکاری‌های شانگ‌های بهره‌مند شود. مراحل عضویت رسمی دایم ایران در این سازمان نیز آغاز شده است.
امیرعبداللهیان در نیویورک که بود به نظر می‌رسید هر دو گزینه را جدی گرفته است. او از خواسته ایران برای آنچه که سیاست خارجی متوازن می‌نامید، سخن می‌گفت؛ و در عین حال از این گلایه داشت که "برجام فقط به روی کاغذ برای ایران، کاهش شدید تحریم‌ها را درپی داشته است. " وی گفت "اگر دولت بایدن جدی است و حسن نیت دارد، ایران باید آن را به صورت ملموس حس کند. "
