وزیر امور خارجه و وزیر دفاع روسیه بنا بود روز گذشته با همتایان ترک خود در استانبول بر سر بحران لیبی و سوریه به مذاکره بنشینند. وزیر امور خارجه ایران نیز راهی ترکیه شد تا اعضای مذاکرات آستانه، بار دیگر تحولات خاورمیانه را به بحث بگذارند. گرچه سفر رهبران روس در آخرین لحظات به تعویق افتاد اما در گفتگو با الیاس واحدی، کارشناس مسائل ترکیه، از تلاش‌های آنکارا و مسکو برای تکرار مذاکرات آستانه در صحنه لیبی سخن گفتیم.
دیدار نیوزـ زهره اکرمی: روسیه و ترکیه قرار است بار دیگر دور میز مذاکره نشینند، این بار برای صحنه آرایی سیاسی و امنیتی در کشوری غربی‌تر، لیبی. شمالِ شاخ آفریقا که این روز‌ها محل اختلاف نیروهای حامی دولت وفاق ملی به رهبری فانز سراج و نیروی‌های مورد حمایت مصر، امارات و روسیه به رهبری ژنرال حفتر است، چشم خود را به استانبول دوخته تا گره از بحران لیبی باز کند. به گزارش خبرگزاری دولتی ترکیه، آناتولی، وزارت امور خارجه ترکیه طی بیانیه‌ای اعلام کرد که سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه و سرگئی شویگو وزیر دفاع روسیه روز گذشته ۱۴ ژوئن، به همراه یک هیئت امنیتی-نظامی به ترکیه سفر خواهند کرد. در این بیانیه آمده است که محور این مذاکرات، مسائل منطقه‌ای از جمله لیبی و سوریه است، گرچه این سفر به دلایل نامعلوم در آخرین لحظات به تعویق افتاد. روسیه و ترکیه که در سال‌های اخیر روابط استراتژیک گسترده‌ای با یکدیگر داشته‌اند، در زمین لیبی در دو جبه متضاد صف آرایی کردند، حالا بناست در استانبول برای همکاری بر سر این کشور نفت خیر مذاکره کنند. پس از سقوط قذافی در سال ۲۰۱۱، آنکارا و مسکو در دو سوی صحنه لیبی قرار گرفتند. روسیه با همراهی امارات متحد عربی و مصر از ژنرال حفتر و نیروهای شرقی لیبی حمایت می‌کنند و گروه واگنر نیز که با نیروهای حفتر همراهی می‌کنند، توسط روسیه تجهیز و رهبری می‌شوند. این در حالیست که نیروی حاضر در غرب این کشور به رهبری فائز سراج تحت نام دولت وفاق ملی با حمایت هوایی و توپخانه‌ای ترکیه به سرعت در حال پیشروی در لیبی است و پس از فتح طرابلس با سرعت در حال گرفتن زمین‌های تحت کنترل نیروهای شرقی است. این پیروزی برای ترکیه چنان اهمیت دارد که تهدید مصر برای ورود به نبرد نظامی با ترکیه و پیشنهاد آتش بس از سوی مصر نیز این ماشین جنگی را تا به امروز متوقف نکرده است. بنا به گزارش «میدل ایست آی» ترکیه که همراهی قطر را در این بحران منطقه‌ای با خود دارد، تایید کرده است که بحث بر سر لیبی یکی از اصلی‌ترین محور‌های نشست سه روزه رهبران سیاسی و نظامی روسیه در استانبول است.
بیشتر بخوانید: سفیر سابق ایران در لیبی: مصر توان مقابله با ترکیه را ندارد
از سوی دیگر رسانه‌های ترک زبان، سوریه را نیز در محور‌های مذاکرات لاورف، وزیر خارجه پوتین و سرگئی شویگو وزیر دفاع کرملین با همتایان ترک خود می‌دانند. وزارت امور خارجه روسیه نیز این احتمال را تایید و این نشست را «مشورت بر سر مشکلات منطقه‌ای مشترک» معرفی کرد. در سوریه نیز گرچه مواضع آنکارا و مسکو به یکدیگر نزدیک نیست، اما هر دو در تلاش برای حل بحران آن هستند. بی‌شک مسئله ادلب و تحرکات ترکیه در راس دغدغه‌های روسیه در این باره است. بنا به گزارش روزنامه «حریت» در این میان اعلام سفر وزیر امور خارجه ایران، محمد جواد ظریف به ترکیه در روز یکشنبه نیز قابل توجه است و وزرای خارجه ترکیه و ایران امروز با یکدیگر دیدار خواهند کرد.
ظريف در بدو ورود به تركيه گفت: روابط دو کشور در حوزه‌های مختلف تنگاتنگ است اما نیاز به مشورت‌های مستمر دارد. به دلیل کرونا این مشورت‌ها در سطوح بالای دو کشور انجام نشده است؛ هرچند که رؤسای جمهوری و وزرا و مسؤولان کمیسیون مشترک تلفنی گفت وگو کردند. ضروری دیدم سفری به ترکیه برای مسائل دوجانبه و گفت وگو درباره از سرگیری روابط اقتصادی و همکاری‌های انرژی و مسائل منطقه‌ای داشته باشیم.
بیشتر بخوانید: لیبی، هر روز آشفته‌تر از دیروز: دوئل روسیه و آمریکا در شاخ آفریقا
الیاس واحدی، کارشناس مسائل ترکیه در گفتگو با دیدارنیوز تاکید کرد که اهمیت واقعی بحران های سوریه و لیبی و منطقه دریایی متصل به این دو کشور یعنی مدیترانه شرقی زمانی به طور دقیق قابل درک خواهد بود که واقعیتی تحت عنوان احساس"خود بسندگی استراتژیک" ترکیه را بپذیریم. این رویکرد در سیاست خارجی ترکیه در دوره‌های مختلف بوده ولی در دوره حاکمیت حزب عدالت و توسعه به رهبری اردوغان و همزمان با مطرح شدن پروژه خاورمیانه بزرگ و تلاش غرب برای تغییر جغرافیای سیاسی منطقه ، ترک‌ها بیش از هر زمان دیگری برای پیشبرد سیاست خارجی مستقل از غرب متمایل شدند.
همکاری‌های عمدتا" نتیجه بخش ترکیه و روسیه از دو اردوگاه متفاوت غرب و شرق و نیز تحرکات جدی مدیترانه‌ای ترکیه از مصادیق احساس"خود بسندگی استراتژیک" ترکیه محسوب می‌شوند. روسیه و ترکیه علیرغم اختلافات، رقابت و تضاد منافعی که در مناقشه سوریه و لیبی دارند توانستند به توافق و همکاری نزدیک شوند. بحث «چهار منطقه امن» که بعد از نشست آستانه میان ترکیه، روسیه و ایران شکل گرفت مهمترین دستاورد مشترک در حل مناقشه سوریه بود که بعد از بحران چند ساله در این کشور بدست آمده بود. هرچند که در روند آستانه نیز شاهد اختلاف نظرها میان ترکیه و روسیه بودیم و آتش بس‌ها به دفعات نقض شد و ارتش‌های ترکیه و دولت مرکزی سوریه از لبه پرتگاه جنگ تمام عیار برگشتند، اما غیر از آن، هیچ ساختار میانجی‌گرایان ای راه حل کارآمدی ارائه نداده و دستاورد مشخصی در این بحران نداشت. به نظر می‌رسد روسیه و ترکیه گرچه در منازعه لیبی نیز همچون سوریه تضاد منافع دارند اما برآنند که مدل اجرایی شده در سوریه را در لیبی نیز پیاده‌سازی کنند. ترکیه، در سوریه از مخالفین دولت مرکزی حمایت می‌کند اما در لیبی، با دولت مرکزی و رسمی همراهی می‌کند. در سوی دیگر، روسیه، در بحران سوریه از دولت حاکم پشتیبانی و در مناقشه لیبی با خلیفه حفتر مخالف دولت مرکزی همراه است. در این میان ترکیه و روسیه با تکیه بر تجربیات دیپلماتیکی که در سوریه به دست آورده‌اند در تلاشند این مدل را در لیبی نیز تکرار کنند. از همین رو کشورهای عربی حامی خلیفه حفتر مانند مصر و امارات در نتیجه تضعیف نیروهای خود، در تلاشند که میان طرف‌های درگیر در لیبی آتش بس ایجاد کنند. از سوی دیگر کشیده شدن روسیه به سوی توافق با ترکیه نیز آنان را در این امر مصمم‌تر کرده است.
این کارشناس مسائل ترکیه افزود: حتی اگر بزودی در لیبی شاهد پیاده شدن مدل مشابه روند آستانه نباشیم اما در بازه زمانی میان مدت و بلند مدت این مذاکرات دستاوردهای پایدارتری خواهد داشت. روسیه و ترکیه تاکنون نشان داده اند در مواقعی که در آستانه جنگ نظامی نیز قرار گرفته اند، به راحتی و با اتکا به تلاش‌های دیپلماتیک، مشکلات خود را حل کرده‌اند. گرچه بحران سوریه از حیث کشورهای ذینفع با بحران لیبی متفاوت است و شاهد نقش آفرینی بازیگران دیگری چون ایران، آمریکا، اسرائیل، عربستان، امارت متحده عربی، مصر، فرانسه و یونان در یکی از دو کشور سوریه و لیبی هستیم ولی بنظر می‌رسد مذاکرات میان روسیه و ترکیه در لیبی نیز مانند سوریه همراه با نتایجی باشد زیرا این دو کشور درهر دو کشور اصلی ترین واحدهای عملیات نظامی را دارند.
الیاس واحدی در باب نقش ایران و سفر وزیر امور خارجه به ترکیه نیز افزود، ایران به عنوان یکی از دو قدرت اصلی تاثیر گذار در حفظ دولت مرکزی سوریه و یکی ازسه ضلع روند آستانه، باید تلاش کند تا از مذاکرات و فرایندهای آتی در معادلات سوریه کنار گذاشته نشود و حتی نقش‌اش تضعیف نیز نشود. با وجود آنکه روسیه و ایران در مسئله سوریه در یک طرف میز قرار داشتند، اما رقابتی میان تهران و مسکو نیز برقرار است و ایران بایستی در دو طرف میز، ابتکار عمل را در دست داشته باشد و باید علاوه بر اتحاد با روسیه از امتیاز روابط حسنه با ترکیه نیز بهره ببرد و نقش خود را در آینده سوریه پررنگ‌تر ادامه دهد.
