بلندپروازی امارات و خشم ترکیه: فرصتی برای ایران؟

دیدار نیوز ـ سرویس جهان ـ در سال‌های اخیر کیلد واژه "جنگ‌های نیابتی" نقل محافل تحلیلگران خاورمیانه و شمال آفریقا شده است و بستر آن از خلیج فارس و عراق به سوی غرب در حال کشیده شدن و حرکت به سوی آفریقاست. در ماه‌های اخیر، قرعه این دست منازعات به نام لیبی رقم خورده و ترکیه در برابر عربستان سعودی و امارات متحده عربی، در این کشور صف آرایی کرده اند. ریشه اختلافات اما به دوران پسا بهار عربی و تلاش مردم این کشور برای رهایی از دیکتاتوری حاکم و پرسابقه در این کشور برمی‌گردد، پس از قدرت‌گیری گروه بنیادگرای داعش در لیبی از یک سو و از سوی دیگر ناتوانی در تشکیل دولت در پایتخت پس از سرنگونی قذافی، دولت‌های مختلف فضا را برای نفوذ خود در این کشور فراهم دیدند. با وجود آنکه دولت وفاق ملی (شناسایی شده توسط سازمان ملل) به رهبری فائز سراج بر آن بود که کنترل کشور را در دست بگیرد، کودتای سرباز کهنه کار این کشور، ژنرال حفتر بر پیچیدگی معادلات در لبیی افزود. حفتر که نیروهای حامی خود را در بنغازی مستقر کرده است، در برابر نیروهای ساکن در شرق صف آرایی نظامی کردند، حرکتی که قدرت‌های منطقه‌ای را نیز به دو گروه تقسیم بندی کرد. از یک سو تمایل حزب حاکم در ترکیه برای حمایت از رئیس دولتی متمایل به اخوان المسلمین و از سوی دیگر تمایل عربستان و امارات به گروه ساکن در بنغازی بر آتش منازعات در این کشور که در مرکز خود، سرت، در حال مبارزه با بنیادگرایی است، افزوده است.

اردوغان در تکاپوی قدرت منطقه‌ای

ترکیه به رهبری رجب طیب اردوغان که در سال 2010 از دستان قذاقی جایزه بین‌المللی قذافی برای حقوق بشر را دریافت کرده، همواره در تلاش است که بر نفوذ آنکارا در شمال آفریقا بیافزاید در نتیجه در 27نوامبر 2019 تفاهم‌نامه‌ای با دولت وفاق ملی برای ترسیم مرزهای دریایی در مدیترانه منعقد کرد که با انتقاد کشورهای این حوزه چون قبرس، مصر و یونان مواجهه شد چرا که آن را تلاش آنکارا برای تسلط بر ذخایر نفت و گاز مدیترانه شرقی می‌دانند که گویی در واکنش به عدم حضور ترکیه، لبنان و سوریه در مجمع گازی کشورهای مدیترانه شرقی  است. در نهایت آنکارا برای تثبیت منافع اقتصادی، سیاسی و نظامی خود با وجود مخالفت‌های بین المللی به لیبی لشکر کشید و برآن است تا به هر قیمتی از قدرت سراج و پایبندی به توافقات با ترکیه اطمینان حاصل کند.

ورود پررنگ تر امارات به بازی

در سوی دیگر میدان امارات متحده عربی که سالهای اخیر سودای قدرت بیشتر را در سر دارد بر آن است که نقش خود را در مناسبات منطقه‌ای پررنگ تر کند و در دورانی که سوریه، عراق و یمن در شرایط درماندگی به سر می‌برند، پای خود را در ترتیبات منطقه‌ای ‌تر مستحکم‌تر کند. امارات متحده عربی در سالهای اخیز هزینه‌های هنگفتی برای لابی‌‌گری و جناح بندی‌های سیاسی و امنیتی در خاورمیانه کرده است و به نظر می‌رسد گاها در تلاش است تا از تصویر منفی همراهی با عربستان نیز فاصله بگیرد و از سوی دیگر نقش دیپلمات و میانجی‌گری را در منطقه پس از عمان بازی کند. در موضوع لیبی نیز این کشور روز به روز بر تاثیرات خود افزوده است تا آن جا که کشوری میزبان برای دیدار دو رجل سیاسی لیبی، حفتر و سراج در سال 2018 به منظور رایزنی برای انتخابات جدید در این کشور شد و در نهایت برای حمایت از فرد مطلوب خود، حفتر، دوشادوش یار دیرین خود، عربستان سعودی، به این کشور تسلیحات و نیروی نظامی ارسال کرد. تشدید تنش اما در 8ام اردیبهشت ماه  با  اقدام حفتر برای حاکم خواندن خود در لیبی کلید خورد. اقدامی که با حمایت حامیان خود در جهان عرب و غرب مواجهه شد اما به شدت از سوی دولت قانونی طرابلس محکوم و نبرد میان دو جبهه را تشدید کرد. در حالیکه آخرین تحولات نشان از شکست سنگین ژنرال حفتر در غرب لیبی دارد، شیخ عبدالله بن زاید، وزیر امور خارجه امارات تماس‌های دیپلماتیک را با همتای ایرانی خود ،که این روزها در تلاش است مهره‌ها را در سوریه مطابق میل خود بچیند و از ان به عنوان دروازه‌ای برای ارتباط با جهان عرب بهره ببرد، برقرار کرد. گمانه‌زنی‌ها بر این اساس است که علاوه بر مسائل سوریه، تلاش برای جذب ایران در موضع لیبی نیز از محورهای گفتگو میان تهران و ابوظبی بوده است. ترکیه از سمت دیگر مدعی است که بی‌ثباتی و بحران در لیبی و اختلال در کار دولت قانونی لیبی، فرصت مناسبی برای امارات و عربستان فراهم می کند تا ثروت و ذخایر این کشور را غارت کنند. به نظر می‌رسد حالت مطلوب برای ابوظبی، استقرار حکومتی نظامی و امنیتی همچون نظام سیسی در مصر باشد تا منافع خود را عملیاتی کند، ترکیه نیز از این تمایل آگاه است و مایل نیست تجربه از دست دادن رهبری اخوان المسلمینی در مصر را در لیبی نیز تجربه کند.

 ترکیه و امارات تنش‌های خود در لیبی را به عرصه نبرد یمن و سوریه نیز کشاندند و یکدیگر را در هفته گذشته به شدت مورد سرزنش قرار دادند.، وزیر خارجه ترکیه، چاووش اوغلو در گفتگو با الجزیره در چهارشنبه گذشته از تلاش امارات برای تحمیل فرد مورد حمایت خود، محمد دحان، انتقاد کرد و آنرا تروریست و عامل رژیم صهیونیستی خواند. و همچنین مدعی شد که کشورهای عربی در پی ضربه به لیر ترکیه و اقتصاد این کشور هستند. وزیر خارجه امارات نیز در واکنش مدعی شد که ترکیه تهدید برای دنیای است و مداخله این کشور در سوریه را نیز نشان از عدم خیرخواهی آنکارا دانست که با واکنش شدید الحن وزارت خارجه ترکیه روبرو شد.

دیپلماسی ایران

در نهایت در شرایطی که کشورهای برآنند تا به بهانه شیوع کوید 19روابط خود با دیگران را، حداقل در ظاهر، بهبود بخشند، نزدیکی امارات به ایران می‌تواند فرصت مناسبی برای ترمیم رابطه ایران با جهان عرب باشد، این در حالی است که ایران باید از ذکاوت سیاسی خود برای نرنجاندن همسایه غربی خود، ترکیه، نیز بهره ببرد. در شرایطی که وزیر خارجه ایران به دمشق سفر کرده است و رئیس جمهور از نزدیکی به کویت سخن می گوید، سید عباس موسوی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، گفت: «از جمله فرصتی‌هایی که کرونا ایجاد کرد تغییر اولویت کشور‌ها و نزدیک شدن مواضع آن‌ها با یکدیگر بود. در منطقه نیز ما شاهد این تغییر اولویت‌ها هستیم. جمهوری اسلامی ایران همواره آماده گفتگو و توسعه روابط با کشور‌های منطقه است» . از سویی ایران در این میان بایستی به تامین منافع خود در حوزه صادرات گاز نیز نظر کند و در پی آن باشد تا با وجود ورود گاز مدیترانه به بازار، سهم خود را در این بخش حفظ کند. از سوی دیگر رقابت منطقه‌ای میان ایران و ائتلاف عربی به رهبری عربستان سعودی و امارات متحده عربی هنوز پایان نیافته و تضعیف این محور در لیبی، صحنه نبردی دیگر میان  این دو جبهه است. با این وجود باید به تلاش امارات برای نزدیکی به ایران با دیدی مثبت نظر کرد گرچه به صورت همزمان نباید از نقشی که روسیه، فرانسه و مصر در حمایت از حفتر بازی می‌کنند چشم پوشید. شطرنج دیپلماسی در لیبی به نظر پیچیده‌تر از همیشه است و بازی با مهره‌ها سخت‌تر و البته که هر اشتباه هزینه‌های بسیاری خواهد داشت.