«علیرضا شریفی‌یزدی» روانشناس اجتماعی و استاد دانشگاه در گفتگو با "دیدارنیوز"؛
دیدارنیوز ـ
اکرم جدیدی‌ممتاز: با شیوع ویروس کرونا در ایران و افزایش مبتلایان و جان باختگان و به‌رغم توصیه‌های مکرر مسئولان ارشد وزارت بهداشت و درمان، بسیاری از مردم بدون در نظر گرفتن عواقب آن، روی به سفر‌های نوروزی آوردند، سفر‌هایی که تعدادشان کم نبوده و همچنان هم ادامه دارد. به همین دلیل، دولت در جلسه چهارشنبه خود تصمیم گرفت محدودیت هایی را برای عبور و مرور بین شهری در نظر بگیرد و بکوشد تا از حجم سفرها بکاهد.
متاسفانه به جرات می‌توان اذعان کرد این بی‌توجهی نه تنها زمان کنترل ویروس کووید۱۹ را به درازا می‌کشاند، بلکه آمار سفر‌های نوروزی تاکنون بیانگر این موضوع است که هنوز فرهنگ مدنی برخی از مردم به نقطه مطلوب نرسیده است.
علیرضا شریفی‌یزدی روانشناس اجتماعی و استاد دانشگاه در گفتگو با دیدارنیوز به تحلیل رفتار‌های برخی از شهروندان در نادیده گرفتن قرنطینه خانگی و افزایش سفرها در شرایط فعلی پرداخت و گفت: معنای «قرنطینه» در کشور ما با تعریف موجود در کشور‌های دیگر تفاوت دارد. قرنطینه در کشور‌های دنیا دارای دو محور اساسی است: اول، نیروی قهریه. یعنی اعلام دولت مبنی بر اینکه هرکس از خانه خارج و دستورات را رعایت نکند باید جریمه بپردازد. چیزی که ما در ایتالیا و فرانسه شاهد آن هستیم. دوم، مواقع اعلام قرنطینه دولت موظف است به همه مردم یا حداقل کسانی که آسیب‌پذیرتر هستند کمک مالی و خدمات ارائه کند که متاسفانه این اتفاق به‌دلایل زیادی در کشور ما رخ نداده است.
شریفی‌یزدی افزود: به لحاظ جامعه‌شناسی در حالت عادی نیز افرادی هستند که قوانین و مقررات جامعه را نقض و با عبور از چراغ قرمز هنجارها، رفتار‌های نامتعارفی را از خود بروز می‌دهند. نباید انتظار داشت مردم در این شرایط تنها به‌خاطر توصیه مسئولان و بدون برخورداری از حمایت‌های دولتی در حل این مشکل، مشارکت عمومی داشته باشند.
وی با تاکید بر کاهش سرمایه اجتماعی در ایران، به علل سرپیچی از این توصیه‌ها پرداخت و گفت: در ۱۱ سال گذشته یعنی از سال ۸۸ به بعد سرمایه اجتماعی در کشور با شیب تندی رو به کاهش رفته است. این سرمایه سه محور دارد: ۱. اعتماد عمومی ۲. مشارکت ۳. پویایی شبکه. آمار‌ها حاکی از آن است که اعتماد عمومی چه به‌صورت افقی و چه به صورت عمودی به‌شدت کاهش یافته است. صورت افقی آن این است که مثلاً هنگام خرید، این ذهنیت را داریم که فروشنده قصد کلاه گذاشتن سر خریدار را دارد به همین دلیل چانه می‌زنیم تا قیمت را کاهش دهیم، اما اعتماد عمودی، کاهش شدید اعتماد به مسئولان، سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان بزرگ و کوچک است. در حال حاضر کشور ما در اعتماد عمودی، وضعیت ناهنجاری دارد و ما بر اساس آینده پژوهی معتقدیم طی پنج سال آینده جامعه با سه آسیب اصلی روبروست که مهم‌ترین آن، کاهش سرمایه اجتماعی است. اعتماد عمومی به‌عنوان محور اصلی سرمایه اجتماعی، از عواملی است که مردم را نسبت به توصیه‌ها و حرف‌های دولت تحت تاثیر قرار می‌دهد که آن را بپذیرند یا خیر؟ به همین نسبت در مشارکت مردمی نیز شاهد کاهش چشمگیری هستیم؛ چیزی که دولت نیز آن را به‌خوبی می‌داند. وقتی دولت عنوان می‌کند سفرها ۵۱ درصد نسبت به موارد مشابه سال گذشته کاهش پیدا کرده است، معنی‌اش این است که ۴۹ درصد مردم به دولت اعتماد ندارند، چیزی که ما در جریان انتخابات نیز شاهدش بودیم. مشارکت ۷۳ درصدی دو سال قبل در شهر تهران به مشارکتی زیر ۲۷ درصد رسید و این نشان‌دهنده این است که مردم در حال سرپیچی کردن هستند. این بخشی از علت رفتار‌های اخیر مردم است.
پارازیت‌های فرهنگی معارض و توصیه‌های معکوس
شریفی‌یزدی به پارازیت‌های فرهنگی به‌عنوان بخش دیگری از عملکرد فعلی مردم اشاره کرد و گفت: پارازیت‌های فرهنگی به این معنی است که وقتی به مردم اعلام می‌کنیم در خانه بمانید، زیرا هم خود و هم عزیزان‌تان در خطر هستید، اهمیتی نمی‌دهند و کار خودشان را می‌کنند. این روز‌ها در فضای مجازی برخی افراد در رد جدی بودن خطر کرونا کلیپ‌هایی را درست می‌کنند و مثلاً توصیه به مصرف روغن بنفشه کرده و استدلال‌های سازمان بهداشت جهانی را شیطانی بیان می‌کنند. جمع شدن مردم پشت در‌های حرم، انتقاد یک امام جمعه ذی نفوذ در عدم‌برگزاری نماز جمعه، لیس زدن ضریح و... توصیه‌های معکوس در مواجهه با این بحران و پارازیت فرهنگی معارض است.
این روانشناس اجتماعی با اشاره به اینکه افرادی تلاش می‌کنند بین علم و دین تقابل ایجاد کنند بیان کرد: در فضای مجازی، شخص ملبسی را می‌بینیم که بدون رعایت نکات بهداشتی و بدون مجوز به بیمارستان رفته و ماسک را از روی دهان بیمار برداشته و چیزی را به‌صورت بیمار می‌مالد و می‌گوید این دارو، داروی حضرت رسول (ص) است. این نوع برخورد‌ها نشان می‌دهد عده‌ای می‌خواهند علم و دین را به تعارض بکشانند؛ در حالی که بسیاری از افراد تاثیرگذار مذهبی مردم را از سفر رفتن منع کرده‌اند.
شریفی‌یزدی به بیگانگی مردم با دولت به‌عنوان دلیل دیگر جامعه‌شناختی سفر‌های اخیر مردم اشاره کرد و گفت: طی ۱۵ سال گذشته مردم دولت‌ها را کنار خود نمی‌دیدند. این موضوع را حتی در رفتار‌های رانندگی در جاده می‌توان دید. در حالیکه پلیس از مردم مالیات می‌گیرد تا با کنترل تخلفات از جان مردم محافظت کند، اما برخی راننده‌ها با دادن علامت به ماشین‌های دیگر، آن‌ها را از وجود پلیس در مسیر مطلع می‌کنند. بخش زیادی از مردم دولت را در هیچ موردی از مالیات گرفته تا توصیه کرونا از خودشان نمی‌دانند.
این روانشناس اجتماعی افزود: اگر کمی به اتفاقات گذشته و عملکرد دولت نگاه کنیم دلیل این رفتار‌های مردم جامعه را بهتر می‌فهمیم. از طرفی دولتمردان اعلام می‌کنند در خانه بمانید و شرایط را خطرناک اعلام می‌کنند؛ در حالی که هفته قبل آن، رییس جمهور اعلام می‌کند از شنبه همه چیز در روال عادی است. همین تناقض‌گویی‌ها باعث شده مردم نپذیرند که باید با دولتمردان همکاری کنند حتی اگر دود این عدم‌همکاری به چشم خودشان برود.
مردم مقایسه کرده و اعتماد نمی‌کنند
شریفی یزدی ادامه داد: امروزه امکانات به لحاظ رسانه‌ای، قدرت قیاس را برای مردم به وجود آورده است. وقتی مردم در اخبار می‌بینند که در کره‌جنوبی قرنطینه با حمایت دولت انجام می‌شود و یا انگلیس ۸۰ درصد حقوق مردم را حتی به شرکت‌های خصوصی می‌پردازد چطور دولت را باور داشته باشند و به توصیه‌های آن عمل کنند؟ مردم در یک مقایسه ساده تصور می‌کنند کسی به فکرشان نیست و فقط به آن‌ها دستور می‌دهند. اتفاقات قبلی از قبیل سقوط هواپیما، تشییع در کرمان و آمار جان باختگان آبان از جمله مواردی بوده که به‌دلیل عدم‌شفافیت و اطلاع‌رسانی، اعتماد عمومی را از بین برده است.
وی یادآور شد: به لحاظ جامعه‌شناسی در ایران دو رخداد مهم اجتماعی وجود دارد که مردم آن‌ها را حفظ می‌کنند: ۱. تعطیلات نوروزی ۲. تاسوعا و عاشورا. واقعیت این است که شاید آن دسته‌ای که به سفر می‌روند تنها دلخوشی‌شان مسافرت‌های نوروزی است. این مراسم کاملاً مردمی و برگرفته از فرهنگی هزار ساله است که به‌راحتی نمی‌توان با چند توصیه ساده جلوی آن را گرفت و اگر دولت برای ممانعت از سفر‌های نوروزی جدی بود باید قرنطینه را با نیروی قهریه انجام می‌داد. عمده کسانی که به سفر رفته‌اند از قشر متوسط هستند، زیرا قشر‌های ضعیف جامعه اصلاً توان سفر را ندارند و قشر‌های بالاتر هم تفریحات‌شان متفاوت است. طی سه سال اخیر چندین دهک از قشر متوسط به قشر فقیر ریزش کرده و تنها دلخوشی این قشر همین سفرها است و ما جایگزین و بدیلی برای این سفرها نداشته‌ایم.
بحران مدیریت، مدیریت بحران است
این استاد دانشگاه اظهار کرد: مدیران ما در برنامه‌های بلندمدت، پیش‌بینی‌های بحران را نکرده‌اند و با هر اتفاقی مثل سیل، زلزله، کرونا و... غافلگیر شده‌اند. دقیقاً هفته قبل از اپیدمی، یک میلیون ماسک به چین هدیه می‌دهیم، معنی‌اش این است که اصلاً محاسبه نکردیم که شاید این اپیدمی گریبان ایران را هم بگیرد.
وی افزود: در هفته‌های اخیر بسیاری از مسئولان کشور، پرده از جنایت آمریکایی‌ها در خصوص تحریم‌های اعمال شده بر ملت ایران برداشتند و نشان دادند که چطور مملکت از گرفتن خیلی از کمک‌های بین‌المللی محروم است، ولی حقیقت این است که مردم از بگومگو‌های سیاسی خسته شده‌اند و وقتی مرگ عزیزان‌شان را وجه‌المصالحه برای اهداف سیاسی می‌بینند طبیعی است که به توصیه‌ها عمل نمی‌کنند.
مردم دچار سندروم خبر بد شده‌اند
این روانشناس اجتماعی در پایان خاطرنشان کرد: حدود یک سال پیش وزیر ارشاد اعلام کرد ۷۱ درصد ایرانی‌ها از ابزار‌های ماهواره‌ای استفاده می‌کنند و امروز می‌دانیم مخاطبان صدا و سیما به پایین‌ترین حد خود رسیده است و در مقابل، نفوذ شبکه‌های اجتماعی بیگانه در کشور به شدت افزایش یافته است. مطالعات نشان می‌دهد مصرف فرهنگی و خبری این روز‌ها بیشتر از رسانه‌های غیررسمی است و با توجه به اینکه بسیاری از مردم ما سواد رسانه‌ای بالایی ندارند مجذوب خبر‌های جعلی و دروغ می‌شوند و هر آنچه که در آن شبکه‌ها پخش می‌شود را به‌عنوان یک اصل مسلم پذیرفته، نقل و بازنشر می‌دهند، یعنی این باعث شده مردم دچار سندروم خبر بد شوند و وقتی در شبکه‌های اجتماعی خبر‌های ضد و نقیض می‌بینند ناخودآگاه توصیه‌ها را کنار گذاشته و حسب نیاز‌های روزانه خود عمل می‌کنند.
