دیدارنیوز در ادامه بررسی مجالس شورا در دوران پس از انقلاب اسلامی، مجلس چهارم شورای اسلامی را مورد بررسی قرار داد. البته اتفاق ماندگاری در این مجلس در اذهان باقی نمانده است. اکثریت مجلس چهارم را طیف راست سنتی تشکیل می‌داد و آن‌ها که شعار پیروی از خط امام، اطاعت از رهبری، حمایت از هاشمی را برگزیده بودند در عمل نیز بیشترین همکاری را با دولت هاشمی رفسنجانی داشتند؛ اما آنچه در این دوره قابل ذکر است رد صلاحیت بسیاری از نمایندگان طیف چپ توسط شورای نگهبان است.
دیدارنیوز ـ هاتف سپهر: انتخابات چهارمین دوره مجلس شورای اسلامی مصادف با تغییر و تحولات بسیاری در درون حاکمیت بود. رحلت امام خمینی و انتخاب رهبر جدید، حذف نخست‌وزیر و افزایش اختیارات رئیس‌جمهور، همچنین پایان جنگ هشت ساله و تغییر رویکرد دولت نسبت به اداره امور از جمله تغییرات شکل گرفته بود. در چنین شرایطی به پایان عمر مجلس سوم و شروع کار مجلس چهارم نزدیک شدیم.
رد صلاحیت‌های گسترده در جناح چپ
در این دوره از انتخابات جامعه روحانیون مبارز با رد صلاحیت گسترده نیروهایش از سوی شورای نگهبان مواجه شد. بیش از ۸۰ نامزد جناح چپ رد صلاحیت شدند که ۴۰ نفر از آنان نماینده مجلس بودند. از جمله کسانی که از این طیف رد صلاحیت شدند، بهزاد نبوی، عاتقه صدیقی (رجایی)، ابراهیم اصغرزاده، صادق خلخالی، هادی غفاری و هادی خامنه‌ای بودند.
در آستانه انتخابات، شورای نگهبان تفسیری تازه از ماده سوم قانون انتخابات که نظارت بر انتخابات را "عام و در تمام مراحل و کلیه امور مربوط به انتخابات" می‌دانست، ارایه کرد. شورای نگهبان نظارت خود را استصوابی و لازم‌الاجرا تفسیر کرده بود.
در حالی که تعداد نامزد‌های انتخاباتی سراسر کشور در انتخابات مجلس سوم ۱۶۱۵ نفر بود، در این دوره به ۲۳۱۰ نفر رسید. اعتراض جناح چپ درباره رد صلاحیت‌ها با این پاسخ مواجه شد که اتفاقا تایید صلاحیت‌ها افزایش یافته است. رد صلاحیت برخی چهره‌های کلیدی و در کنار آن تایید بعضی دیگر در تهران موجب بروز اختلاف بر سر شرکت یا تحریم انتخابات در جناح چپ شد.
در مجموع، ۱۲۶ نفر از نامزد‌های انتخابات در اعتراض به روند رد صلاحیت‌ها از شرکت در انتخابات انصراف دادند. در نتیجه رایزنی‌های صورت گرفته با شورای نگهبان، صلاحیت برخی افراد همانند حجت الاسلام هادی خامنه‌ای تایید شد، ولی همچنان کسانی چون هادی غفاری، ابراهیم اصغر زاده و عاتقه رجایی در جمع نمایندگان رد صلاحیت شده شهر تهران باقی ماندند.
مرحوم هاشمی رفسنجانی در کتاب خاطرات خود با عنوان «رونق سازندگی؛ کارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی سال ۱۳۷۱» به تشریح روند بررسی صلاحیت‌ها در آستانه انتخابات مجلس چهارم شورای اسلامی پرداخته و چنین می نویسد: «... انتخابات چهارمین دوره مجلس برای اینجانب بسیار پردردسر شد. بر اساس تفکر خودم و نیز انتظار بسیاری از نامزد‌های خط امامی، مایل بودم این انتخابات به صورت کاملا منصفانه برگزار شود و زمینه را هم با انتصاب آقای عبدالله نوری به وزارت کشور فراهم کرده بودم که در عمل، موازنه‌ای بین دو مرکز مؤثر در مدیریت انتخابات، یعنی وزارت کشور و شورای نگهبان باشد؛ ولی بعد از آنکه کار شروع شد، عملا نظر شورای نگهبان در پذیرش و یا رد صلاحیت‌ها، دردسر زیادی برای من به بار آورد. رد صلاحیت گسترده نمایندگان موسوم به خط امام و حمایت‌های پیدا و پنهان از این اقدام شورای نگهبان، بسیاری از توان مسئولان نظام را متوجه خود کرد. مجمع روحانیون مبارز به جهت رد صلاحیت جمعی از سران آن، تهدید به کناره‌گیری از انتخابات نمود؛ از طرفی رهبری هم دستور دادند که باید مجمع در انتخابات شرکت کند. آقای کروبی که دبیرکل مجمع بود، از من توقع داشت که برای حل این مشکلات، با پذیرفتن صلاحیت جمع بیشتری از جناح آن‌ها کمک کنم. من هم مطالب ایشان و سایر افراد را به رهبری منتقل کردم؛ اما ایشان آمادگی کمک بیشتر را نداشتند. نیرو‌های رد صلاحیت شده انتظار شفاعت و حمایت داشتند و من تا آنجا که می‌توانستم سعی می‌کردم قلب‌ها را به هم نزدیک نمایم و هر دو طرف را قانع کنم که به خواست قانون و میزان رأی مردم گردن بنهند».
رد صلاحیت تعداد زیادی از نمایندگان جناح چپ باعث شد بحث عدم حضور این جناح در انتخابات مطرح شود. انصراف نمایندگان موسوم به خط امام منجر به عدم شرکت بسیاری از واجدین شرایط رأی می‌شد و چنین شرایطی برای نظام جمهوری اسلامی به هیچ روی مطلوب نبود. در همین راستا شیخ مهدی کروبی به دیدار رهبر انقلاب رفت. در این دیدار آیت‌الله خامنه‌ای تأکید کرد آن‌ها در انتخابات شرکت کنند. پس از تأکید رهبر بر لزوم حضور مجمع روحانیون مبارز در انتخابات، مجمع جلسه‌ای تشکیل داد و طی بیانیه‌ای اعلام کرد که با وجود فضای ناسالم موجود، در انتخابات شرکت خواهند کرد.
اکبر هاشمی رفسنجانی در خاطرات ۱۲ فروردین ۱۳۷۱ می‌گوید: «یاسر شب با دوستانش جلسه داشت و سحر آمد. خبر داد که شب مجمع روحانیون مبارز جلسه داشته‌اند و تصمیم گرفته‌اند که در انتخابات شرکت کنند. تلفنی با رهبری صحبت کردم؛ ایشان خبر دادند که عصر دیروز آقای کروبی را احضار کرده‌اند و خواسته‌اند که در انتخابات شرکت کنند».
رقابت‌های انتخاباتی در آستانه برگزاری انتخابات مجلس چهارم عرصه رقابت بر سر نوع تعامل با دولت هم بود. مجمع روحانیون مبارز که به عملکرد دولت انتقاداتی داشت، "خط امام، ولایت فقیه، قانون اساسی و حل مشکلات اقتصادی در جهت حمایت از محرومان و مستضعفان" را به‌عنوان شعار انتخاباتی خود انتخاب کرد. احزاب جناح راست در بیانیه‌های خود به دفاع و حمایت از دولت پرداخته و در نهایت نیز شعار "پیروی از خط امام، اطاعت از رهبری، حمایت از هاشمی" را برگزیدند. جامعه مدرسین حوزه علمیه قم مردم را به انتخاب نمایندگان دلسوز و شایسته و حامی دولت خدمتگزار تشویق می‌کرد و به "احتزار از کسانی که خواسته یا ناخواسته نتوانستند از آرمان‌های انقلاب دفاع کنند" توصیه کرد.
مجلس چهارم در اختیار جناح راست
انتخابات چهارمین دوره مجلس شورای اسلامی ۲۱ فروردین ۱۳۷۱ برگزار و دور دوم آن در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۷۱ برگزار شد و در تاریخ ۷ خرداد ۱۳۷۱ اولین جلسه مجلس برگزار شد. از بین ۱۹۶ حوزه انتخابیه برای کسب ۲۷۰ کرسی نمایندگی مجلس، ۲۳۱۰ نفر نامزد شرکت در این انتخابات بودند که از بین ۳۱۱۰ نفر کاندیدا، تأیید صلاحیت شده بودند. از مجموع ۳۴۷۶۳۹۲۷ نفر واجد شرایط رأی‌ریزی مجموع ۱۸۷۶۷۰۴۲ رأی معدل ۵۷/۸۱ درصد به صندوق‌ها ریخته شد. جامعه روحانیت مبارز با به دست آوردن ۱۳۴ کرسی، اکثریت مجلس چهارم را به دست گرفت. در نهایت و پس از برگزاری دور دوم انتخابات، جامعه روحانیت مبارز و حامیان مستقلش، حدود سه چهارم کرسی‌های مجلس را به دست آوردند. ۱۶۲ نفر از منتخبین مجلس چهارم برای اولین بار به مجلس راه پیدا کرده بودند. در مرحله اول انتخابات در شهر تهران فقط دو نفر توانستند اکثریت آراء را کسب کنند که این موضوع از نظر جناح چپ به دلیل کاهش میزان مشارکت مردم بود. در مرحله دوم انتخابات در تاریخ ۱۸ اردیبهشت ماه ۲۸ نماینده دیگر شهر تهران راهی مجلس شدند.
رئیس مجلس چهارم علی‌اکبر ناطق نوری و نائب رئیسان حسن روحانی، سید اکبر پرورش، محمدعلی موحدی کرمانی و حسین هاشمیان بودند.
در این دوره برخلاف دوره‌های گذشته تعداد نمایندگان زن مجلس که روی عدد ۴ ثابت مانده بود به ۹ نماینده افزایش یافت و برای اولین بار خانم‌ها اختر درخشنده (کرمانشاه)، فخرالتاج امیر شقاقی و فاطمه همایون مقدم (تبریز) و قدسیه سیدی علوی (مشهد) از شهرستان‌های مذکور به مجلس راه یافتند.
نکات مهم در مجلس چهارم
در مجلس چهارم از جنجال‌هایی که بعضا در مجالس شورای اسلامی پیش می‌آید کمتر خبری بود و به واقع مجلسی یک دست بود که تعامل بسیاری با دولت هاشمی رفسنجانی داشت. از جمله ویژگی‌ها و نکات قابل ذکر می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
ـ در این مجلس اولین برنامه پنج‌ساله توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی به پایان رسید و با توجه به تجربه‌ای که از برنامه نخست توسعه کشور به دست آمده بود، برنامه پنج‌ساله دوم توسعه تصویب شد.
ـ همان‌طور که مجلس سوم علیرغم اینکه از نظر سیاسی چپ بودند، اما از حیث اقتصادی همانند تعدیل اقتصادی، واگذاری و خصوصی سازی و آزاد سازی قیمت‌ها و کاهش یارانه‌ها و... طبق مواضع راست عمل کرده بودند مجلس چهارم نیز علیرغم اینکه از حیث مواضع سیاسی راست بودند، اما اهم مصوبات اقتصادی آن چپ به شمار می‌رفت.
ـ بسیاری مجلس چهارم را یکی از کارآمدترین ادوار مجلس در دوران جمهوری اسلامی می‌دانند، چراکه در این دوره مجلس با حفظ استقلال و اقتدار خود، رابطه و تعامل سازنده‌ای با دولت داشت. آیت‌الله خامنه‌ای در سال ۱۳۷۵ در تحسین و اعلام رضایت از مجلس چهارم گفتند: این مجلس، سیاست را با اخلاق، ممزوج کرد و سیاست را در جهت ضد اخلاقی سوق نداد. از زبان نمایندگان، خلاف، گناه و ذکر سوء، اشاعه نمی‌شود و بحث‌های مجلس در میان مردم، سکون و آرامش ایجاد می‌کند و این از افتخارات بزرگ مجلس چهارم است.
