آمار شش ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که ۱۰ هزار و ۴۱۴ نفر در سراسر کشور جان خود را بر اثر تصادفات رانندگی از دست داده‌اند و ۲۰۲ هزار و ۱۴۵ نفر نیز مصدوم شده‌اند.
دیدارنیوز: در خیابان‌ها و جاده‌های کشور، هر روز سایه مرگ با صدای ترمز‌ها و برخورد‌ها قدم می‌گذارد. در شش ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۴، بیش از ده هزار نفر جان خود را در تصادفات رانندگی از دست دادند و بیش از ۲۰۲ هزار نفر مصدوم شدند؛ ارقامی که به‌خوبی نشان می‌دهد هر لحظه در خیابان‌ها و جاده‌ها، جان انسان‌ها در معرض خطر است. بیشترین تلفات در شهریورماه، در اوج گرمای تابستان ثبت شد؛ ماهی که رکورد چند سال اخیر مرگ‌ومیر جاده‌ای شکسته شد و هشداردهنده افزایش روند تصادفات در کشور است.
در کنار آمار، رفتار‌های پرخطر رانندگان، از سرعت و سبقت غیرمجاز گرفته تا خستگی و استفاده نکردن از کمربند ایمنی، نقش تعیین‌کننده‌ای در این حوادث دارد. این گزارش مروری است بر آمار و روند تصادفات رانندگی در ایران، مقایسه آن با سال گذشته، عوامل انسانی و اجتماعی دخیل در حوادث و راهکار‌های پیشنهادی برای کاهش مرگ‌ومیر و مصدومان.
روند صعودی تلفات رانندگی در نیمه اول ۱۴۰۴
آمار شش ماهه ابتدایی سال ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که ۱۰ هزار و ۴۱۴ نفر در سراسر کشور جان خود را بر اثر تصادفات رانندگی از دست داده‌اند و ۲۰۲ هزار و ۱۴۵ نفر نیز مصدوم شده‌اند. این ارقام نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش ۳.۳ درصدی در تعداد کشته‌ها و ۱.۲ درصدی در تعداد مصدومان را نشان می‌دهد. بیشترین تعداد کشته‌ها در شهریور ماه ۱۴۰۴ با ۲ هزار و ۶۴ نفر ثبت شده که رکورد چند سال اخیر و هشداردهنده افزایش روند مرگ‌ومیر جاده‌ای در کشور است.
توزیع جغرافیایی تصادفات در شش ماهه ابتدایی ۱۴۰۴ حاکی از تمرکز بالای تلفات در برخی استان‌هاست. استان‌های تهران، فارس، کرمان و خراسان رضوی بیشترین تعداد کشته‌ها را داشته‌اند، در حالی که استان‌های قم، کهگیلویه و ایلام کمترین تلفات را ثبت کرده‌اند. همچنین بیشترین تعداد مصدومان مربوط به استان‌های تهران، خراسان رضوی و اصفهان بوده و استان‌های هرمزگان، بوشهر و ایلام کمترین مصدومان را داشته‌اند. بررسی نوع تصادفات نشان می‌دهد که تصادفات درون‌شهری و برون‌شهری سهم قابل توجهی از تلفات را به خود اختصاص داده‌اند و ساعت اوج وقوع حوادث عصر و شب بین ۱۶ تا ۲۰ و ۲۰ تا ۲۴ است.
تمرکز تلفات در کلانشهرها و نمونه تهران
جعفر تشکری هاشمی، رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران، با اشاره به نمونه‌های اخیر تصادف در تهران گفته است: «در روز‌های گذشته شاهد تصادف زنجیره‌ای سرویس‌های یکی از کارخانه‌ها بودیم که غیرقابل قبول است. در هفت ماه اول امسال، تعداد فوت‌شدگان نسبت به سال گذشته ۴۷ درصد افزایش یافته و از ۳۵۳ به ۵۱۷ نفر رسیده است.» او جزئیات بیشتری هم ارائه داده: «در طول این مدت، ۱۶۲ عابر، ۲۰۵ موتورسوار و ۶۰ راننده و سرنشین خودرو جان خود را از دست داده‌اند. اینجا نه غزه است، نه سودان و نه میدان جنگ؛ اینجا شهری است که مردم با هزاران امید صبح از خانه بیرون می‌آیند تا نان حلالی به خانه ببرند؛ اما ماهانه ۹۰ نفر و روزانه به‌طور متوسط سه نفر در تهران بر اثر حوادث رانندگی جان می‌بازند».
با نگاهی به آمار سال ۱۴۰۳، مجموعا ۱۹ هزار و ۴۳۵ نفر در تصادفات جان خود را از دست داده و ۳۸۱ هزار و ۴۸۴ نفر مصدوم شده بودند که کاهش اندک ۳ درصدی کشته‌ها و ۲.۵ درصدی مصدومان نسبت به ۱۴۰۲ را نشان می‌دهد. بیشترین تلفات این سال در استان‌های فارس، تهران، خراسان رضوی و کرمان ثبت شد و استان‌های خراسان شمالی، اردبیل، کهگیلویه و بویراحمد و ایلام کمترین تلفات را داشتند. میانگین کشته‌های هر استان حدود ۶۲۷ نفر بوده است. از نظر نوع تصادفات، ۴ هزار و ۷۵۹ نفر درون‌شهری، ۱۳ هزار و ۳۷۲ نفر برون‌شهری و هزار و ۸۹ نفر در جاده‌های روستایی جان خود را از دست داده‌اند.
روند فصلی و استانی تصادفات
تحلیل تغییرات فصلی و استانی نیز نکات مهمی را نشان می‌دهد. تابستان ۱۴۰۳ کاهش ۱۹ درصدی تصادفات فوتی نسبت به تابستان سال قبل داشت، اما تصادفات جرحی ۵۶ درصد افزایش یافت و تعداد مصدومان ۴۵ درصد بیشتر شد. از نظر استانی، استان‌های البرز و ایلام بیشترین کاهش تلفات و استان‌هایی مانند تهران و فارس بیشترین افزایش را در نیمه اول سال تجربه کردند. همچنین سهم تصادفات رانندگی نسبت به کل مرگ و میر حوادث غیرطبیعی در سه ماهه اول ۱۴۰۳ حدود ۳۹ درصد بوده است که اهمیت اقدامات ایمنی و رعایت قوانین رانندگی را نشان می‌دهد.
مقایسه شش ماهه ۱۴۰۴ با سال ۱۴۰۳ بیانگر روند صعودی تلفات است؛ اگر چه مصدومان تغییر چندانی نداشته‌اند، تمرکز بالای کشته‌ها در استان‌های بزرگ و ساعت‌های اوج رانندگی هشداردهنده است. این داده‌ها تاکید می‌کنند که برای کاهش مرگ و میر و مصدومان تصادفات، نیاز به راهکار‌های فوری و مشارکتی میان پلیس، وزارت راه، سازمان‌های ایمنی و مردم وجود دارد.
عوامل انسانی و اجتماعی
رفتار‌های پرخطر رانندگان یکی از مهم‌ترین دلایل تصادفات رانندگی در ایران است. طبق اعلام پلیس راهور، سرعت غیرمجاز و سبقت غیرمجاز نقش برجسته‌ای در بروز حوادث دارند. رئیس پلیس راهور تاکید کرده که این تخلفات، «خط قرمز» پلیس است و در بسیاری از تصادفات مرگبار سهم قابل توجهی دارند. آمار‌ها نیز این هشدار را تایید می‌کنند؛ به‌عنوان مثال در برخی محور‌های پرخطر استان کرمانشاه، در عرض تنها بیست روز بیش از ۲۶ هزار تخلف سرعت غیرمجاز توسط دوربین‌ها ثبت شده است.
علاوه بر سرعت و سبقت، استفاده نکردن از کمربند ایمنی نیز یکی از عوامل کلیدی در افزایش میزان تلفات تصادفات است. هادیانفر، رئیس پلیس راهور فراجا، می‌گوید بستن کمربند ایمنی می‌تواند بیش از ۶۰ درصد از جان‌باختگان تصادفات را نجات دهد و بر ضرورت افزایش آموزش و فرهنگ‌سازی در این زمینه تاکید کرده است.
عامل دیگری که بار‌ها توسط مسئولان و کارشناسان مورد توجه قرار گرفته، خستگی راننده است. تحقیقات پلیس نشان می‌دهد که بسیاری از تصادفات در سفر‌های طولانی و ساعات پایانی روز رخ می‌دهد و کاهش تمرکز و خستگی راننده نقش مستقیم در بروز حوادث دارد. رئیس پلیس راهور پیشین تهران بزرگ تصریح کرده که عامل انسانی، کیفیت جاده و وضعیت وسیله نقلیه سه ضلع اصلی بروز تصادفات هستند و نمی‌توان صرفا عامل انسانی را مقصر دانست.
از بعد اجتماعی و فرهنگی نیز کارشناسان بر نقش خانواده و آموزش‌های اولیه تاکید دارند. تجربه و تربیت رانندگی از دوران جوانی می‌تواند رفتار‌های پرخطر را کاهش دهد و مهارت‌های رانندگی ایمن را شکل دهد.
تاثیر قوانین و اقدامات پیشگیرانه
ارزیابی‌ها و گزارش‌های رسمی پلیس راهور نشان می‌دهد که اجرای طرح‌های کنترلی و نظارتی در سال‌های اخیر تاثیر قابل‌توجهی بر کاهش بخشی از تصادفات داشته است، هر چند این تاثیر در همه استان‌ها یکسان نبوده است. یکی از مهم‌ترین ابزار‌های پلیس، توسعه شبکه دوربین‌های کنترل سرعت در محور‌های برون‌شهری و بزرگراه‌های شهری است. طبق اعلام پلیس، در محور‌هایی که تعداد دوربین‌ها افزایش یافته، میزان تخلفات سرعت و سبقت در بازه‌های سه‌ماهه تا ۳۰ درصد کاهش داشته و هم‌زمان آمار تصادفات منجر به فوت نیز کاهش محسوسی را تجربه کرده است. نمونه آن در برخی محور‌های پرتردد استان البرز دیده می‌شود که با نصب دوربین‌های جدید و اعمال محدودیت‌های ترافیکی، این استان در نیمه نخست سال ۱۴۰۳ یکی از بیشترین کاهش‌های تلفات را ثبت کرد.
در کنار کنترل سرعت، اجرای طرح‌های مناسب‌سازی جاده‌ها و اصلاح نقاط حادثه‌خیز نیز نقش مهمی در کاهش تصادفات مرگبار داشته است. گزارش‌های وزارت راه و پلیس نشان می‌دهد ساماندهی تقاطع‌ها، نصب گاردریل، بهبود روشنایی و به‌روزرسانی تابلو‌های هشداردهنده در برخی محور‌های استان ایلام، میزان تلفات را به صورت محسوسی کاهش داده و این استان را در ردیف استان‌هایی قرار داده که روند نزولی مرگ‌ومیر جاده‌ای را در سال ۱۴۰۳ تجربه کرده‌اند.
در مقابل، استان‌هایی مانند تهران و فارس که حجم تردد بالا، تخلفات سرعت و تراکم وسیله نقلیه در آنها بسیار بیشتر است، با وجود اجرای طرح‌های مشابه همچنان با افزایش تلفات در نیمه اول سال ۱۴۰۴ مواجه بوده‌اند. کارشناسان یکی از دلایل اصلی این تفاوت را «عدم تناسب ظرفیت مسیر‌ها با حجم ترافیک»، «فرسودگی زیرساخت‌ها» و «پایین بودن اثربخشی برخی اقدامات فرهنگ‌سازی در کلانشهرها» عنوان می‌کنند.
فرهنگ‌سازی نیز از ابزار‌های کلیدی پلیس و نهاد‌های ایمنی بوده است. پلیس راهور در ماه‌های اخیر بار‌ها تاکید کرده که اطلاع‌رسانی درباره کمربند ایمنی، خستگی راننده و رعایت فاصله طولی، بدون همراهی مردم اثر چندانی ندارد. با این حال، بررسی‌ها نشان می‌دهد استان‌هایی که کمپین‌های موضوعی آموزشی و مشارکتی اجرا کرده‌اند، به‌ویژه در شهرهای کوچک، در مقایسه با کلانشهرها کاهش بیشتری در حوادث جرحی و فوتی داشته‌اند.
در نهایت اینکه آمار و بررسی‌ها نشان می‌دهد که اجرای قوانین و اقدامات پیشگیرانه می‌تواند به کاهش تصادفات کمک کند، اما اثرگذاری واقعی آن مستلزم تقویت زیرساخت‌ها، افزایش فرهنگ‌سازی و مشارکت فعال مردم در رعایت مقررات است. بدون ترکیب این عوامل، تمرکز صرف بر ابزار‌های کنترلی، توان کاهش تلفات رانندگی را به صورت پایدار نخواهد داشت.
