در شرایط کنونی، چشم‌انداز هر گونه تحول دیپلماتیک در پرونده هسته‌ای ایران مبهم‌تر از همیشه است. پیش‌شرط‌های سنگین اروپا و آمریکا، از جمله محدودسازی فعالیت‌های هسته‌ای و موشکی ایران یا الزام به شفاف‌سازی‌های فراتر از توافق، عملا مانعی برای آغاز گفت‌و‌گو ایجاد کرده است.
دیدارنیوز: رهبران سه کشور اروپایی، آلمان، فرانسه و انگلیس، در تازه‌ترین بیانیه مشترک با تکرار مواضع پیشین خود علیه برنامه هسته‌ای ایران، فعال‌سازی مکانیسم بازگشت تحریم‌ها (اسنپ‌بک) را «اقدامی درست و ضروری» توصیف کردند. در این بیانیه که از سوی دفتر نخست‌وزیر انگلیس منتشر شد، آمده است: «ما توافق داریم که فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک اقدامی صحیح برای حفظ امنیت جهانی و جلوگیری از گسترش تهدید‌های هسته‌ای ایران بوده است.»
تروئیکای اروپا از تمامی اعضای سازمان ملل خواسته‌اند تا محدودیت‌های بازگردانده شده را به طور کامل اجرا کنند و در عین حال از ایران خواسته‌اند به مذاکرات جدید با غرب بازگردد. در این بیانیه، رهبران اروپایی بدون اشاره به زرادخانه هسته‌ای اسرائیل، برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران را «تهدیدی برای صلح و امنیت جهانی» دانستند و بر لزوم توافقی «جامع، پایدار و قابل راستی‌آزمایی» تاکید کردند.
در واکنش به این بیانیه، عباس عراقچی وزیر امور خارجه کشورمان، در گفت‌وگوی ویژه خبری شبکه خبر تاکید کرد که «هیچ‌گونه مذاکره‌ای میان ایران و اروپا در جریان نیست» و شرایط برای آغاز گفت‌و‌گو نیز فراهم نشده است. وی تصریح کرد: «برخی کشور‌های اروپایی از طریق واسطه‌ها تمایل خود را برای مذاکره ابراز کرده‌اند، اما زمینه‌ای برای گفت‌و‌گو در حال حاضر وجود ندارد.»
عراقچی همچنین تاکید کرد که موضع ایران در برابر آمریکا نیز روشن است: «اگر آنها آماده گفت‌و‌گو از موضعی برابر و بر پایه احترام متقابل باشند، ایران هم گفت‌وگوی منصفانه را رد نمی‌کند، اما هر گونه دیکته یا پیش‌شرط از نظر ما مردود است.»
اروپا بدون برگ برنده؛ انزوای دیپلماتیک تروئیکا در پرونده هسته‌ای
اقدام تروئیکای اروپایی در فعال‌سازی مکانیسم ماشه عملا آن سه کشور را از موقعیت «میانجی» به جایگاه «شریک فشار» علیه ایران منتقل کرده است. بازگشت خودکار قطعنامه‌های شورای امنیت به معنای آن است که از نظر تهران، اروپا دیگر ابزار یا اهرم تازه‌ای برای تاثیرگذاری ندارد. برجام که زمانی مسیر تعامل و اعتمادسازی میان ایران و غرب بود، اکنون به سندی نیمه‌سوخته بدل شده که اروپایی‌ها سهم عمده‌ای در تخریب آن داشته‌اند.
با بازگشت تحریم‌ها، عملا انگیزه‌ای برای گفت‌و‌گو از سوی ایران باقی نمانده است. تهران اکنون بر این باور است که اروپا انتخاب خود را کرده و در قامت بازیگر مستقل ظاهر نشده است. سه کشور اروپایی که روزگاری تلاش می‌کردند میان مواضع واشنگتن و تهران تعادل برقرار کنند، امروز در نگاه تهران به عنوان پیروان سیاست فشار آمریکا شناخته می‌شوند.
از این رو، انتظار نمی‌رود که حتی در صورت آغاز گفت‌و‌گو‌های جدید، ایران تمایل داشته باشد اروپا را در اولویت نخست مذاکرات قرار دهد. به نظر می‌رسد تهران در حال بازتعریف مسیر تعاملات خود بر پایه همکاری با قدرت‌های غیرغربی مانند روسیه، چین و برخی کشور‌های منطقه است؛ بازیگرانی که دست‌کم از نگاه تهران، به جای سیاست تهدید و تحریم، رویکردی مبتنی بر منافع متقابل را دنبال می‌کنند. به بیان دیگر، اروپا با انتخاب خودخواسته، عملا از پرونده هسته‌ای ایران کنار رفته است و اکنون بیشتر ناظر تحولات است تا شریک واقعی در مدیریت بحران.
بن‌بست تازه در دیپلماسی؛ سکون حساب‌شده تهران در برابر غرب
در شرایط کنونی، چشم‌انداز هر گونه تحول دیپلماتیک در پرونده هسته‌ای ایران مبهم‌تر از همیشه است. پیش‌شرط‌های سنگین اروپا و آمریکا، از جمله محدودسازی فعالیت‌های هسته‌ای و موشکی ایران یا الزام به شفاف‌سازی‌های فراتر از توافق، عملا مانعی برای آغاز گفت‌و‌گو ایجاد کرده است. از سوی دیگر، تهران نیز در وضعیت کنونی تمایلی ندارد ابتکار تازه‌ای ارائه دهد که بتواند بهانه‌ای برای فشار‌های بیشتر غرب فراهم کند.
به نظر می‌رسد ایران ترجیح می‌دهد در این مرحله، سیاست «سکون فعال» را دنبال کند؛ یعنی نه تنش‌زایی کند و نه امتیاز تازه‌ای بدهد. این رویکرد هر چند می‌تواند در کوتاه‌مدت از تشدید فشار‌ها جلوگیری کند، اما در بلندمدت ممکن است منجر به تداوم انزوای دیپلماتیک و افزایش نااطمینانی اقتصادی شود. با وجود این، تصمیم تهران برای حفظ ثبات و اجتناب از واکنش شتاب‌زده، نشانه‌ای از ارزیابی دقیق شرایط جهانی است؛ شرایطی که در آن غرب، گرفتار بحران‌های متعدد داخلی و بین‌المللی، دیگر قدرت اعمال فشار هماهنگ گذشته را ندارد. از این منظر، بن‌بست کنونی بیش از آنکه محصول انفعال تهران باشد، بازتاب سردرگمی غرب در یافتن راهی برای بازگشت به گفت‌و‌گو با ایران است.
