قطب‌نمای دیپلماسی رو به شرق

دیدارنیوز: عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در حاشیه نشست سازمان همکاری شانگهای بار دیگر پرونده هسته‌ای کشور را به یکی از محور‌های اصلی دیپلماسی منطقه‌ای تبدیل کرد. او با اشاره به احتمال مذاکرات آینده و تهدیدات غربی‌ها به فعال‌سازی مکانیسم ماشه، تاکید کرد که این موضوعات در گفت‌و‌گو‌های سران سازمان شانگهای جایگاه ویژه‌ای خواهد داشت.

این سخنان نشان داد که تهران در پی آن است تا معادله هسته‌ای را از قالب محدود گفت‌و‌گو با غرب، به سطحی گسترده‌تر و چندجانبه منتقل کند؛ سطحی که چین، روسیه و دیگر قدرت‌های شرقی نیز در آن نقش ایفا کنند. طرح چنین موضوعی در صحنه شانگهای حامل دو پیام عمده بود؛ نخست هشدار به اروپا و آمریکا که ایران دیگر مذاکرات را در چارچوب غربی-غربی منحصر نمی‌بیند و دوم تلاش برای تقویت پشتوانه سیاسی و حقوقی ایران در برابر فشار‌های احتمالی.

چندجانبه‌گرایی در برابر فشار‌های غرب

تحلیل‌گران معتقدند حضور فعال ایران در نشست شانگهای و طرح مستقیم پرونده هسته‌ای، بخشی از راهبرد چندجانبه‌گرایی تهران است. در شرایطی که کشور‌های غربی بار‌ها تهدید به بازگرداندن تحریم‌ها از طریق مکانیسم ماشه کرده‌اند، ایران به‌دنبال آن است که نشان دهد در برابر فشار، تنها نخواهد ماند.

چین و روسیه به‌عنوان دو عضو کلیدی سازمان شانگهای، همواره مخالفت خود را با سیاست‌های یکجانبه‌گرایانه آمریکا نشان داده‌اند. ایران با تکیه بر همین ظرفیت امیدوار است که اگر فشار‌های اقتصادی و سیاسی غرب افزایش یابد، شرکای شرقی بتوانند در قالب همکاری‌های اقتصادی و حتی موضع‌گیری‌های حقوقی در سازمان ملل بخشی از بار فشار را کاهش دهند.

به‌ویژه در شرایطی که بازار انرژی و مسیر‌های ترانزیتی برای چین و روسیه اهمیت حیاتی دارد، پرونده هسته‌ای ایران دیگر صرفا یک موضوع امنیتی نیست؛ بلکه با ابعاد ژئوپلیتیکی و اقتصادی گره خورده است. عراقچی با طرح پرونده در شانگهای در واقع تلاش داشت این پیوند‌ها را برجسته کند.

مکانیسم ماشه و بازی دیپلماتیک ایران

یکی از محور‌های مهم سخنان عراقچی اشاره مستقیم به تهدیدات غربی‌ها مبنی بر فعال‌سازی مکانیسم ماشه بود. فعال شدن این سازوکار به معنای بازگشت خودکار تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران است؛ اقدامی که می‌تواند پیامد‌های سنگینی برای اقتصاد و روابط خارجی کشور داشته باشد.

با این حال، طیفی از ناظران بر این باورند که طرح مکانیسم ماشه در شانگهای نه‌تنها اقدامی هشداردهنده بود، بلکه نشان داد ایران در حال زمینه‌سازی برای خنثی کردن فشارهاست. تهران امیدوار است با جلب حمایت کشور‌های عضو، در صورت بازگشت تحریم‌ها بتواند مسیر‌های جایگزین برای تجارت، انرژی و سرمایه‌گذاری ایجاد کند.

از منظر دیپلماتیک نیز، مطرح کردن این تهدید در جمع کشور‌های غیرغربی نوعی تغییر زمین بازی محسوب می‌شود. ایران به‌جای آنکه تنها به مذاکرات فرسایشی با سه کشور اروپایی یا آمریکا محدود شود، حالا می‌خواهد وزن شرکای شرقی را وارد معادله کند. این همان تغییری است که می‌تواند موازنه قدرت در پرونده هسته‌ای را دگرگون سازد.

پیام تهران به غرب

اظهارات عراقچی در نشست شانگهای را باید بخشی از تلاش بزرگ‌تر ایران برای «جهانی‌سازی» پرونده هسته‌ای دانست. ایران با اتکا به ظرفیت‌های سازمان همکاری شانگهای پیام روشنی ارسال کرد که اگر غرب مسیر فشار و تهدید را انتخاب کند، ایران نیز با تقویت روابط شرقی و اتکا به چندجانبه‌گرایی می‌تواند مانع از انزوای خود شود.

این در حالی است که در عرصه بین‌المللی، هر گونه بازگشت به تحریم‌های شورای امنیت می‌تواند فضای سیاسی و اقتصادی ایران را دشوارتر کند، اما همراهی چین، روسیه و دیگر اعضای شانگهای می‌تواند بخشی از این فشار را تعدیل کند. در نهایت، طرح پرونده هسته‌ای در شانگهای نشان داد که تهران به‌خوبی آگاه است آینده این پرونده صرفا در پایتخت‌های غربی رقم نخواهد خورد. این تغییر زاویه نگاه، هم یک فرصت برای ایران به‌شمار می‌آید و هم پیامی هشدارآمیز به غرب؛ پیامی که عراقچی در صحنه شانگهای با صراحت بیان کرد.