جنگ دوم اسرائیل علیه ایران، در شک و تردید

دیدارنیوز: نزدیک به دو ماه از پایان جنگ بین اسرائیل و ایران می‌گذرد. مذاکرات برای یک توافق هسته‌ای جدید، پس از آنکه ایران بر حفظ حق غنی‌سازی اصرار کرد و مذاکرات به بن‌بست منجر شد، همچنان راکد است.

این هفته، فرانسه، آلمان و بریتانیا با تهدید به اعمال مجدد تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، فشار را افزایش دادند. روز چهارشنبه، وزرای امور خارجه فرانسه، آلمان و بریتانیا اعلام کردند که آماده‌اند تا مکانیسم «بازگشت سریع» را در پایان ماه فعال کنند، اما در صورت تمایل ایران به بازگشت جدی به میز مذاکره، این گزینه را برای به دادن فرصتی دیگر به دیپلماسی حاضرند به تعویق بیندازند.

آنها در نامه‌ای به دبیرکل سازمان ملل نوشتند: «ما روشن کرده‌ایم که اگر ایران آماده دستیابی به یک راه‌حل دیپلماتیک قبل از پایان ماه اوت نباشد یا از فرصت تمدید استفاده نکند، ما آماده خواهیم بود تا مکانیسم بازگشت سریع تحریم‌ها را فعال کنیم.»

مکانیسم «اسنپ‌بک» در توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ گنجانده شد که به هر یک از کشور‌های گروه ۵+۱ (پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل به علاوه آلمان) اجازه می‌دهد در صورت عدم پایبندی قابل توجه تهران به توافق، تحریم‌های اعمال شده توسط شورا علیه ایران بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۱۰ را دوباره برقرار کنند.

این مکانیسم از طریق شورای امنیت فعال می‌شود، اما اعضای دائم آن نمی‌توانند با وتو مانع آن شوند و ایران را بدون سپر دیپلماتیک چین یا روسیه در معرض خطر قرار دهند. از آنجایی که ایالات متحده از توافق خارج شد، فقط فرانسه، آلمان یا بریتانیا می‌توانند آن را فعال کنند. اما جدول زمانی کوتاه است: گزینه انجام این کار در ۱۸ اکتبر، ۱۰ سال پس از «روز تصویب» توافق، منقضی می‌شود.

این تحریم‌ها شامل تحریم کامل تسلیحاتی، ممنوعیت کامل غنی‌سازی اورانیوم، ممنوعیت آزمایش موشک‌های بالستیک با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای و ممنوعیت انتقال فناوری و کمک‌های فنی در حوزه موشکی است. علاوه بر این، مسدود کردن دارایی‌ها و ممنوعیت سفر‌های بین‌المللی را برای مقامات و نهاد‌های ایرانی اعمال می‌کند و به کشور‌ها اجازه داده می‌شود هواپیما‌های باری و کشتی‌های شرکت ملی کشتیرانی ایران را برای یافتن کالا‌های ممنوعه بازرسی کنند.

یک مقام ارشد ایرانی احتمال فعال کردن مکانیسم ماشه توسط قدرت‌ها را «یک تهدید وجودی» توصیف کرد. او به روزنامه بریتانیایی تلگراف گفت: «جمهوری اسلامی نه از نظر اقتصادی و نه از نظر نظامی توانایی مقاومت در برابر بازگشت تحریم‌های سازمان ملل را ندارد. این باعث خواهد شد که مردم دوباره اعتراض کنند و این بار می‌تواند متفاوت باشد.»

یکی دیگر از مقامات ارشد ایرانی افزود: «تحریم‌ها از جنگ مخرب‌ترند. شورای عالی امنیت ملی از ریاست جمهوری خواسته است تا قبل از اینکه خیلی دیر شود، راهی برای مذاکره پیدا کند.»

در واقع، در حال حاضر جمهوری اسلامی ایران با مجموعه‌ای از بحران‌های پیچیده روبه‌روست؛ احتمالاً برجسته‌ترین این بحران‌ها این روز‌ها بحران آب است. روز چهارشنبه، مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری ایران، در جلسه کابینه، به کنایه‌ای از بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر، در مورد احتمال کمک اسرائیل به مردم ایران پس از سقوط رژیم، پرداخت. نتانیاهو در یک پیام ویدیویی به زبان فارسی خطاب به مردم ایران قول داد که اسرائیل پس از «رهایی» ایران از حکومت فعلی، به حل کمبود شدید آب کشور کمک خواهد کرد. پزشکیان خود علناً ناتوانی ایران در هر دو موضوع، آب و مذاکرات هسته‌ای، را بیان کرد. رئیس جمهور در سخنرانی خود در اوایل این هفته اذعان کرد: «شما می‌خواهید بجنگید؟ خب، شما جنگیدید، اما آنها به ما ضربه زدند. اگر تأسیسات هسته‌ای را بازسازی کنیم، آنها دوباره به آنها حمله خواهند کرد. اگر وارد مذاکره نشویم، چه کاری می‌توانیم انجام دهیم؟» او در مورد بحران آب نیز گفت: «ما آب نداریم، زیر پایمان آب نداریم، و پشت سدهایمان آب نداریم. پس بگویید چه کار کنیم؟»

در واکنش به اظهارات پزشکیان سردبیر روزنامه محافظه‌کار کیهان، اظهارات او را نتیجه «جهل» خواند و افزود که امیدوار است سخنان پزشکیان فقط یک «اشتباه زبانی» باشد.

خبرگزاری تسنیم، وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، نیز به رئیس جمهوری حمله کرد و نوشت: «وقتی دشمن این چیز‌ها را می‌شنود، چه تصمیمی می‌گیرد و چه تصویری از ایران در ذهنش می‌سازد؟ واضح است که فقط تصویری از ضعف ایران است.»

شکی نیست که برنامه هسته‌ای ایران در جنگ ۱۲ روزه به شدت آسیب دیده است؛ خود ایرانی‌ها، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایالات متحده و کشور‌های منطقه همگی به این موضوع اذعان دارند. اما دو عامل نگران‌کننده همچنان باقی است: اول، انگیزه جمهوری اسلامی ایران برای پیشبرد مسئله هسته‌ای تنها پس از آن افزایش یافته که بازدارندگی متعارف آن به شکست انجامیده است. دوم، ایران ذخیره‌ای بیش از ۴۰۰ کیلوگرم (۸۸۰ پوند) اورانیوم غنی‌شده تا ۶۰ درصد دارد که برای چندین کلاهک هسته‌ای پس از غنی‌سازی بیشتر کافی است، حتی اگر این کار در تأسیساتی با پیچیدگی کمتر از برنامه صنعتی که به شدت آسیب دیده است، انجام شود.

نتانیاهو این موضوع را در مصاحبه‌ای با i۲۴NEWS تأیید کرد و در مورد پروژه هسته‌ای ایران گفت: «می‌توانم بگویم که سال‌هاست که این پروژه به تعویق افتاده است. آنها ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده باقی مانده دارند. ما از قبل می‌دانستیم که اورانیوم آسیبی نخواهد دید، اما این برای تولید بمب هسته‌ای کافی نیست.» وی افزود: «ما برای احتمال اقدام ایران و مهم‌تر از همه برای تلاش برای بازسازی برنامه هسته‌ای آنها آماده هستیم.»

به گفته دنی سیترینوویچ، رئیس سابق شاخه ایران در اطلاعات نظامی ارتش اسرائیل و محقق فعلی موسسه مطالعات امنیت ملی در دانشگاه تل‌آویو، ایران در تنگنای استراتژیکی قرار دارد که می‌تواند به رویارویی مجدد منجر شود. او گفت: «دشواری ایران ترکیبی از چیز‌های زیادی است: جنگ، رویارویی مداوم با اسرائیل و از سوی دیگر مسائل دیگری مانند بحران آب و دخالت ایالات متحده در توافق بین ارمنستان و آذربایجان. این سلسله‌ای از ضربات پیچیده است که آنها هیچ راه حل واقعی برای آن ندارند.»

سیترینوویچ در مورد احتمال رویارویی دیگر میان اسرائیل و ایران گفت: «اگر ارزیابی کنند که اسرائیل در شرف حمله به آنهاست، احتمال زیادی وجود دارد که حمله کنند، اما نه برای «تنبیه دور قبلی». برداشت این است که آنها نمی‌توانند وقایع آغاز جنگ قبلی را تکرار کنند، این به سادگی خطر بزرگی برای نظام است.»

سیترینوویچ در مورد اقدامات فعلی ایران معتقد است که آنها برای بازگرداندن نیرو‌های نیابتی خود تلاش خواهند کرد، علیرغم آنچه به نظر می‌رسد متحمل «ضربه مهلک» در لبنان و عراق شوند، و علی‌رغم اینکه این نیرو‌ها در بازدارندگی اسرائیل ناکارآمد بوده‌اند.

از نظر تقویت قوا، هدف اصلی ایران بازگرداندن قابلیت‌های دفاع هوایی و موشکی خود خواهد بود که در جنگ به شدت آسیب دیده‌اند. سیترینوویچ معتقد است که تا زمانی که این کار انجام نشود، آنها «تصمیمات استراتژیکی در مورد مسئله هسته‌ای نخواهند گرفت».

منبع: جی ان اس/ دیپلماسی ایرانی