گزارشی از پیامدها و چشم‌اندازهای خروج احتمالی ایران از NPT در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه
دیدارنیوز: خروج احتمالی ایران از معاهده عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای (NPT) در واکنش به فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط کشور‌های اروپایی، یکی از سناریو‌های حساس و تعیین‌کننده در سیاست بین‌الملل است؛ لذا جا دارد که ابعاد حقوقی، سیاسی، امنیتی و ژئوپلیتیکی این تصمیم و پیامد‌های آن مورد بررسی دقیق قرار گیرد. با توجه به پیچیدگی‌های این موضوع باید به نقش بازیگران منطقه‌ای و تأثیرات اقتصادی این خروج نیز پرداخت.
مکانیسم ماشه و فشار‌های بین‌المللی
تهدیدات مکرر اروپایی‌ها برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه در چارچوب برجام، که می‌تواند تحریم‌های فصل هفتم شورای امنیت را بازگرداند، ایران را به سمت «موازنه تهدید» و حتی «موازنه وحشت» با تروئیکای اروپایی، ذیل بررسی خروج احتمالی از NPT سوق داده است. اظهارات مقامات، از جمله ابراهیم رضایی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی مجلس، نشان‌دهنده جدیت این گزینه است.
بر اساس ماده ۱۰ معاهده NPT، ایران می‌تواند با ارائه دلایل مبتنی بر تهدید منافع عالیه خود، طی یک روند سه‌ماهه از این معاهده خارج شود. این اقدام نیازمند اعلام رسمی به شورای امنیت، کشور‌های عضو NPT و احتمالا شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. با این حال، تعلیق کنونی همکاری‌های ایران با آژانس به دلیل ملاحظات امنیتی پیچیدگی‌هایی را به این فرآیند اضافه می‌کند.
خروج احتمالی ایران از NPT به معنای پایان تعهدات تهران به پروتکل‌های پادمانی و گزارش‌دهی به آژانس است. این اقدام، ایران را در کنار کشور‌هایی مانند هند، پاکستان، اسرائیل و کره شمالی قرار می‌دهد که خارج از چارچوب NPT فعالیت می‌کنند. با این حال، این تصمیم می‌تواند پیامد‌های گسترده‌ای برای جایگاه کشور در نظام بین‌الملل داشته باشد.
پیامد‌های سیاسی و دیپلماتیک؛ انزوای بین‌المللی یا اهرم فشار؟
خروج احتمالی ایران از NPT در صورت فعال شدن مکانیسم ماشه احتمالا با واکنش‌های تند بین‌المللی همراه خواهد بود. کشور‌های غربی، به‌ویژه ایالات متحده و اعضای تروئیکای اروپا (بریتانیا، فرانسه و آلمان) ممکن است اجماعی رسانه‌ای و دیپلماتیک علیه ایران شکل دهند و آن را به‌عنوان تهدیدی برای صلح جهانی معرفی کنند. این امر می‌تواند به افزایش فشار‌های سیاسی و تحریم‌های جدید منجر شود، به‌ویژه اگر چین و روسیه از وتوی قطعنامه‌های شورای امنیت خودداری کنند. با این حال، این خروج می‌تواند به‌عنوان اهرمی برای ایران در مذاکرات آتی عمل کند، زیرا نشان‌دهنده عزم تهران برای پاسخ قاطع به فشار‌های خارجی است.
از منظر دیپلماتیک طیفی از ناظران معتقدند که خروج از NPT می‌تواند روابط ایران با کشور‌های غیرمتعهد و برخی قدرت‌های شرقی مانند چین و روسیه را تقویت کند، به‌ویژه اگر این کشور‌ها از ایران در برابر فشار‌های غربی حمایت کنند. با این حال، سناریوی مذکور ممکن است به کاهش اعتماد کشور‌های منطقه‌ای، مانند اعضای شورای همکاری خلیج فارس منجر شود و تنش‌های منطقه‌ای را تشدید کند.
پیامد‌های امنیتی و حرکت به سوی برنامه هسته‌ای نظامی؟
خروج احتمالی ایران از NPT، در واکنش به فعال شدن مکانیسم ماشه به ایران امکان می‌دهد که بدون محدودیت‌های حقوقی، برنامه هسته‌ای خود را به سمت اهداف ترسیمی هدایت کند. این امر شامل عدم اعلام مواد هسته‌ای، سایت‌های غنی‌سازی و پذیرش بازرسان آژانس است. با این حال، حرکت به این سمت‌وسو نیازمند زیرساخت‌های پیچیده و منابع قابل توجهی است که ایران ممکن است در شرایط تحریم‌های شدید با چالش‌هایی مواجه شود. علاوه بر این، چنین اقدامی می‌تواند واکنش‌های نظامی یا پیش‌دستانه مجدد را از سوی بازیگرانی مانند اسرائیل یا ایالات متحده برانگیزد که خطر درگیری مستقیم را افزایش می‌دهد.
تأثیرات منطقه‌ای و اقتصادی
یکی از جنبه‌های کمتر بررسی‌شده، تأثیر خروج ایران از NPT بر پویایی‌های منطقه‌ای و اقتصادی است. در منطقه خاورمیانه، این اقدام می‌تواند به یک رقابت تسلیحاتی هسته‌ای منجر شود، به‌ویژه اگر کشور‌هایی مانند عربستان سعودی یا ترکیه تصمیم به توسعه برنامه‌های هسته‌ای خود بگیرند. این سناریو می‌تواند ثبات منطقه‌ای را به‌شدت تضعیف کند و به افزایش تنش‌های ژئوپلیتیکی منجر شود.
از منظر اقتصادی، خروج از NPT و بازگشت تحریم‌های فصل هفتم می‌تواند فشار‌های بیشتری بر اقتصاد ایران وارد کند.
کاهش دسترسی به بازار‌های جهانی، محدودیت در صادرات نفت و مشکلات در زنجیره تأمین فناوری‌های پیشرفته، اقتصاد ایران را شکننده‌تر خواهد کرد. با این حال، ایران ممکن است با تقویت روابط اقتصادی با کشور‌هایی مانند چین و هند، بخشی از این فشار‌ها را جبران کند.
در مجموع باید عنوان داشت که خروج ایران از NPT یک تصمیم راهبردی با پیامد‌های گسترده است که می‌تواند به تقویت یا انزوای جایگاه ایران به‌عنوان یک بازیگر مستقل منجر شود. موفقیت این استراتژی به توانایی ایران در مدیریت فشار‌های بین‌المللی، حفظ حمایت متحدان شرقی و اجتناب از درگیری نظامی بستگی دارد. در عین حال، این اقدام می‌تواند به بازتعریف نقش ایران در نظام بین‌الملل منجر شود. کما اینکه بدون مدیریت دقیق، این تصمیم می‌تواند به تشدید بحران‌های منطقه‌ای و جهانی منتهی گردد.
