نشست روز جمعه در کنسولگری ایران در استانبول، که با حضور کاظم غریب‌آبادی و مجید تخت‌روانچی از ایران و مدیران سیاسی تروئیکای اروپایی برگزار شد، گامی برای بازتعریف نقش اروپا در مذاکرات هسته‌ای بود.
دیدارنیوز: نشست اخیر ایران با تروئیکای اروپایی (انگلیس، فرانسه، آلمان) در استانبول، بار دیگر نقش اروپا در مذاکرات هسته‌ای ایران را به کانون توجهات بازگرداند. پس از چهار دور مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در عمان، که سازنده توصیف شده، این نشست نشانه‌ای از تلاش اروپا برای حفظ جایگاه خود در دیپلماسی هسته‌ای است.
با این حال، محدودیت‌های نفوذ اروپا، به‌ویژه پس از خروج آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸، موجب پرسش‌هایی درباره توانایی این قاره برای میانجیگری مؤثر شده است.
تلاش اروپا برای احیای نقش دیپلماتیک
نشست روز جمعه در کنسولگری ایران در استانبول، که با حضور کاظم غریب‌آبادی و مجید تخت‌روانچی از ایران و مدیران سیاسی تروئیکای اروپایی برگزار شد، گامی برای بازتعریف نقش اروپا در مذاکرات هسته‌ای بود. غریب‌آبادی این گفت‌و‌گو‌ها را «سازنده» خواند و بر عزم مشترک برای حفظ دیپلماسی تأکید کرد. کریستین ترنر، دیپلمات انگلیسی، نیز با تأیید تعهد به گفت‌و‌گو، از پیشرفت مذاکرات ایران و آمریکا استقبال کرد. این موضع‌گیری‌ها نشان‌دهنده تمایل اروپا برای جلوگیری از حاشیه‌نشینی در مذاکراتی است که می‌تواند ایران را به اقتصاد جهانی بازگرداند. ایران، با دیپلماسی هوشمندانه خود، از این نشست برای تقویت موضعش در مذاکرات موازی با واشنگتن بهره برده و نشان داده آماده تعامل چندجانبه برای حفظ حقوق هسته‌ای و لغو تحریم‌هاست.
با این حال، نفوذ اروپا از زمان خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام کاهش یافته است. تئو ننچینی، استاد دانشگاه گرنوبل، معتقد است تروئیکای اروپایی پس از سال ۲۰۱۸، به دلیل تبعیت از مواضع آمریکا، نتوانسته‌اند سیاست منسجمی در قبال ایران تعریف کنند. این وابستگی، اعتماد ایران به وعده‌های اروپا را تضعیف کرده است. یک منبع ایرانی که نخواست نامش فاش شود، به شبکه تی‌آرتی گفت اروپا پس از خروج آمریکا از برجام، نتوانست به تعهدات خود عمل کند و این سابقه، مقامات ایرانی را نسبت به مذاکرات بدون حضور آمریکا بدبین کرده است. با وجود این، ایران با رویکردی عمل‌گرایانه، از کانال‌های دیپلماتیک با اروپا برای تقویت جایگاه خود استفاده میکند.
چالش مکانیسم ماشه و محدودیت‌های اروپا
یکی از مسائل حساس در نشست استانبول، مکانیسم ماشه در برجام بود که به امضاکنندگان اجازه می‌دهد در صورت نقض توافق، تحریم‌های سازمان ملل را بازگردانند. این بند، که در قطع‌نامه ۲۲۳۱ شورای امنیت درج شده، در اکتبر ۲۰۲۵ منقضی می‌شود. دیپلمات‌های اروپایی هشدار داده‌اند در صورت عدم حصول توافق جدید تا اوت، ممکن است این مکانیسم را فعال کنند. با این حال، برخی ناظران معتقدند تروئیکای اروپایی احتمالا از این اهرم استفاده نخواهد کرد، مگر آنکه تحولات غیرمنتظره‌ای رخ دهد. این تردید، نشان‌دهنده محدودیت نفوذ اروپا و نگرانی آنها از تشدید تنش‌ها در غیاب حمایت آمریکاست. ایران با آگاهی از این محدودیت‌ها، مذاکرات را با دقت پیش می‌برد. دیپلماسی ایران که بر حفظ دستاورد‌های هسته‌ای و رفع تحریم‌ها متمرکز است، توانسته با ایجاد توازن بین گفت‌و‌گو‌های عمان و استانبول، فشار‌های اروپا را مدیریت کند. این رویکرد، نه‌تنها از فعال‌سازی مکانیسم ماشه جلوگیری، بلکه اروپا را به ادامه گفت‌و‌گو ترغیب کرده است. نشست استانبول از این منظر، فرصتی برای ایران بود تا با تأکید بر دیپلماسی، از حاشیه‌نشینی اروپا به نفع خود بهره ببرد.
فرصت‌های اروپا در تقویت دیپلماسی منطقه‌ای
با نزدیک‌شدن به انقضای قطع‌نامه ۲۲۳۱، نقش اروپا در پرکردن شکاف‌های دیپلماتیک حیاتی‌تر می‌شود. اگرچه نفوذ تروئیکای اروپایی نسبت به سال ۲۰۱۵ کاهش یافته، اما مشارکت آنها همچنان برای معماری هر توافق آینده اهمیت دارد. اروپا می‌تواند با تسهیل گفت‌و‌گو‌های فنی و حقوقی، مانند شفاف‌سازی تعهدات پادمانی ایران یا تضمین‌های اقتصادی، به حصول توافق کمک کند. ایران با استقبال از این نقش، نشان داده آماده همکاری با اروپا برای دستیابی به توافقی متوازن است که حقوقش را حفظ کند.
دیپلماسی فعال ایران، که با استقبال مثبت جهان عرب در اجلاس اخیر بغداد همراه بوده، فضایی برای همکاری‌های منطقه‌ای و بین‌المللی ایجاد کرده است. حمایت اروپا از این روند، می‌تواند به کاهش تحریم‌ها و تقویت اقتصاد ایران منجر شود که به نفع ثبات منطقه‌ای است. با این حال، موفقیت اروپا به اراده سیاسی آن برای استقلال از آمریکا و جلب اعتماد ایران بستگی دارد. ایران با صبر استراتژیک و تعامل چندجانبه، مسیر را برای دیپلماسی هموار کرده و اروپا را در برابر فرصتی تاریخی قرار داده است.
