بحران مهاجران سوری در ترکیه، تاوان قمار اردوغان

دیدارنیوز ـ رضا قنبری*: چند هفته‌ای است که بحث مهاجران در خاورمیانه دوباره داغ شده و همه جا بحث آنهاست. از صف نانوایی‌هایی که این روز‌ها به دلیل قیمت برنج در ایران دوباره شلوغ شده و مردم برای گذران وقت از افغانستان می‌گویند تا هرات که معترضان در برابر کنسولگری کشورمان شعار می‌دهند. اوضاع ترکیه هم که عیان است. صبح روزنامه‌ها، بدون تیتر درشت از خارجی‌ها شب نمی‌شود و شبکه‌های اجتماعی مملو از فیلم و خبر مهاجران است. خصوصاً در این هفته که سلیمان سویلو Süleyman Soylu وزیر کشور اعلام کرد پناهندگان سوری که برای تعطیلات عید فطر به کشورشان بروند دیگر حق بازگشت به ترکیه را نخواهند داشت. خبری که دوباره سرنوشت ۵ میلیون مهاجر سوریه را به تیتر رسانه‌ها آورده است. آوارگانی که حالا با گسترش موج راست گرایی در اروپا بی‌پناه‌تر از همیشه هستند.

***

آناتولی ایستگاه آخر مسافران اروپاست. هرکس که در منطقه از شرایط سرزمین مادری به ستوه بیاید حتماً سری به ترکیه خواهد زد. پاکستان، افغانستان، ایران یا عراق تفاوتی ندارد و اتفاقاً در طول تاریخ مردمان مهمان نواز این سرزمین حرمت مسافران را بسیار داشته اند. اما جنگ داخلی سوریه اوضاع را دگرگون کرد.

فایل صوتی این مطلب را اینجا بشنوید

صد‌ها هزار خانواده از وحشت بمب‌های بشکه‌ای ارتش سوریه به سرزمین‌های شمالی کوچ کرده و موج بزرگی از مهاجرت در مسیر ترکیه- اروپا به راه افتاد. حدود یک میلیون نفر در آلمان، مجارستان، بلغارستان و کرواسی اسکان یافتند، اما آرام آرام تماس‌ها با ترکیه برای ایجاد سدی در برابر این سیل آغاز شد. چه آنکه همین حالا هم حدود  ۲۷ درصد مردم آلمان و ۱۲ درصد انگلیسی‌ها مهاجرند و نحوه برخورد با همین میهمانان ناخوانده، بحث اصلی انتخابات‌های اروپا است.

ترکیه حدود ۱.۵ میلیون نفر را با کمک‌های سازمان ملل و اروپا در کمپ‌های جنوب کشور اسکان داد و بیش از ۳ میلیون نیز در حاشیه شهر‌های بزرگ مستقر شدند. روندی که در سال‌های نخست با توجه به شرایط جنگی سوریه و وضعیت اقتصادی مناسب کشور حتی با استقبال مردم مواجه بود. اما اوضاع آن گونه که اردوغان فکر می‌کرد پیش نرفت. بشار اسد در قدرت باقی ماند و آوارگان هم قصد بازگشت به دامن حزب بعث را نداشتند. تورم ۵۰ درصدی یک سال اخیر و تنگ شدن عرصه‌های اقتصادی مزید بر علت شد.

دولتمردانی که چند سال پیش مهاجران را عزیز کشور می‌خواندند، حالا از بازگشت آن‌ها می‌گویند. هرچند همه مطمئن‌اند برگشتی در کار نیست. به کجا برگردند؟! خانه، مغازه و شهرهای‌شان ویران شده و تسویه حساب‌های سیاسی در ادارات و ارتش ادامه دارد. از دیگر سو، بشار اسد و شرکا هم رغبتی برای استقبال از میلیون‌ها اپوزیسیون را ندارند. به هر حال در دمشق هم "هرکسی نمی‌خواهد می‌تواند به جا‌هایی برود که آن رفاه و امکانات وجود دارد".

***

اولویت‌های ترکیه در سیاست با سوریه هم آرام آرام تغییر کرد. آن‌ها که در سال‌های آغازین بهار عربی نسبت به تشکیل دولت کردی در مرز مشترک حساسیت‌های فراوانی داشته و با چند عملیات یک‌جانبه در خاک سوریه به مقابله با آن پرداختند، امروز مهمترین مسئله سوریه را بازگشت پناهندگان می‌دانند. مخصوصا حالا با رشد عجیب جمعیت در استان‌های مرزی هاتای، مرسین، شانلی اورفا و کیلیس برخی از منتقدان به تمسخر از اردوغان می‌خواهند استاندار سوری برای آن‌ها تعیین کند. بحرانی که به بحثی داغ در انتخابات ریاست جمهوری سال آینده مبدل خواهد شد. هرچند در ائتلاف‌های انتخاباتی هم سیاست‌های یکسانی در این باره دیده نمی‌شود. مثلاً در حالی که اردوغان مهاجران را میهمان ترکیه می‌داند، ملی‌گرایان شریک او در دولت، خواهان اخراج پناهندگان هستند و همین اختلاف نظر‌های ۱۸۰ درجه‌ای در احزاب مخالف دولت هم کم نیست.

فراموش نکنیم که مهاجران برای پیک نیک به ترکیه نیامده‌اند و طبق آمار‌ها در سال جاری حدود ۱.۵ میلیون دانش آموز سوری در مدارس ترکیه در حال تحصیل هستند و تقریباً همین تعداد از مردان و زنانشان هم کار می‌کنند. این یعنی جریان زندگی برای آن‌ها در بستر ترکیه شکل گرفته و به راحتی نمی‌توان مسیر این رودخانه را بدون برداشتن موانع سیاسی ـ اقتصادی حاضر در سوریه به سمت جنوب تغییر داد. اما ترکیه دولت بشار اسد را به رسمیت نمی‌شناسد و به همین خاطر بسیاری از راه‌های دیپلماتیک در این زمینه مسدود است. معادله‌ای چند مجهولی که ممکن است در انتخابات ریاست جمهوری سال آینده برای اردوغان به حاصل جمع صفر منتهی شود.

*روزنامه‌نگار و کارشناس مسائل ترکیه