مقاله ولی نصر در نشریه فارین افرز بر این نکته تاکید دارد که جو بایدن باید ابتکار عمل را به دست گیرد و نخستین گام را احیای برجام بردارد.
دیدارنیوز ـ سرویس بین‌الملل: ولی نصر استاد مطالعات خاورمیانه و امور بین‌الملل در دانشکده مطالعات سیاسی دانشگاه جان هاپکینز در فارین افرز از سیاست‌های شکست خورده ترامپ در مقابل ایران نوشته است.
منبع: فارین افرز
نویسنده: ولی نصر، استاد مطالعات خاورمیانه و امور بین‌الملل در دانشکده مطالعات سیاسی دانشگاه جان هاپکینز
مترجم: حمیدرضا بابایی
سیاست‌های "دونالد ترامپ" رئیس‌جمهور سابق آمریکا در قبال ایران، به شکست کامل منجر شد، وی با اعمال فشار حداکثری، کمترین عواید را به دست آورد. آمریکا با خروج از توافق هسته‌ای ایران، تحریم‌هایش را علیه تهران افزایش داد. اما این اقدامات نه تنها از محدود کردن ایران بسیار ناتوان بودند، بلکه رهبران آن را تحریک و تشویق کردند تا فعالیت‌های غنی سازی خود را افزایش دهند. نتیجه آن، بی ثباتی بیشتر منطقه و خطر شدید جنگ مستقیم میان واشنگتن و تهران بود.
رئیس‌جمهور "جو بایدن" می‌داند که باید این حرکت خطرناک مارپیچی و رو به سقوط را بازدارد. بایدن به امید بازگشت به توافقی که رئیس سابقش "باراک اوباما" در سال ۲۰۱۵ به دست آورد، موافقت کرده است تا با دیگر امضا کنندگان این توافق مذاکره کند. ایران نیز نشان داده آماده است در تعهداتش در قبال توافق هسته‌ای تجدیدنظر کند. ایران با تاخیر در اجرای تهدید خود مبنی بر مخالفت با فعالیت بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی، در حقیقت به پیش دستی واشنگتن واکنش نشان داده است. تاکنون که اوضاع رضایت بخش بوده است.
بیشتر بخوانید: تاخیر در احیای برجام؛ گره مدام کورتر می‌شود
اما مقابله با خساراتی که دولت قبل به بار آورده، در گفتار ساده‌تر از عمل کردن به آن است. اعتماد چندانی میان ایران و آمریکا باقی نمانده، و سیاست‌های خصمانه در هر دو کشور نسبت به یکدیگر، احیاء توافق هسته‌ای را از افق نگاه‌ها دور کرده است. دولت جدید آمریکا به امید نجات این توافق، باید سریع عمل کند.
اولویت ایران، بازگشتن به وضعیت پیش از ترامپ است. تهران می‌خواهد واشنگتن تمام تحریم‌های جدیدی را که دولت قبل اعمال کرده بود، از جمله تحریم فروش نفت و ممانعت از دسترسی به سیستم‌های مالی بین‌المللی، لغو شود. اما واشنگتن پیش از واگذاری امتیار، به دنبال اطمینان از این است که تهران به تعهدات برجامی خود بازگشته است. این امر مستلزم توقف غنی سازی و کنار گذاشتن سایر فعالیت‌های هسته‌ای است که تهران از می ۲۰۱۹ تاکنون دنبال کرده است.
برخی در آمریکا و همچنین تشکیلات سیاست خارجی اروپا می‌گویند، واشنگتن پیش از بازگشت به برجام، باید خواستار تعهدات کامل و یا حتی امتیازات بیشتر باشد. شاید واشنگتن ترغیب شود در این وضعیت، بر گرفتن امتیازات مورد نظر خود تاکید کند. اما تاخیر فقط موقعیت بایدن را تضعیف کرده و خطر فروپاشی کامل توافق هسته‌ای را به دنبال خواهد داشت. اگر این گونه شود، ایران می‌تواند به سایر تهدیداتش عمل کرده، میزان غنی سازی اورانیوم را افزایش دهد و برنامه تولید سلاح‌های اتمی را تسریع کند، در این شرایط زمینه سازی برای بحرانی گسترده فراهم خواهد شد که آمریکا و ایران را در مسیر جنگ قرار می‌دهد.
حاکمان ایران می‌دانند که باید اقتصاد را تقویت کنند، اما تحت فشار شدید سیاسی نیز هستند تا مقابل آمریکا بایستند. فشار‌های شدید اقتصادی آمریکا، ترور ژنرال قاسم سلیمانی در ژانویه ۲۰۲۰ به دست آمریکا و همچنین ترور اخیر محسن فخری‌زاده دانشمند اتمی ایران که گفته می‌شود اسرائیل عامل آن بوده، تنها به تقویت موضع تندرو‌ها در ایران منجر شده است. در این شرایط صدا‌های اعتدال‌گرا که خواستار تعامل و دیپلماسی هستند، به حاشیه رانده شده است. موج اخیر نارضایتی رسانه‌ای از جانب افرادی که پیشتر طرفدار توافق هسته‌ای بودند، بیانگر حال و احوال کشور است؛ یعنی تایید موضع کسانی که آمریکا را تهدید وجودی می‌دانند که مصمم به نابودی ایران است.
بیشتر بخوانید: بایدن و تغییر استراتژی آمریکا در خاورمیانه؛ چالش با بازیگران بزرگ
ایران در واکنش به "فشار حداکثری" ترامپ، سیاست "بردباری استراتژیک" را اتخاذ کرد، اما هرچقدر بایدن بیشتر تعلل کند، رهبران ایران هم بیشتر تمایل خواهند داشت از تنش‌های منطقه‌ای، برنامه هسته‌ای این کشور و توانایی در تولید بمب بهره ببرند تا آمریکا را تحت فشار قرار دهند. به آن دلیل، بایدن باید ابتکار عمل را در دست گرفته و در اسرع وقت به صورت رسمی به توافق هسته‌ای بازگردد. بایدن باید درخواست‌های واشنگتن را در خصوص راستی آزمایی تعهدات ایران نیز به زمان دیگری موکول کند تا اینکه مذاکره کنندگان ایرانی و آمریکایی بتوانند در خصوص یک سری گام‌های دقیق برای اجرای کامل تعهدات برجامی هر دو کشور، به توافق برسند.
از نظر ایرانی‌ها، استراتژی ترامپ، به معنای تلاش تمام عیار برای تغییر رژیم، تضعیف و حتی تجزیه ایران و تغییر توازن قدرت منطقه‌ای به نفع رقبای تهران بوده است. این راهبرد همچنین از نظر ایرانی‌ها، بی رحمانه و ظالمانه بود که بسیاری از ایرانی‌های معمولی را هم که بسیارشان عشق چندانی به دولت خود ندارند، با آمریکا بیگانه کرد. سیاست‌های آمریکا همچنین فشار فزاینده‌ای بر مردم عادی وارد کرد و در شرایط همه گیری کرونا، ایرانی‌ها را از دسترسی به تجهیزات پزشکی و دارویی محروم کرد. یکی از آخرین اقدامات دولت ترامپ، تحریم یک شرکت دارویی در ایران بود که واکسن کووید-۱۹ تولید می‌کند.
سیاست فشار حداکثری در دوران کرونا ظاهرا مردم ایران را علیه جنگ نرم آمریکا، ایمن کرده است؛ و ایرانی‌ها هرچقدر آمریکا را بیشتر یک تهدید بدانند، حمایت‌هایشان از برنامه هسته‌ای به عنوان یک عامل بازدارنده نیز بیشتر خواهد شد.
صدا‌های زیادی به ویژه در مجلس، رسانه‌ها، اندیشکده‌ها و همچنین دانشگاه‌های ایران شنیده می‌شود که حاکی است توافق هسته‌ای یک دام است. این منتقدین می‌گویند عواید برجام کمتر از آن چیزی است که سلب می‌کند به گونه‌ای که برنامه‌های هسته‌ای و نظامی ایران را تضعیف خواهد کرد بدون آنکه منافع ملموس اقتصادی نصیب آن بکند. برجام همچنین ایران را در قبال نیات واقعی آمریکا، یعنی نابودی ایران، آسیب پذیر خواهد کرد. این منتقدین تصریح می‌کنند، ایران که در مقابل فشار حداکثری ترامپ ایستاد، باید به جای تضعیف موقعیت و بستن دستِ خود توسط برجام، با آمریکا مقابله کند. دولت بایدن هم که ابتکاری در قبال تهران نشان نمی‌دهد، ظاهرا نسبت به رئیس جمهور قبل از خود، موضع متفاوتی در قبال این ایرانی‌ها ندارد.
در ایران نیز مانند آمریکا، سیاست داخلی با سیاست خارجی در هم تنیده شده است. تندرو‌هایی که قویا مخالف توافق هسته‌ای بودند، در انتخابات پارلمانی ۲۰۲۰ برنده شدند در حالی که نیرو‌های معتدل که در مذاکرات با آمریکا جنگیدند، متحمل شکست انتخاباتی شدند. احیاء موفقیت آمیز توافق هسته‌ای که برای ایران منافع اقتصادی داشته باشد، به تضعیف تندرو‌ها منجر شده و حتی بر اینکه چه کسی برنده انتخابات ریاست جمهوری ایران در ژوئن آینده باشد نیز تاثیر خواهد گذاشت.
بیشتر بخوانید: ماشین مخالفان قدیمی برجام، خود را گرم می‌کند
بایدن باید سریعا به برجام بازگشته و به صورت کامل به تعهدات آمریکا عمل کند. در آن صورت، در فضایی کم تنش می‌تواند در خصوص پایبندی ایران به تعهداتش به ازای کاهش تحریم‌های آمریکا مذاکراتی دقیق برگزار کند. در این شرایط از تبدیل اوضاع به بحرانی شدیدتر و غیرضروری با ایران جلوگیری خواهد شد. بایدن در عین حال که تعهداتش را به برجام اعلام می‌کند، باید اقداماتی یک جانبه را هم اعلام کند که هدف آن بهبود معیشت و رفاه مردم ایران باشد، اقدامی که سبب خواهد شد حمایت مردم ایران از تعامل سازنده با آمریکا احیاء شود. در میان اقدامات اعتمادساز که بایدن می‌تواند انجام دهد، می‌توان به این موارد اشاره کرد: رفع محدودیت صدور روادید برای ایرانی‌ها، ارائه معافیت برای فروش نفت ایران، آزاد کردن بخشی از پول‌های ایران در بانک‌های آسیایی، و موافقت با اعطای وام ۵ میلیارد دلاری صندوق بین المللی پول به ایران به منظور مقابله با کرونا.
بازگشت سریع به توافق هسته‌ای، بدون خطر نیست. دولت بایدن احتمالا با مخالفت شدید در کنگره مواجه خواهد شد، به ویژه اگر ایران نیز سریعا اقدام متقابل نکند. اما شکست کامل برجام خطر بزرگتر بحرانی همه‌گیر در خاورمیانه را درپی خواهد داشت؛ و در شرایطی که دیپلماسی کنار گذاشته شده باشد، ایران و آمریکا به سادگی درگیر جنگی خواهند شد که هیچ کدام خواستار صرف هزینه برای آن نیستند یا از عهده مخارج آن برنخواهند آمد.
