دیدارنیوز ـ دفتر مقابله با جرم و مواد سازمان ملل متحد که گزارش «جهانی مواد مخدر» را در ۲۶ ژوئن منتشر کرده است کتابچه‌های ششگانه گزارش جهانی مواد با موضوعات متفاوت «خلاصه اجرایی»، «مصرف مواد و پیامد‌های سلامت»، «روند‌ها و چالش‌های جدید»، «زنجیره عرضه»، «ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی و اختلال‌های سوء مصرف مواد» و «سایر مسائل سیاست مخدری» را به انتشار درآورده که در آن جدیدترین روند‌های مصرف و مقابله با انواع مواد در این گزارش نیز مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته‌اند؛ موضوعاتی همچون تأثیر همه‌گیری جهانی کووید – ۱۹ بر بازار مواد، تشدید پیچیدگی و گسترش بازار‌ها از جمله این موضوعات هستند.
نظر سازمان ملل متحد درباره تأثیر کرونا بر مواد مخدر
در این راستا منصور براتی- معاون پژوهشی موسسه کادراس درباره تحلیلی که دفتر مقابله با جرم و مواد سازمان ملل متحد از پدیده تأثیر شیوع جهانی بیماری کووید ـ۱۹ بر مصرف مواد و بازار‌های عرضه مواد داشته توضیحاتی ارائه می‌دهد و می‌گوید: به نظر این سازمان، شیوع کووید-۱۹ در جهان تأثیری همچون بحران اقتصادی ۲۰۰۸ برجای می‌گذارد؛ تأثیر این بیماری بر بازار مواد نامشخص است و نمی‌توان پیامد‌های آن را به دقت پیش‌بینی کرد، اما چیزی که روشن است گستردگی این تأثیر است. با تداوم یافتن محدودیت‌ها که دسترسی به پیش‌ساز‌ها و دیگر مواد شیمیایی را دشوار ساخته، برخی از تولیدکنندگان ناچار از تلاش برای یافتن راه‌های جدید برای تولید مواد شده‌اند.
آنچه در سال ۲۰۰۸ بر بازار مواد مخدر گذشت
وی درباره بحران اقتصادی سال ۲۰۰۸ و تاثیر آن بر بازار مواد مخدر اینطور توضیح می‌دهد: زمانی که بحران اقتصادی در سال ۲۰۰۸ به روز‌های سخت خود رسید، برخی مصرف‌کنندگان مواد، شروع به جست‌وجوی مواد مصنوعی ارزان‌تر کرده و الگوی مصرف به سوی تزریق سوق پیدا کرد. در این میان حکومت‌ها نیز بودجه‌های مرتبط با مواد مخدر را کاهش دادند.
تاثیر کرونا بر بازار جهانی مواد مخدر
براتی در تحلیل گزارش سازمان ملل می‌گوید: سازمان ملل متحد فوری‌ترین اثر کروناویروس بر قاچاق مواد را مختص کشور‌هایی می‌داند که مقادیر بسیار زیادی مواد توسط پرواز‌های هواپیمایی تجاری قاچاق می‌کنند. در بلند مدت اما، افت اقتصادی و محدودیت‌های اعمال شده بر رفت و آمد می‌تواند موجب اختلال در بازار مواد شود. از سوی دیگر افزایش بیکاری و کاهش فرصت‌های شغلی نیز احتمال گرایش پیدا کردن افراد فقیر و نابرخوردار به الگو‌های مضر مصرف مواد و یا دچار شدن آنان به اختلال سوء مصرف و یا روی آوردن به فعالیت‌های مرتبط با مواد (چه تولید یا چه ترانزیت) را افزایش می‌دهد.
هشدار نسبت به افزایش مصرف مواد در جهان
یکی از فصول گزارش سال ۲۰۲۰ دفتر مبارزه با جرم و مواد سازمان ملل موضوع «گسترش و پیچیدگی رشد بازار» است که براتی با بیان اینکه الگو‌های رشد جمعیت مصرف‌کننده به طور نسبی گویای گسترش بازار است، می‌افزاید: مصرف مواد در سراسر جهان در حال افزایش است، هم از منظر میزان کلی مصرف و هم از نظر نسبت جمعیت جهان که مواد مصرف می‌کنند؛ براساس آمار‌ها در سال ۲۰۰۹ شمار مصرف‌کنندگان جهان ۲۱۰ میلیون نفر برآورد شده بود که ۴.۸ درصد جمعیت ۱۵ تا ۶۴ ساله جهان را تشکیل می‌داده است؛ این میزان در سال ۲۰۱۸ به ۲۶۹ میلیون مصرف‌کننده رسیده و ۵.۳ درصد از جمعیت کلی جهان را تشکیل می‌دهد.
مصرف مواد در مناطق شهری از مناطق روستایی بالاتر است
به گفته این پژوهشگر، این گزارش به موضوع شهرنشینی نیز توجه ویژه‌ای دارد؛ چه در کشور‌های توسعه یافته و چه در کشور‌های درحال توسعه، مصرف مواد در مناطق شهری از نواحی روستایی بالاتر است که حرکت جمعی مردم از روستا‌ها به شهر‌ها و شهرستان‌ها (امروزه بیش از نیمی از جمعیت جهان در مناطق شهری زندگی می‌کنند، در حالیکه این رقم در سال ۱۹۶۰، ۳۴ درصد بوده است) به طور نسبی گویای افزایش مصرف مواد نیز است.
وی تصریح می‌کند: در حالیکه عامل ثروت با افزایش مصرف مواد دارای همبستگی است، اما اغلب این فقیرترین اقشار هستند که بزرگ‌ترین هزینه‌های اختلال‌ها را در سراسر جهان می‌پردازند. با این حال مصرف مواد در کشور‌های توسعه یافته رایج‌تر از کشور‌های درحال توسعه است. به همین ترتیب، موادی همچون کوکائین با اقشار ثروتمندتر جهان قرین‌تر هستند.
هشدار؛ افزایش شبه افیون‌های خطرناک جدید
معاون پژوهشی موسسه کادراس با بیان اینکه نرخ ظهور موادی که تحت کنترل بین‌المللی نیستند تغییر چندانی نکرده است، ادامه می‌دهد:، اما شبه‌افیون‌های خطرناک جدید در حال افزایش هستند. مواد گیاه‌پایه نظیر کانابیس، کوکائین و هروئین به صد‌ها ماده مصنوعی دیگر افزوده شده که احتمالاً هنوز تحت کنترل بین‌المللی قرار ندارند.
وی تاکید می‌کند: همچنین افزایش سریعی نیز در مصرف غیرپزشکی دارو‌های تجویزی به وجود آمده است.
تحول سریع بازار و رشد بازار مت‌آمفتامین در افغانستان و عراق
براتی در بخش دیگری از این گفتگو با اشاره به تحولات پرشتاب بازار در آسیای مرکزی و فدراسیون روسیه می‌افزاید: افیون‌ها در حال جایگزینی با مواد مصنوعی هستند و بازار مت‌آمفتامین در افغانستان و عراق در حال رشد کردن است. در همه کشور‌ها و مناطقی که مصرف غیرپزشکی کانابیس قانونی شده، این مصرف رو به افزایش گذاشته است. از جمله کانادا، اروگوئه و ۱۱ ایالت از آمریکا که تولید و فروش محصولات کانابیس برای مصارف غیرپزشکی و درمانی آزاد شده، شاهد افزایش مصرف بوده‌اند.
وی می‌گوید: اقشار نابرخوردار اصلی‌ترین هدف آسیب ناشی از بازار‌های قانونی و غیرقانونی مواد بوده‌اند. شبه افیون‌های دارویی که برای کاهش درد و مراقبت تسکینی به کار گرفته می‌شوند، عمدتاً در کشور‌های دارای درآمد‌های بالاتر در دسترس هستند. دارو‌های مسکن به طور نامتوازنی میان مناطق مختلف توزیع شده است. بیش از ۹۰ درصد شبه افیون‌های دارویی در سال ۲۰۱۸ در همین کشور‌ها در دسترس مصرف پزشکی بوده است.
اقشار فقیر بیشتر در معرض خطر اختلالات سوء مصرف مواد
بنابر اظهارات براتی، اقشار فقیرتر بیشتر در معرض خطر اختلالات سوء مصرف مواد هستند؛ به طوریکه در سال ۲۰۱۸ حدود ۳۵.۶ میلیون نفر از مردم از اختلالات سوء مصرف مواد رنج برده‌اند. فقر، آموزش محدود و نیز حاشیه‌نشینی اجتماعی خطر اختلالات سوء مصرف مواد را افزایش داده و پیامد‌های آن را تشدید می‌کند.
این پژوهشگر درباره انواع مصرف مواد مخدر در جهان نیز اینطور توضیح می‌دهد: امروزه کانابیس پرمصرف‌ترین و شبه افیون‌ها خطرناک‌ترین مواد جهان برشمرده می‌شوند؛ برآورد‌های انجام شده نشان می‌دهد که در سال ۲۰۱۸، کانابیس با ۱۹۲ میلیون مصرف‌کننده در جهان جایگاه نخست را به خود اختصاص داده است و انواع شبه افیون‌ها نیز با ۵۸ میلیون مصرف‌کننده در جایگاه دوم جهان قرار دارند، البته این دو ماده ۶۶ درصد (۱۶۷ هزار مورد) از مرگ‌های ناشی از اختلالات سوء مصرف مواد در سال ۲۰۱۷ را به خود اختصاص داده بودند و همچنین ۵۰ درصد از ۴۲ میلیون سالی که در نتیجه معلولیت یا مرگ زودرس از دست رفته و از عمر افراد کم شده‌اند، به دلیل مصرف شبه افیون‌ها و کانابیس بوده است.
در این میان بخشی از اظهارات براتی گویای آن است که در غرب، مرکز و شمال آفریقا، مصرف غیرپزشکی شبه افیون‌های مصنوعی به بحران سلامت عمومی منجر شده است؛ در این مناطق عمدتاً ترامادول و در شمال آمریکا فنتانیل مصرف بالایی دارد.
۱۱ میلیون نفر از مردم مواد را به صورت تزریقی مصرف می‌کنند/ ابتلای ۱.۲ میلیون نفر از آن‌ها به ایدز و هپاتیت
معاون پژوهشی موسسه کادراس در ادامه در پاسخ به سوالی درباره تعداد مصرف‌کنندگان مواد مخدر و همچنین میزان ابتلا به ایدز و هپاتیت نیز می‌گوید: بیش از ۱۱ میلیون تن از مردم به مصرف مواد از طریق تزریق پرداخته‌اند، در حالیکه ۱.۴ میلیون تن از آنان مبتلا به ویروس ایدز و ۵.۵ میلیون تن مبتلا به هپاتیت سی و همچنین ۱.۲ میلیون تن نیز مبتلا به هر دوی این بیماری هستند.
وی با بیان اینکه بازار محرک‌ها نیز بیشتر تحت تسلط کوکائین و شیشه است، یادآور می‌شود: مصرف هر دو ماده مذکور در بازار‌های اصلی خود در حال افزایش است؛ به طوریکه بیش از ۱۹ میلیون نفر در سال ۲۰۱۸ اقدام به مصرف کوکائین کرده‌اند، در حالی که تقریباً ۲۷ میلیون نفر در همین سال انواع آمفتامین‌ها را به مصرف رسانده‌اند. در منطقه آسیای جنوب شرقی محرک‌های آمفتامینی بیش از هر ماده دیگری به مصرف می‌رسد.
در ادامه ارائه تحلیل این گزارش، براتی به موضوع تحولات زنجیره عرضه می‌پردازد و با بیان اینکه عرضه مواد گیاه‌پایه با وجود کاهش نسبی همچنان در سطح بالایی قرار دارد، می‌گوید:، اما مناطق تحت کشت خشخاش در سال ۲۰۱۹ نیز (با ۲۴۰.۸۰۰ هکتار) برای دومین سال پیاپی کاهش یافته است؛ این کاهش به دلیل کاهش کشت در افغانستان و میانمار بوده است. همچنین مقادیر افیون‌های کشف شده (با ۷۰۴ تن) در سال ۲۰۱۸ نسبت به سال قبل کاهش چشمگیری داشته است. کشت بوته کوکا نیز در سطحی بسیار بالا و تاریخی (۲۴۴٫۲۰۰ هکتار) ادامه یافته است. در واقع مناطق تحت کشت کوکا در سال‌های ۲۰۱۷ – ۲۰۱۸ نسبتاً ثابت مانده است. با این وجود برآورد‌ها نشان می‌دهد که تولید جهانی کوکائین دیگر بار به رکورد بی‌سابقه‌ای (۱۷۲۳ تن) برسد، البته میزان کشفیات این ماده در سراسر جهان نیز با اندک افزایشی به ۱۱۳۱ تن رسیده است.
وی معتقد است که در سال ۲۰۱۸ کشفیات مت‌آمفتامین (عمدتاً محرک‌های آمفتامینی) با ۲۲۸ تن رکورد جدیدی ثبت کرد. قاچاق‌چیان نیز با تغییر مسیر‌ها و روش‌های تولید هروئین، کوکائین و مت‌آمفتامین جان سختی نشان داد و درصدد شکل دادن به الگوی تجاری جدیدی برآمده‌اند.
معاون پژوهشی موسسه کادراس در پایان همچنین ارتباط میان مواد و خشونت را پیچیده می‌داند و می‌افزاید: تشخیص همه روابط موجود میان مصرف مواد روانگردان و خشونت امر دشواری است. اطلاعات محدودی که در سطح جهانی داریم، نشان از وجود ارتباطی معتبر میان مسمومیت ناشی از مصرف مواد و قتل دارد.
