پیش‌بینی بودجه ۹۹: فروش یک میلیون بشکه نفت در روز! / نفت ایران حذف شدنی نیست

دیدارنیوز ـ تحریم‌ها شرایط خاصی برای اقتصاد کشور به وجود آورده که در نتیجه این وضعیت، بودجه‌ای که قرار است تنظیم شود باید بر اساس وضعیت جدید باشد. مشکلاتی که در فروش نفت به وجود آمده دولت و مسئولین را بر آن داشته تا بودجه‌ای تنظیم کنند تا کمترین اتکا را به منابع نفتی داشته باشد و بتواند مسائل جاری کشور را حل کند.

در همین راستا دیدارنیوز در گفتگو با مژگان خانلو سخنگوی سازمان برنامه و بودجه به سراغ مباحث مختلف بودجه ۹۹ رفته تا بتواند این موضوع را از منظر‌های مختلفی مورد بررسی قرار دهد. این گفتگو در دو بخش منتشر خواهد شد. خانلو در بخش اول این گفتگو نکات کلی و کلیدی بودجه در ایران و مخصوصا بودجه سال ۹۹ را توضیح داده و همچنین به سراغ بحث واگذاری‌ها در بودجه سال ۹۹ رفته است.
 
دیدارنیوز: وقتی بحث بودجه مطرح می‌شود، همیشه این موضوع در ذهنمان تداعی می‌شود که ما فروش نفت و گاز داریم و منابع بسیار خوبی است. این پول می‌آید و خوب هم خرج می‌کنیم. امسال درآمد نفت به آن صورت نیست. تا جایی که می‌دانم و بودجه را بررسی کردم درصد کمی از بودجه از طریق نفت تأمین می‌شود. در ابتدا از شما این درخواست را دارم که یک تقسیم‌بندی از بودجه سال ۱۳۹۹ داشته باشید که درصد نفت و درصد مالیات و سایر مواردی که وجود دارد چقدر است؟

خانلو: من ابتدا این را عرض کنم که بودجه چه هست، بعد به بحث تقسیم‌بندی آن برسیم. بودجه بر اساس ماده یک قانون محاسبات عمومی کشور به عنوان برنامه مالی یک ساله دولت تعریف شده است. این برنامه مالی باید چند ویژگی داشته باشد: حاوی پیش‌بینی منابع و برآورد مصارف باشد و یک سری سیاست‌ها که بتواند در خلال اجرای آن، بودجه از طریق آن سیاست‌ها اهداف مرتبطش محقق شود. در این برنامه مالی ابتدا باید پیش‌بینی منابع صورت بگیرد که شما یک قسمت آن را فرمودید. کل بودجه‌ای که به استناد ماده یک قانون محاسبات عمومی، تعریف شده و برای سال ۱۳۹۹ پیش‌بینی شده است، ۱۹۹۰ هزار میلیارد تومان است. بودجه بر اساس قانون سه قسمت دارد: بودجه عمومی کشور است که این بودجه برای سال ۱۳۹۹، ۴۸۴ هزار میلیارد تومان است. آن چیزی که روی آن بحث می‌شود همین قسمت است. اما این بودجه از سه جزء تشکیل شده است. بودجه عمومی کشور ۴۸۴ هزار میلیارد تومان و بودجه شرکت‌های دولتی، بانک‌ها و مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت ۱۴۸۴ هزار میلیارد تومان و درآمد اختصاصی وزارتخانه‌ها و مؤسسات انتفاعی وابسته به دولت ۷۹ هزار میلیارد تومان است. جمع این سه عدد، بودجه کل کشور یعنی ۱۹۹۰ هزار میلیارد تومان می‌شود اما آن چیزی که مورد بحث قرار می‌گیرد تصویر بودجه عمومی کشور است. یعنی همان قسمت اول که خدمتتان عرض کردم ۴۸۴ هزار میلیارد تومان است. در قسمت منابع و مصارف، عدد ۴۸۴ هزار میلیارد تومان است که باید ببینیم چه اجزایی دارد. بودجه کل کشور به لحاظ منابع از سه قسمت تشکیل می‌شود؛ درآمد‌های عمومی، درآمد‌های حاصل از واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای و واگذاری دارایی‌های مالی. ۴۸۴ هزار میلیارد تومان به تفکیک بدین صورت است: قسمت اول، بخش درآمد‌ها ۲۶۱ هزار میلیارد تومان است یعنی حدود ۵۳ درصد بودجه کل کشور را درآمد‌های عمومی تشکیل می‌دهد که این درآمد‌ها خودش اجزایی دارد که در ادامه خدمتتان عرض می‌کنم. ۲۰ درصد از محل واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای که این هم اجزاء دارد و خدمتتان عرض می‌کنم. حدود ۲۵ درصد هم واگذاری دارایی‌های مالی است.

 

اگر عددی بخواهم عرض کنم ۲۶۱ هزار میلیارد تومان درآمد‌های عمومی، ۹۸ هزار میلیارد تومان واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای و ۱۲۴ هزار میلیارد تومان واگذاری دارایی‌های مالی است که جمع این سه عدد ۴۸۴ هزار میلیارد تومان می‌شود. این‌ها در سال ۱۳۹۸ چگونه بودند؟ شاید مقایسه در اینجا مقداری معنادار باشد. این ۴۸۴ هزار میلیارد تومان در سال جاری ۴۴۸ هزار میلیارد تومان بوده و به تفکیک همان ۵۳ درصدش از درآمد عمومی تأمین می‌شده است. یعنی ۲۳۹ هزار میلیارد تومان بوده است. تفاوت عمده در این جا است که ۳۵ درصد واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای بود که در سال ۱۳۹۹، ۲۰ درصد پیش‌بینی شده و در قسمت واگذاری دارایی‌های مالی هم قرار است ۱۱ درصد از این بودجه محقق شود که در سال ۱۳۹۹ این عدد ۲۵ درصد شده است.

 

درآمد عمومی چیست؟ بخش‌های اصلی درآمد عمومی شامل درآمد مالیاتی و درآمد ناشی از حقوق ورودی که در ادبیات، چون حقوق ورودی هم نوعی مالیات است که از وارد کننده اخذ می‌شود، در سر جمع مالیات ذکر می‌شود و منظور، حقوق ورودی که از واردکنندگان کالا اخذ می‌شود و ما آن را به عنوان درآمد گمرک می‌شناسیم و جدا از درآمد مالیاتی طبقه‌بندی می‌کنیم، اما در اصل نوعی مالیات است که الان در جمع‌بندی انجام شده در ۴۸۴ هزار میلیارد تومان، ما ۱۷۵ هزار میلیارد تومان مالیات داریم و ۲۰ هزار میلیارد تومان حقوق ورودی که کلاً می‌شود ۱۹۵ هزار میلیارد تومان که در جراید و اخبار هم شاید شنیده باشید که ۱۹۵ هزار میلیارد تومان برای مالیات ذکر می‌شود. مابقی آن ۶۶ هزار میلیارد تومان سایر درآمد‌هایی است که از قِبَل خدمات و فروش و عوارض و مواردی که جزء درآمد‌های ناشی از مالکیت دولت حساب می‌شود توسط دستگاه‌های اجرایی وصول می‌شود. پس طبقه‌بندی کل ۲۶۱ هزار میلیارد تومان به صورت ۷۵ هزار میلیارد تومان مالیات است که ۳۶ درصد کل درآمد‌های عمومی می‌شود. ۲۰ هزار تا حقوق ورودی گمرک که این ۴ درصد را تشکیل می‌دهد و ۶۶ هزار میلیارد تومان هم که معادل حدوداً ۱۳ درصد می‌شود از کل بودجه عمومی را بخش درآمد‌های عمومی شامل می‌شود. یعنی اگر ما سال آینده ۴۸۴ هزار میلیارد تومان مصارف عمومی داشته باشیم، تقریباً نیمی از این‌ها را از درآمد‌های عمومی کسب خواهیم کرد. خب کل مصارف باید تعمیم داده شود و باید منابع کل مصارف محقق شود. خب نصف آن از درآمد عمومی کسب می‌شود و مجبوریم مابقی آن را از طریق واگذاری‌ها انجام دهیم.

خانلو: این واگذاری‌ها، یا واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای و یا واگذاری دارایی‌های مالی است. یعنی وقتی درآمد‌های عمومی تکافوی هزینه‌ها را نمی‌کند، لاجرم باید به سمت واگذاری‌ها رفت و از قِبَل آن‌ها منابع را کسب کنیم تا بتوانیم از این طرف، تعهدات دولت را پوشش دهیم. این واگذاری‌ها دو شق است؛ یا واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای است یعنی آنچه که به عنوان فروش نفت می‌شناسیم به عنوان یک دارایی سرمایه‌ای در این قسمت طبقه‌بندی می‌شود. خب به هر حال دولت غیر از نفت، سایر اموال منقول و غیر منقولی را هم در اختیار دارد.

 

 

 

 

خانلو: نفت و سایر دارایی‌های دولت که این دارایی‌ها اموال منقول و غیر منقول است. ما از قِبَل معادن، حقوق مالکانه دریافت می‌کنیم. حقوق مالکانه در درآمد عمومی درج می‌شود. نفت و گاز طبیعی به عنوان دارایی سرمایه‌ای به فروش می‌روند؛ لذا درآمد حاصل از فروش نفت و گاز به عنوان واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای تلقی می‌شود. این که برای نفت چه پیش‌بینی‌هایی صورت گرفته عرض کردم به لحاظ مقداری، آنچه که پیش‌بینی کردیم حداکثر ۴۸ هزار میلیارد تومان درآمد است.

خانلو: حدوداً ده درصد است.

خانلو: پیش‌بینی امسال (۱۳۹۸) حدود ۳۴ درصد بوده است. این که ما می‌گوییم وابستگی‌مان به نفت کاهش پیدا کرده است سال جاری پیش‌بینی این بوده که ۳۴ درصد منابع کشور از طریق فروش نفت تأمین شود. به لحاظ پیش‌بینی‌ها این رقم برای سال آینده حدود ده درصد است.

خانلو: ده درصد فروضی دارد که شاید اگر فروضش را بگوییم مشخص شود که برآورد‌ها به چه سمتی می‌رود. پیش‌بینی فروش نفت برای سال آینده با حدود یک میلیون بشکه در روز با نفت ۵۰ دلار است. شما مستحضرید الان میانگین فروش نفت مان از ابتدای سال تا الان حدود هشت ماه است بالای ۶۳ دلار فروش رفته است. اینکه ما ترکیب یک میلیون بشکه با ۵۰ دلار را در نظر گرفتیم برای این است که اتفاقی که شما فرمودید محقق شود و در میزان فروش کمتر بتوانیم موفق شویم، ضمن اینکه تمام تلاشش را مجموعه نظام برای استفاده از این ظرفیت انجام می‌دهد. این که ما تحریم شدیم و اجازه فروش نفت مستقیم به ما داده نمی‌شود پس ما هم هیچ فعالیتی انجام ندهیم و هیچ واکنشی نشان ندهیم؟!

خانلو: به هر حال همانطور که ما تحت فشار تحریم‌ها هستیم قطعاً شریک‌های تجاری آمریکا هم زیر همین فشار قرار دارند. آن‌ها هم در مبادلاتی که بخواهند با ایران انجام دهند قطعاً مورد مؤاخذه قرار می‌گیرند و فشار‌های تحریمی بر آن‌ها هم به نوعی حاکم است. اما آن‌ها همچنین نمی‌خواهند فروش را از دست بدهند و به هر حال سالیان سال مشتری نفت ایران بودند. ضمن این که نفت ایران ویژگی‌هایی دارد که به راحتی قابل جایگزینی با سایر کشور‌ها نیست. اینکه بگوییم ما را تحریم کردند آن‌ها می‌روند از جای دیگری خرید می‌کنند، ویژگی‌های نفتی کشور ما به گونه‌ای است که خیلی از مشتری‌های ما هنوز نتوانسته‌اند به راحتی نفت عربستان و نفت عراق را جایگزین نفت ایران کنند لذا برای آن‌ها هم مهم است که از قِبَل این سرمایه‌گذاری‌هایی که برای استفاده از این نفت داشتند تلاش کنند که به هر طریقی شده بتوانند حداکثر استفاده را از سرمایه‌گذاری‌های انجام شده بکنند و حداکثر خرید را بتوانند از کشور ما به هر طریق داشته باشند.

خانلو: کسری بودجه به این معنا است که الان شما در بحث منابع و مصارف یک تراز بودجه‌ای تنظیم کردید. در ۴۸۴ هزار میلیارد تومان منابع در قِبَل آن ۴۸۴ هزار میلیارد تومان مصارف است. الان ما وارد فاز تنظیم بودجه شدیم. ما بعد از تنظیم یک مرحله اجرا داریم و یک مرحله نظارت داریم. کلاً بودجه‌بندی در کشور ما سه رکن اساسی دارد؛ تنظیم بودجه که الان است و اجرا در سال اجرا و بعد نظارت که نظارت هم حین اجرا و هم پس از اجرا است که متولیان خاص خود را دارد و گزارشات نظارتی را انجام می‌دهند. گزارش تفریغ بودجه همین است که یک سال بعد از عملکرد مالی دولت، دیوان محاسبات زحمت می‌کشند گزارش تفریغ بودجه به مجلس ارائه می‌کنند و در صحن مجلس قرائت می‌شود و آن همان نظارت بر عملکرد مالی یک سال قبلی است.

خانلو: مکانیسم تخصیص هم امسال و هم سال آینده بر اساس برنامه محوری دستگاه‌ها هست. یکی از ویژگی‌های سال ۱۳۹۹ تنظیم بودجه دستگاه‌ها بر اساس برنامه‌های اجرایی‌شان است. یعنی بنا براین است که دستگاه اجرایی که سیاستگزار است و متولی اجرای برنامه است فرض کنید برنامه آموزش در وزارت آموزش و پرورش. برنامه آموزش ابتدایی مشخص است که وزارت آموزش و پرورش با چه اهدافی پیش‌بینی کرده که اگر صد واحد قرار است در این برنامه هزینه کند و از دولت دریافت کند بابت چه میزان خروجی است. یعنی برنامه‌های برنامه محور ما، هم اعتبار و هم خروجی برنامه مشخص شده که کاملاً کمیت‌پذیر است. برای تربیت این تعداد دانش‌آموز، وزارت آموزش و پرورش چنین برنامه‌ای را با چنین اعتباری پیش‌بینی کرده است. در مقاطع سه ماه یک بار که تخصیص برای این دستگاه صادر می‌شود آن دستگاه موظف است که از عملکرد سه ماهه گذشته‌اش ارائه گزارش داشته باشد که بابت دریافت تخصیص، چه برشی از این برنامه را و با چه میزان اعتبار توانسته محقق کند و متناسب با عملکرد ارائه شده، تخصیص مرحله بعد را دریافت کند. این همان نظارت حین اجرا است که عرض کردم و بعد توسط دستگاه‌های نظارتی هم بعد از اجرا نظارت‌های لازم صورت خواهد گرفت.

اما فرمایش قبلی شما به لحاظ بحث کسری بودجه عرض کردم که این بودجه در این وضعیت در حالت تراز منابع و مصارف تنظیم شده است. جمله اول بنده هم همین بود که بودجه پیش‌بینی منابع و برآورد مصارف است؛ لذا هر کدام از این پیش‌بینی‌ها به هر دلایلی که عمدتاً هم دلایل خارج از پیش‌بینی هستند محقق نشود، در میزان مصارف اختصاص یافته بازنگری خواهد شد و اولویت‌بندی که عرض کردمف انجام شده است. ویژگی بودجه برنامه محور، همان اولویت بندی است. یعنی برنامه‌ها بسته به این که بر اساس میزان تحقق منابع کدام یک از این اولویت‌ها قابل پرداخت است اولویت بندی شد‌ه‌اند. مصارف تنظیم خواهد شد؛ لذا این بحث اجرا و تخصیص منابع در حین اجرای بودجه است.

 

 

 

خانلو: بخش سلامت یکی از اولویت‌های بودجه است و این چیزی نیست که بگوییم در ۱۳۹۹ به آن اولویت دادیم. الان چند سال است طرح تحول سلامت اجرا می‌شود. دغدغه دولت کاهش سرانه پرداخت هزینه بهداشت و درمان توسط مردم است که این کاهش اتفاق افتاده و آمار دقیقاً نشان می‌دهد که با اجرای طرح تحول سلامت، میزان هزینه‌ای که مردم برای بهداشت ـ آن بخشی که در قالب طرح تحول سلامت می‌گنجد ـ پرداخت کردند با اجرای طرح، روند کاهشی را طی کرده است. همین تداوم برای سال ۱۳۹۹ هم پیش‌بینی شده است. با رشد‌هایی که بخش اعتبارات سلامت دارد. کل بخش سلامت ما حدود ۱۵ درصد رشد کرده یعنی مجموعه بودجه وزارت بهداشت را عرض می‌کنم. در قالب بودجه وزارت بهداشت ما طرح تحول سلامت را داریم که از تقریباً اعتبار ۴۷۰۰ میلیاردی امسالش حدود ۵۲۰۰ میلیارد تومان برای سال آینده با ۹ درصد رشد پیش‌بینی شده است. هم در بخش بهداشت و هم در بخش دارو است. اعتبارات یارانه دارو و شیر خشک جزء اعتباراتی است که علی‌رغم همه محدودیت‌ها رشد خوبی را داشته است. بحث‌های پزشک خانواده و بحث سلامت و طرح تحول سلامت علی رغم همه محدویت‌ها، رشد‌های مناسبی برایشان پیش‌بینی شده است. چون بخش سلامت و دفاع و امنیت و آموزش، بخش‌های مهمی هستند. در امور‌ها هم تفکیکشان را ببینید ما بیشترین امورمان امور رفاه اجتماعی است که تقریباً ۲۲/۵ درصد بودجه را به خودش اختصاص می‌دهد. بعد بحث آموزش است و بعد بحث دفاع و امنیت است. این‌ها جزء اولویت‌های دولت هستند و مواردی هستند که علی رغم همه محدودیت‌ها برای ما مهم است که حداقل‌ها را در این بخش‌ها تأمین کنیم.

خانلو: آلودگی هوا را در بخش حمل و نقل و ریزگرد‌ها به آن نگاه می‌کنیم. آن‌ها برنامه‌ها و اعتبارت جداگانه‌ای، هم در بخش مقابله با ریزگرد‌ها و هم توسعه حمل و نقل عمومی دارند که به عنوان فاکتور‌هایی می‌دانیم که می‌توانند در آلودگی هوا مؤثر باشند. برای بخش توسعه حمل و نقل عمومی، هم در اعتبارات ارزی پیش‌بینی‌های لازم را در بند (ح) تبصره قانون بودجه انجام دادیم و هم درتوسعه اعتبارات حمل و نقل که شاید بتوانم بگوییم یکی از بخش‌های پیشگام در لایحه سال ۱۳۹۹ بوده است. هم توجه به بحث‌های توسعه حمل و نقل ریلی و هم بحث توسعه حمل و نقل ناوگان شهری و هم حمایت‌هایی که از بخش شهرداری‌ها شده در این زمینه و هم در اعتباراتی که در واقع بخش حمل و نقل عمومی نیازمندش بوده است.

خانلو: یک بخش هم بحث توسعه ناوگان حمل و نقل عمومی است. اگر می‌خواهیم کمتر آلودگی هوا داشته باشیم باید کمتر خودروی شخصی استفاده شود و کمتر بنزین سوزانده شود که آلودگی در هوا منتشر نشود. خب این نیازمند این است که جامعه ببیند که خدمات عمومی دارد ارائه می‌شود و جایگزینی برای خودروی شخصی وجود داشته باشد. چون تا زمانی که کمبود خودروی عمومی و کمبود ناوگان مترو داشته باشیم و عدم تکمیل خطوط مترو داشته باشیم، خب این‌ها جایگزین‌هایی هستند که عدم مصرف خودروی شخصی را اجازه نمی‌دهد که محقق شود و همچنین آن هدفی که ما از کنترل آلودگی داریم؛ لذا از همین امسال ما بحث حمایت‌های لازم برای خطوط مترو یا قطار‌های شهری داریم. ما الان در تبصره ۵ تقریباً برای اکثر استان‌ها با وزارت کشور هماهنگ کردیم که اعتبارات اوراق مشارکت تبصره ۵ را با تضمین ۵۰ درصد دولت در اختیارشان بگذاریم که هر چه سریع‌تر توسعه اتوبوس‌رانی و خطوط مترو شهری را گسترش دهند که بتوانند خدمات عمومی را هر چه سریع‌تر به مردم ارائه کنند.

 

فرهنگ‌سازی هم در کنار این لازم است. شما همه سرمایه‌گذاری‌ها را که داشته باشید از این طرف باید بحث‌های فرهنگی به موازات این پیش رود که واقعاً این احساس شود که اگر من از خودروی شخصی خودم کمتر استفاده کردم این رفاهی هست که دارم در اختیار بقیه شهروندان و بقیه هموطنانم قرار می‌دهم که همه با هم هم‌راستا باشیم. شاید خب اگر کسی با خودروی شخصی خود تردد کند خیلی راحت‌تر باشد و این یک امر مسلم است. اما راحتی خودم را در کنار رفاه بقیه شهروندانم و در قبال سلامتی کودکان و هم وطنانم لحاظ کنم، آن زمان باید ببینیم که چقدر فرهنگ ما اجازه می‌دهد که منافع شخصی را در نظر بگیریم یا رفاه عمومی همه شهروندان را. آنچه که سهم دولت است به لحاظ تأمین اعتبارات لازم برای اینکه این قسمت رونق بگیرد و با سرعت بیشتری پیش رود در بحث توسعه ناوگان حمل و نقل و در بحث سرمایه‌گذاری‌های لازم ـ برای خرید واگن‌ها ـ همین امسال ۶۳۰ واگن قطار شهری را از طریق فاینانس پیش‌بینی‌هایش را انجام دادیم که برای متروی تهران بتوانیم تجهیز کنیم. همه این‌ها پیش‌بینی‌هایی هست که بار مالی دارد و باید منابع آن پیش‌بینی شود و باید در محدودیت‌های مصرف بگنجد. در کنار آن عرض می‌کنم که بحث‌های فرهنگ‌سازی هم متولیان و برنامه‌های خاص خود را دارد که این‌ها همگام با هم پیش روند. یعنی صرف سرمایه‌گذاری خاص صددرصد هدف را محقق نمی‌کند. در کنار سرمایه‌گذاری‌ها و هزینه‌هایی که انجام می‌دهد همگام با این باید بحث‌های فرهنگی هم پیش رود که ما بتوانیم با این پدیده‌ای که معضلی شده برای کشورمان به لحاظ آلودگی‌ها ـ که بخشی از آن طبیعی است و خارج از کنترل ـ  اقدام مناسبی انجام دهیم.

 

ادامه دارد...