مهمترین دلیل ریزش داوطلب و حامی در سمن‌ها عدم شفافیت است

دیدارنیوز ـ پرستو بهرامی‎راد: کارگاه «خودارزیابی سازمانی در سمن‌های ایرانی» با استفاده از مدل خود ارزیابی ثمین توسط ایثار خدادادی مشاور و مدرس مدیریت سمن ها و با همت موسسه مطالعاتی حامیان فردا و بنیاد توسعه آفرینش برتر برگزار شد.

در این کارگاه دو روزه، ایثار خدادادی ارائه خود را بر محور ضرورت وجود جامعه مدنی قدرتمند برای توسعه متوازن و پایدار، صورتبندی کرد و در این رابطه به نقش سازمان‎های غیردولتی و غیرخصوصی مانند سازمان‌های مردم نهاد اشاره کرد و با نام‌گذاری این بخش تحت عنوان بخش سوم گفت: تجربه تاریخی تمرکز قدرت در دست دولت و پس از آن بخش خصوصی اثبات کرد که این دو الگو دارای آسیب‌هایی بوده و تمرکز ثروت و قدرت در دست بخش دولتی و یا بخش خصوصی که دغدغه‎ای جز کسب سود ندارد، سبب شکل‌گیری فساد سیستماتیک و رانت‌خواری و همچنین توسعه نامتوازن در سراسر دنیا شده است.

وی افزود: چالش هایی چون محیط‎زیست، اختلاف طبقاتی، سلامت روان، آسیب‌های اجتماعی و بحث عدالت، از جمله چالش‌های مهم نیمه اول قرن بیست و یکم است.

ایثار خدادادی راه برون‎رفت از این چالش‌ها و تحقق توسعه متوازن را تقویت جامعه مدنی و قدرتمندی سازمان‌های مردمی مدنی دانست و در این رابطه بر ضرورت اتحاد و ترکیب نهادهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی ـ اعم از خصوصی و غیر خصوصی ـ با سرمایه اجتماعی نهادهای جامعه مدنی و نهادهای مردمی اشاره کرد و افزود: این نهادها واجد شرایطی چون مشارکت داوطلبانه، غیرانتفاعی، مستمر و مداوم، همچنین نهادینه و عقلانی هستند، از این رو و با داشتن چنین ویژگی‌هایی می‌توانند با ترکیب با بخش خصوصی و دولتی از شدت آسیب‌های اجتماعی کاسته و به شکل‌گیری یک توسعه متوازن کمک کنند که در صورت تحقق این فرمول، جامعه دارای نهادهای مدنی بالغ و قدرتمند می‌شود.

خدادادی در ادامه به ضعف شدید نهادهای مدنی و مردمی در ایران اشاره کرد و گفت: تمرکز تمام منابع قدرت و سرمایه در بخش دولتی و خصوصی، در کنار نادیده گرفته شدن سازمان‎های بخش سوم؛ اعم از ان سمن ها، سندیکاها و تشکلات کارگری، احزاب و .. سبب شده که در ایران نهادهای مدنی به بلوغ نرسند.

سمن با خیریه متفاوت است

ایثار خدادادی در ادامه سخنان خود به آسیب‎شناسی «NGO»ها در ایران پرداخت و در آغاز، بین سمن و خیریه تمایز اساسی قائل شد و در بیان این تمایزات گفت: خیریه فقط ماهی می‌دهد و با ماهی‎گیری بیگانه است، سمن اما در پی توانمندسازی و یاد دادن ماهی‎گیری به جامعه هدف خود است. تمرکز سمن بر توانمندسازی و کارآفرینی است و مانند خیریه تنها به دادن پول، ارزاق و لباس به افراد اکتفا نمی‌کند. همچنین رویکرد سمن، مستمر و مداوم است و مانند خیریه مقطعی و منفعلانه نیست، سمن در پی استقلال رفتاری و عملکردی افراد و رشد آگاهی و شخصیت آنها از طریق تربیت و آموزش است، خیریه اما چنین دغدغه ای ندارد. سمن همچنین با گردآوردن افراد به دور هم در راستای تحقق هدفی والا، به تولید و افزایش سرمایه اجتماعی در جامعه کمک می‎کند و سه عنصر مشارکت، اجماع و اعتماد را افزایش می‎دهد و به همین اعتبار، سبب تحرک و پویایی جامعه مدنی می‎شود.

مشکل اساسی سمن ها در ایران چیست؟

مشاور و مدرس منابع انسانی، در آسیب‎شناسی سمن ها در ایران گفت: جامعه مدنی ما به ویژه در حوزه سازمان‎های مردمی، بی‎سواد است تا حدی که حتی ادبیات مدیریت سازمان‎های مردمی را نیز نمی‎داند.

خدادادی در ادامه به طیف‌بندی سمن ها در ایران و معایب آنها پرداخت و در این رابطه افزود: سمن ها یا دولتی‎اند که در تامین منابع مالی مشکل دارند چون شیوه تامین این منابع را نمی‎دانند، چون عادات کرده‎اند فقط از دولت  پول بگیرند. دسته دوم، سمن های خصوصی هستند که پول و منابع دارند اما بحث مشارکت داوطلبانه در آنها ضعیف است و اکثر نیروهایشان موظفی هستند. این در حالی است که سمن باید از نیروی نیمه داوطلب متخصص استفاده کند یعنی تخصصش را با دریافت پول کمی به سمن ارائه دهد.

خدادادی در ادامه به دلایل ناپایداری سمن ها در ایران اشاره کرد و در این رابطه عواملی چون رقابت سمن‎ها، عدم شفافیت، تعارض مدیران، بحران‎های اقتصادی کشور، اثربخشی اندک، عدم پاسخگویی و عدم مشارکت بین سمن‎ها را مورد توجه قرار داد.

وی سپس به مشکل ریزش داوطلب و حامی در سمن ها اشاره کرد و گفت: مهم‎ترین دلیل این اتفاق، عدم شفافیت و ارائه گزارش اصولی و ریز به ریز سمن ها به داوطلبین و حامیان است.

خدادادی افزود: حامیان در توضیح دلسردی و عدم تمایل به همکاری به دلایلی چون نگاه عابربانکی به حامی و استفاده نکردن از دیگر ظرفیت‎های او، عدم پاسخ‎گویی و شفافیت، اتلاف منابع، بی برنامه بودن و هیئتی کار کردن، درگیرشدن در جنگ قدرت میان مدیران و مسئولین، مبادرت به کار اقتصادی و سیاسی، رانت و پارتی بازی و .. اشاره می‌کنند.

ایثار خدادادی در ادامه بحث آسیب‎شناسی سمن ها به وجود عدم خودآگاهی سازمانی، فقدان تحلیل درست ذی‌نفعان، اهمال در تحلیل نقاط ضعف و قوت، و به صورت کلی، ضعف شدید مدیریتی در اداره سمن ها اشاره کرد.

ارزیابی در مدل خودارزیابی

خدادادی در خصوص سیستم ارزیابی سمن ها گفت: در گذشته از روش ممیزی استفاده می‌شد، اما امروز از مدل متعالی استفاده می شود که به نتیجه رشد و توسعه کار دارد.

وی بیان کرد: سمن‌ها در اولویت، باید برنامه کاری داشته باشند که بتوانند در اختیار اسپانسرها قرار دهند و بدون برنامه، هیچ سمنی شکل نمی‎گیرد.

ایثار خدادادی افزود: در سیستم ارزیابی باید مدیر قبل از هر چیزی مورد ارزیابی قرار گیرد که با چه هدفی تصمیم به تشکیل این سمن گرفته است. از مهمترین موضوعاتی که مدیر باید داشته باشد این است که بتواند روش خود را عوض کند و بهترین راه را انتخاب کند. همچنین یک سمن باید بتواند با دیگر سازمان‎ها و مراکر و نهادها در ارتباط باشد و همچنین باید با رویکرد نوین، حامی مالی بیابد. روابط عمومی نیز از مسائل مهم است که باید مورد ارزیابی قرار گیرد.

دستاورد مدل ثمین

خدادادی در پایان بیان کرد: دستاورد مدل ارزیابی ثمین این است که ظرفیت‎سنجی و به عبارتی بررسی جامع و کامل یک سازمان مردم نهاد از ابعاد مختلف جهت مشخص کردن مسیر توسعه و برنامه حرکت در این مسیر را انجام می دهد. در هفت سطح، سمن ها در ثمین مورد ارزیابی قرار می‎گیرند که شاخص‎‌های بسیاری برای این ارزیابی هفت مرحله‎ای وجود دارد. در تواناسازی برای ارزیابی از رویکرد، قابلیت، نهادینه‌سازی، بهبود و اثربخشی اجتماعی استفاده می‌شود و هر کدام از اینها باید سالانه مورد بررسی قرار گیرند تا کارایی سمن مورد بررسی قرار گیرد. یک قسمتی نیز وجود دارد که معیارهای دستاوردها است که شامل پایش، پایداری و ارزش افزوده اجتماعی است. باید در معیار دستاوردها اندازه‎گیری شود که حداقل، یک سمن رشد داشته باشد و فهمید که چه تاثیری بر جامعه گذاشته است. دستاوردها نیز به چهار دسته تقسیم می‌شوند که راجع به دستاورد عملکرد سازمان و دستاورد ذی‎نفعان و دستاوردهای حمایتگران آن مجموعه است که در این ارزیابی باید تمامی شاخص‌های این دستاوردها مورد بررسی قرار گیرد.