دیدارنیوز ـ
امیر دبیری مهر*: مدتی است بنا بر ضرورت، مباحثی درباره زیست شبانه در کشور مطرح می‌شود. بدین معنا که ساعات پایان کار برخی اصناف از جمله رستوران‌ها؛ سینما‌ها؛ فروشگاه‌ها و تفرج گاه‌ها و اماکن عمومی افزایش یافته و تا حدود ۴ بامداد ادامه یابد. هنوز ابعاد این طرح دقیقا و با جزییات روشن، تبیین نشده است، اما جبهه مخالفان این طرح بدون ذکر دلیل روشن و متقنی متشکل شده و با آنچه که زیست شبانه در تهران نامیده می‌خوانند مخالفت میکند. مخالفت برخی با این طرح به دلایل پیش فرض‌هایی که از انسان و شهر و زندگی و شب و روز دارند و مغایر با خواسته‌های اکثریت مردم است طبیعی به نظر می‌رسد، اما جالب اینجاست که رییس شورای اسلامی شهر تهران نیز مصلحتا در این جبهه مستقر شده است؛ لذا ضروری است درباره مفهوم زیست شبانه در تهران و ضرورت‌ها و فواید و مضرات آن بحث صورت گیرد و از همه مهمتر، پیوند آن را با آسیب‌های اجتماعی، مورد بررسی دقیق قرار دهیم. به عبارت دیگر اگر هدف، کاهش آسیب‌های اجتماعی است باید تاثیر مثبت و منفی زیست شبانه با آن را بسنجیم.
۱. اول از هر چیز باید این شبهه برطرف شود که منظور از زیست شبانه، انتقال زندگی و فعالیت‌های مردم از روز به شب نیست که این با فیزیولوژی و طبیعت انسان‌ها وجامعه در تضاد است بلکه صرفا افزایش ساعت ارایه برخی خدمات و امکانات به تعداد بسیار محدودی از شهروندان بر اساس خواسته و اقتضائات و ضرورت‌ها است. نادیده گرفتن و ناموجه دیدن و انگاشتن این نیاز، نقض آشکار حقوق شهروندان و نشانه ناکارآمدی نظام تصمیم گیری شهری است. توجه کنید این طرح، دعوت شهروندان به زندگی در شب نیست بلکه پاسخ به نیاز تعدادی از شهروندان است و تفاوت این دو مساله، مهم و اساسی است. لازم است در اینجا به نکته‌ای مهم اشاره شود که در حال حاضر، بیمارستان‌ها؛ کلانتری‌ها؛ پارک‌ها؛ برخی فروشگاه‌های شهروند؛ پمپ بنزین‌ها، هتل‌ها و... در ساعات پایانی شب تا صبح به مردم و مشتریان خدمات می‌دهند و هیچ گونه مشکلی هم ندارند و حساسیتی هم نسبت به آن‌ها وجود ندارد و طبیعتا تسری آن به برخی مشاغل دیگر نیز طبیعی و ضروری به نظر می‌رسد. تجربه موردی این نوع از زیست در ماه مبارک رمضان هم اجرا شده و نتایج مثبت و سازنده‌ای داشته است.
۲. زیست شبانه در تهران یک ضرورت و فرصت است؛ بدین معنا که باید امکان ارایه برخی خدمات تفریحی و خدماتی و فرهنگی و ورزشی بعد از ساعات متعارف کاری شبانه در ایران یعنی ساعت ۱۲ شب به بعد به مدت ۲ الی ۴ ساعت فراهم باشد. مثلا برخی از شهروندان تهرانی انتظار دارند امکان رفتن به سینما و استخر و فروشگاه‌های خرید کالا‌ها و مایحتاج زندگی؛ کارواش، تعمیرگاه و آرایشگاه را در نیمه شب داشته باشند و شهر در ساعت ۸ شب به بعد رو به تعطیلی کامل نرود. همینطور انتظار باز بودن موزه‌ها و برخی ادارات و بانک‌ها تا ساعت ۱۰ شب، کاملا طبیعی است، اما تاکنون براورده نشده است. این انتظار شهروندان اگر پیوست‌های امنیتی و فرهنگی آن فراهم باشد کاملا منطقی و به حق به نظر می‌آید. در تهران کار هشت ساعته بیشتر روی کاغذ واقعیت دارد و با واقعیت زندگی مردم هیچ نسبتی ندارد. افراد بطور معمول از ساعت ۶ صبح تا ۸ شب برای تامین معاش خود مشغول به کار وتردد و فعالیت هستند و زمان کافی برای رسیدگی به تفریح و ورزش و خرید و ... ندارند، از این رو همه این دست فعالیت‌ها به روز‌های پایانی هفته به ویژه جمعه که روزی تعطیل است موکول می‌شود که در روز جمعه هم به علت تعطیل بودن، ارایه برخی خدمات میسر نیست. در این میان در صورت ادامه وضع موجود، دو طرف اصلی این عرضه و تقاضا یعنی شهروندان و خدمات دهندگان بازنده هستند.
مساله ترافیک در تهران در نیمه دوم سال و گرمای روز‌ها در نیمه اول سال، ضرورت امکان زیست شبانه را تشدید میکند. هیچ ضرورت و منطقی وجود ندارد که مردم برای انجام برخی کار‌ها در روز و آن هم در ترافیک و گرما از خانه خارج شده و در خیابان‌ها حیران و سرگردان و گرما زده و کلافه شوند، بلکه باید این امکان وجود داشته باشد تا در نیمه شب که خیابان‌ها خلوت‌تر و خنک‌تر می‌شوند به کار‌ها و فعالیتهایشان برسند. درصورت فراهم شدن این امکان، شهروندان متقاضی می‌توانند برنامه ریزی دقیق تری برای امورات روزمره خود داشته باشند. به ویژه کسانی که برای آغاز کار در ساعات اولیه صبح الزامی ندارند مانند پزشکان و روزنامه نگاران و... از همه مهمتر تجربه زیست شبانه برخی از شهر‌های بزرگ و پر تردد مانند تهران، پیش روی ماست مانند استانبول ۱۶ میلیون نفری و سه برابری تهران.
۳. آنچه که به عنوان دلیل اصلی، اما به طور غیر رسمی برای مخالفت با زیست شبانه مطرح می‌شود، دو بعد دارد؛ یکی دلایل امنیتی و دیگری مسایل فرهنگی و شرعی. مثلا من شنیده ام برخی از فق‌ها نگران قضا شدن نماز صبح شهروندان در صورت اجرای طرح زیست شبانه هستند. اینکه فق‌ها نگران اجرای فریضه نماز صبح شهروندان هستند بسیار شایسته و ارزشمند و قابل احترام است، اما چه تضمینی وجود دارد که افراد بهره‌مند از طرح زیست شبانه در صورت اجرا نشدن این طرح، مقید به ادای فریضه نماز به ویژه نماز صبح باشند. فهم متعارف ما این رابطه را تایید نمی‌کند.
ملاحظه دیگر، ملاحظات امنیتی است که به نظر باید به طور جدی مد نظر قرار گیرد و نهاد‌های ذی ربط به جای مخالفت با آن، خود را برای تامین آن مهیا کنند. در حکمرانی مدرن و کارآمد، معیار اجرای هر طرح و پروژه‌ای درخواست و نیاز واقعی شهروندان است. موانع و اشکالات موجود باید شناسایی و رفع شوند و نهاد‌های ذی ربط از آنجا که شأنی جز خدمت به مردم ندارند و منابع مالی شان از محل مالیات شهروندان تامین می‌شود موظف به تطبیق خود با خواسته مردم هستند و معنای حقیقی مردم سالاری همین است و بس. حکمرانان در پاسخ به اصل درخواست و مطالبه شهروندان حق انتخاب ندارند بلکه انتخاب آن‌ها در ترجیحات و روش‌های موثرتر و کم هزینه‌تر و مفید‌تر است.
۴. اما هدف اصلی این نوشتار، بیان رابطه این طرح با آسیب‌های اجتماعی است. به نظر می‌رسد طرح زیست شبانه می‌تواند به دلایل زیر به کاهش آسیب‌های اجتماعی کمک کند.
الف: یکی از دلایل وجود آسیب‌های اجتماعی در ایران و تهران، فقدان کانال‌های همزیستی و ارتباطات اجتماعی و تخلیه استرس‌ها و اضطراب‌های زندگی پر مشقت امروزی است. طرح زیست شبانه که بیشترین مشتری آن هم نسل جوان هستند می‌تواند مقداری هر چند اندک در شادابی و نشاط جوانان موثر باشد. طبیعتا مخالفان نشاط و شادابی مردم نمی‌توانند با طرح زیست شبانه موافق باشند.
ب: بخش زیادی از بزه کاری ها در تهران در ساعات پایانی شب و یا خلوت شدن کوی و برزن و کمبود روشنایی در معابر شهر صورت می‌گیرد. اجرای طرح زیست شبانه و الزام پلیس و توانیر و شهرداری به تامین امکانات و زیر ساخت‌های لازم آن، می‌تواند مجال بزه کاری‌ها را کاهش دهد، زیرا در شهر زنده و بیدار حتی بطور نسبی، مجال بزه کاری کاهش می‌یابد.
ج: بسیاری از آسیب‌های اجتماعی با در نظر گرفتن متغیر‌های اجتماعی، تابعی از ترافیک و معضل عبور و مرور در تهران است. در صورت اجرای طرح زیست شبانه حتما از ترافیک روز به ویژه ساعات آغازین صبح کاسته خواهد شد و بطور طبیعی آسیب‌های اجتماعی نیز کاهش می‌یابد.
د: یکی از دلایل اصلی آسیب‌های اجتماعی، نبود اشتغال و فقر و بیکاری است. اجرای طرح زیست شبانه قطعا به رونق کسب وکار‌های خرد و کوچک در تهران کمک خواهد کرد و رونق کسب و کار به کاهش آسیب‌های اجتماعی کمک خواهد کرد.
در نتیجه به نظر می‌رسد ضروری است با پاک نکردن صورت مساله و بررسی همه جانبه طرح زیست شبانه در تهران با رویکرد مثبت، زمینه اجرای صحیح آن را مرحله به مرحله فراهم سازیم و در صورت موفقیت، در برخی شهر‌های دیگر مانند رشت و مشهد و اصفهان و شیراز که درخواست ان احتمالا وجود دارد نیز گام به گام اجرا شود.
نکته آخر؛ نظر سنجی معتبر از شهروندان تهرانی و دیگر شهر‌های مورد اشاره در خصوص این طرح و انتشار نتایج آن است که امیدوارم انجام و نتایج و ملاحظات حاشیه آن مورد بررسی کارشناسان و تصمیم گیران قرار گیرد و درنهایت تصمیم صحیح اتخاذ شود و سلیقه‌ها و ملاحظات شخصی به حاشیه رانده شود.
*استاد دانشگاه و پژوهشگر فرهنگی و اجتماعی
فواید این طرح را عالی بیان کردید و هر عقل سلیمی محسناتش را درک میکند
و نباید مخالفتی صورت گیرد
مگر اینکه بخواهند مردم را مثل همیشه تحت فشار قرار دهند و نگذارند حال خوب و ارامش روحی حتی از این طریق برای مردم ایجاد شود