دیدارنیوز _ حسن بهشتی‌پور*:
سفر علی لاریجانی به عربستان سعودی را می‌توان یکی از مهم‌ترین تحرکات دیپلماتیک اخیر ایران در منطقه دانست؛ سفری که هم در چارچوب تحولات پرشتاب خاورمیانه معنا پیدا می‌کند و هم می‌تواند بر مناسبات دوجانبه تهران و ریاض تأثیرگذار باشد. بررسی محور‌های مطرح‌شده از سوی رسانه‌های را می‌توان در دو سطح روابط دوجانبه و منطقه‌ای مختلف تحلیل کرد.
۱. روابط دوجانبه ایران و عربستان
با وجود توافق سیاسی ایران و عربستان در سال ۱۴۰۱ و از سرگیری روابط دیپلماتیک، هنوز نشانه‌های قابل توجهی از پیشرفت در حوزه اقتصادی دیده نمی‌شود. تحریم‌های گسترده علیه ایران مانع از گسترش همکاری‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری مشترک شده است. با این حال، ظرفیت‌های متعددی برای همکاری وجود دارد:
توریسم مذهبی: امکان تقویت سفر‌های زیارتی میان دو کشور (ایرانیان به مکه و مدینه و شیعیان عربستان به مشهد، قم و سایر اماکن زیارتی).
پروژه‌های ترانزیتی: اتصال ریلی میان مشهد، قم، کربلا و سپس به مکه و مدینه، که در صورت تحقق می‌تواند پیوستگی منافع اقتصادی و فرهنگی را تقویت کند.
صنایع غذایی و کشاورزی: همکاری در صنایع روغنی، آبمیوه و فرآورده‌های غذایی که در گذشته سابقه داشته، اما با تحریم‌ها متوقف شده است.
فناوری‌های نوین: عربستان در حال حرکت به سوی توسعه هوش مصنوعی و فناوری‌های نو است و این حوزه می‌تواند زمینه‌ساز همکاری مشترک باشد.
۲. تحولات منطقه‌ای و لبنان
یکی از مهم‌ترین اهداف سفر لاریجانی، گفت‌و‌گو درباره مسئله لبنان و مخالفت ایران با سیاست عربستان در زمینه خلع سلاح حزب‌الله است. ریاض در هماهنگی با آمریکا و اسرائیل، بر تضعیف حزب‌الله تأکید دارد. اما استدلال تهران این است که تجربه سوریه و حمله به قطر نشان داده که هرگاه یک نیروی مقاومت تضعیف شود، اسرائیل حملات خود را گسترش می‌دهد. بنابراین، وجود حزب‌الله برای ایجاد موازنه و بازدارندگی در برابر توسعه‌طلبی اسرائیل ضروری است.
لاریجانی می‌تواند تلاش کند عربستان را متقاعد سازد که تضعیف حزب‌الله نه تنها به سود لبنان نیست، بلکه امنیت خود عربستان را نیز در معرض تهدید قرار می‌دهد. به‌ویژه آن‌که مقامات اسرائیلی آشکارا از سیاست «نیل تا فرات» سخن می‌گویند که بخش‌هایی از عربستان را هم در بر می‌گیرد.
۳. موضوع فلسطین
آینده فلسطین و مسئله «راه‌حل دو دولتی» از دیگر محور‌های مهم مذاکرات احتمالی است. با توجه به شهرک‌سازی‌های گسترده اسرائیل در کرانه باختری و قدس شرقی، تشکیل دولت فلسطینی عملاً دشوار شده است. لاریجانی در این زمینه می‌تواند بر ضرورت هماهنگی کشور‌های اسلامی و عربی برای اتخاذ موضعی واحد و فعال در برابر اسرائیل تأکید کند.
۴. میدان گازی آرش و اختلافات مرزی
یکی از پرونده‌های حساس که احتمالاً در مذاکرات مطرح خواهد شد، مناقشه بر سر میدان گازی مشترک ایران، کویت و عربستان است. کویت مدعی است که ایران سهمی از این میدان ندارد، در حالی که تهران چنین دیدگاهی را رد می‌کند. لاریجانی ممکن است تلاش کند در این زمینه گفت‌و‌گو‌هایی را آغاز کند تا از تبدیل این اختلاف به بحران جدید جلوگیری شود.
۵. روانشناسی سیاسی عربستان
یکی از نکات مهمی که درباره سفر لاریجانی مطرح شده، شناخت او از روحیه قبیله‌ای و فردمحور ساختار سیاسی عربستان است. در چنین فضایی، احترام، تکریم و تعامل دوستانه نقش کلیدی دارد. بی‌احترامی یا تحقیر می‌تواند روابط را تخریب کند، در حالی که احترام متقابل می‌تواند امتیازات فراوانی به همراه آورد. لاریجانی، همانند مرحوم هاشمی رفسنجانی و حسن روحانی، از تجربه کافی در تعامل با مقامات سعودی برخوردار است و این شناخت می‌تواند شانس موفقیت او را افزایش دهد.
۶. پیام برای منطقه پس از حمله به قطر
ایران بار‌ها هشدار داده بود که حملات اسرائیل به متحدانش صرفاً یک مسئله دوجانبه نیست و تهدیدات اسرائیل می‌تواند به همه کشور‌های منطقه گسترش یابد. حمله اخیر اسرائیل به قطر این واقعیت را آشکارتر کرد. لاریجانی احتمالاً تلاش خواهد کرد این پیام را منتقل کند که اگر کشور‌های منطقه همکاری نکنند، تجاوزات اسرائیل می‌تواند از لبنان و سوریه تا قطر، امارات و حتی عربستان را در بر گیرد.
نتیجه:
سفر علی لاریجانی به عربستان سفری صرفاً تشریفاتی نیست، بلکه مأموریتی چندلایه است که ابعاد دوجانبه و منطقه‌ای را در بر می‌گیرد. از گسترش روابط اقتصادی و توریسم مذهبی گرفته تا موضوعات حساس منطقه‌ای مانند لبنان، فلسطین، میدان گازی آرش و حتی اختلافات مرزی، همگی می‌توانند محور‌های گفت‌و‌گو باشند.
موفقیت این سفر بستگی زیادی به توان لاریجانی در اقناع مقامات سعودی و بهره‌گیری از روانشناسی سیاسی آنان دارد. اگرچه عربستان در چارچوب روابط نزدیک با آمریکا عمل می‌کند، اما تجربه‌های گذشته نشان داده که این کشور در شرایطی که منافع ملی‌اش اقتضا کند، قادر به اتخاذ تصمیم‌های مستقل نیز هست. ایران امیدوار است که با استفاده از این فرصت، گامی در جهت کاهش تنش‌های منطقه‌ای و ایجاد جبهه‌ای مشترک در برابر توسعه‌طلبی‌های اسرائیل برداشته شود.
*کارشناس ارشد روابط بین الملل
