صنایع دستی؛ ارزآور اما مهجور

دیدارنیوزـ نسرین نیکنام: اختصاص هفته‌ای به عنوان هفته صنایع دستی و نام گذاری روزانه آن شاید به ظاهر نشان از این داشته باشد که این صنعت مهجور مورد توجه قرار گرفته است، اما واقعیت این است که در شرایط کنونی که اولویت همه مردم وضعیت معیشتی آن‌ها است سخن گفتن از روزی به نام صنایع دستی بی شک با اقبال عمومی روبرو نمی‌شود مگر خود هنرمندان و صنعتگران این حوزه؛ چون آن‌ها در طول سال منتظر همین هفته می‌شوند که شاید بتوانند از مشکلات و دغدغه هایشان بگویند هر چند که می‌دانند در پایان هفته باید دوباره مشکلات خود را در گوشه ذهن داشته باشند تا سال دیگر.

نکته قابل تامل این است که صنایع دستی از زمان تولدش تاکنون فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سرگذاشته چه آن زمانی که ذیل وزارت صنعت فعالیت می‌کرد چه زمانی که نام آن در انتهای اسم سازمان میراث فرهنگی و گردشگری جا خوش کرد چه حالا که وزارتی به نام میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی متولد شده و انتظار‌ها این بود که این صنعت مهجور رشد چشمگیری داشته باشد، اما گویا قرار نیست این هنر که قدمت آن به بعد از جنگ جهانی دوم می‌رسد، پوست اندازی چشمگیری داشته باشد و هنوز که هنوز است مهمترین دغدغه فعالان این حوزه بحث بیمه و حمایت از رشته‌های در حال منسوخ است.

آمار‌های مهم

آمار‌ها نشان می‌دهد که بیش از دو میلیون هنرمند در این عرصه فعالیت می‌کنند و طبق آخرین آماری که مریم جلالی معاون صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی اعلام کرده است تا سال ۱۴۰۱ نیز حدود ۳۶۲۵۳ نفر از هنرمندان صنایع دستی توسط تامین اجتماعی بیمه شده‌اند یعنی چیزی کمتر از ۲۰ درصد. از سوی دیگر علیرغم وجود ظرفیت بسیار زیاد حوزه صنایع دستی در تولید، اشتغال و صادرات درواقع سهم ایران از کل حجم بازار صنایع دستی دنیا فقط ۰.۰۵ درصد است؛ و اگر این سهم را به سهم فرش از تولید ناخالص داخلی اضافه کنید عدد مورد نظر به ۲ درصد و سهم صنایع دستی از کل حجم صادرات ایران به ۰.۶ درصد می‌رسد و در نهایت هم سهم شاغلین صنایع دستی از کل شاغلین اقتصاد کشور ۲ درصد است.

جالب است بدانید که در سیاست‌های ابلاغی برنامه هفتم توسعه بند ۱۷ به توسعه صنعت گردشگری و ترویج صنایع دستی اختصاص یافته، اما از ۲۶ بند سیاست‌های ابلاغی تنها یک بند در ارتباط موضوعی مستقیم با اهداف و وظایف معاونت صنایع دستی و هنر‌های سنتی است و معاون صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی هم می‌گوید: این وزارتخانه به عنوان عالی‌ترین مرجع حوزه رسالت خود را در بخش صنایع دستی، توسعه کمی و بهبود کیفی صنایع دستی، برای ارتقای بازار صنایع دستی بارویکرد اقتصاد مقاومتی می‌داند و در این میان افق چشم‌انداز این حوزه در سال ۱۴۱۱ رسیدن به ۵ درصد سهم صنایع دستی از تولید ناخالص GPD، ۲ میلیارد دلار صادرات به انضمام زیورآلات سنتی و ایجاد ۲ میلیون شغل در حوزه صنایع دستی است.

بی توجهی به بازار هدف

هر چند که رونق نگرفتن صنایع دستی و دور بودن از بازار‌های جهانی و دارا بودن کمترین میزان تولید ناخالص ملی و از همه مهمتر صادرات در همه دوره‌ها قابل لمس بوده است، اما به نظر می‌رسد وزارت میراث فرهنگی می‌تواند از قدرت وزارتخانه بودن استفاده کند و خلاءهای گذشته را تا حد امکان برطرف کند و مهمترین قدم در ابتدا رفتن به سمت شناسایی بازار هدف و قرار گرفتن در حلقه رقابت بازار‌های جهانی است، زیرا عقب ماندن در این عرصه سبب شده که کشور‌هایی مانند هند و چین و حتی افغانستان توانسته اند در برخی از رشته‌ها مانند فرش که ایران سرآمد آن است گوی سبقت را از ایرانیان بربایند و نام خود را در بازار‌های جهانی مطرح کنند.

این خلاء همچنان وجود دارد، با اینکه معاون صنایع دستی افق چشم انداز ۵ درصد تولید ناخالص ملی و دو میلیارد دلار صادرات را تا سال ۱۴۱۱ برای ایران ترسیم کرده، اما نکته قابل تامل اینکه محقق شدن این هدف نیاز به پشتکار و حمایت دولتمردان از هنرمندان صنایع دستی دارد در غیر اینصورت سال ۱۴۴۴ هم این اهداف به نتیجه نمی‌رسد.