مطالعات یک مرکز تحقیقاتی در آمریکا نشان می‌دهد در بسیاری از موارد، قربانیان خشونت جنسی، این نوع سوء رفتار را گزارش نمی‌کنند و در صدد پیگیری آن برنمی‌آیند. دلایل این موضع را در این مطلب بخوانید.
دیدارنیوز_ سمانه موسوی: نتیجه تحقیقات مرکز ملی منع خشونت جنسی ایالات متحده (NSVRC) نشان می‌دهد که افراد به ندرت در مورد آزار، تجاوز یا خشونت جنسی (Sexual Violence) دروغ می‌گویند. با این حال، بسیاری از بازماندگان تصمیم می‌گیرند که تخلف صورت گرفته را به مجریان قانون گزارش نکنند.
در حقیقت، سنجش مقدار دقیق موارد خشونت و سوءاستفاده جنسی که گزارش نشده است غیرممکن است. با این حال آمار‌های سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد که به طور میانگین حدود ۶۳ درصد از موارد تجاوز جنسی در سطح جهان گزارش نمی‌شوند. برخی منابع دیگر اعداد کمتری را ذکر کرده‌اند. یک منبع قدیمی‌تر از اداره کل آمار دادگستری ایالات متحده تخمین می‌زند که ۱۵.۸ تا ۳۵ درصد از تمام تجاوز‌های جنسی در سطح ایالات متحده به پلیس گزارش نمی‌شوند.
رابطه بین قربانی و متهم، اغلب مهم‌ترین عاملی است که احتمال گزارش کردن آزار جنسی را تعیین می‌کند. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، در مورد تجاوز یا سوء استفاده جنسی:
• اگر مجرم، پارتنر (شریک عاطفی) فعلی یا شریک عاطفی قبلی قربانی باشد کمترین احتمال وجود دارد که این تخلف گزارش شود (تنها ۲۵ درصد از موارد خشونت جنسی به پلیس گزارش شده است)
• اگر مجرم، آشنا یا دوست قربانی باشد احتمال کمتری دارد که تخلف گزارش شود (فقط ۱۸ تا ۴۰ درصد از حملات به پلیس گزارش شده است)
• اگر مجرم، غریبه باشد به احتمال زیاد خشونت جنسی گزارش می‌شود (بین ۴۵ تا ۶۶ درصد از موارد خشونت جنسی گزارش شده به پلیس)
برخی از بازماندگان پس از تجربه‌ی آزار جنسی احساس یخ‌زدگی (بهت و شوکه شدن فلج کننده) می‌کنند و از تماس با پلیس وحشت دارند. برای سایر بازماندگان، تصمیم‌گیری در مورد گزارش نکردن در ابتدا فقط شامل به تأخیر یا به تعویق انداختن این مسأله است، زیرا بسیاری از آن‌ها به کمی زمان نیاز دارند تا احساسات خود را پس از وقوع تجاوز جنسی پردازش کنند. با این حال، با گذشت زمان، آن‌ها به طور فزاینده‌ای تمایلی برای رسیدگی به این حادثه را ندارند. در نهایت، برخی تصمیم می‌گیرند این اتفاق را فراموش کنند و هرگز مورد سو استفاده را گزارش نکنند. برخی دیگر از قربانیان نیز بر این باورند که گزارش آزار جنسی فایده‌ای در بر نخواهد داشت و به خاطر زمان سپری شده قادر به اثبات جرم صورت گرفته نخواهند بود. علاوه بر این، برخی ممکن است درک درستی از راهکار‌های حقوقی برای رسیدگی به این مساله نداشته باشند و خود را در برابر فرد متجاوز ناتوان فرض کنند.
در ادامه‌ی این مقاله، ضمن بررسی شایع‌ترین دلایل گزارش نکردن خشونت جنسی توسط قربانیان این نوع سو رفتار، چگونگی برخورد با قربانیان تجاوز و آزار جنسی و راهکار‌های پیگیری قانونی خشونت جنسی را با هم مرور خواهیم کرد. با ما همراه باشید.
شایع‌ترین دلایل مربوط به عدم گزارش این نوع سوء رفتار، مبتنی بر ترس‌های شخصی و اجتماعی فرد است. در ادامه به بررسی دلایل عدم گزارش و پیگیری قانونی خشونت جنسی می‌پردازیم:
• فقدان توازن قدرت
• فرهنگ و خانواده
• ترس از تلافی
• سرزنش
• عدم وجود ساختار‌های حمایتی از سوی دولت
• ترس از کمبود شواهد
• ترس از تنگنا‌های قضایی و قانونی
• سپری شدن زمان زیادی از واقعه
«فقدان توازن قدرت همواره نخستین دلیل برای عدم گزارش سوءرفتار‌های جنسی است. برخی از بازماندگان خشونت جنسی به‌دلیل ترس از قطع شدن حمایت مالی، نیاز به شغل، ترس از دست دادن دوستان و آشنایان و همکارانی که همه به نحوی حول محور آزارگر جمع شده‌اند و...، از گزارش دادن این اتفاق خودداری می‌کنند. به‌طور مثال اگر خشونت از طرف شریک زندگی و ناشی از دعوا باشد، بازمانده ممکن است احساس کند که به نحوی در آن مشارکت داشته است.» ۱
در بعضی از فرهنگ‌ها و خانواده‌ها، بحث در مورد مسائل جنسی می‌تواند بسیار سخت باشد. نوجوانان ممکن است از تنبیه والدین به دلیل زیر پا گذاشتن قوانین یا طرد شدن توسط گروه اجتماعی خود ترس داشته باشند، به خصوص اگر شخص آزارگر مورد علاقه‌ی دیگران باشد. در افراد بزرگسال نیز به‌دلیل باور‌های رایج در جامعه (قربانی‌نکوهی، عدم حمایت خانواده و اجتماع، نبود قانون‌گذاری صحیح و...) گزارش‌دهی اتفاق نمی‌افتد.
ترس از انتقام می‌تواند شامل آزار جسمی باشد، به‌طور مثال یک زن ممکن است از کتک‌خوردن فیزیکی توسط شریک قبلی خود واهمه داشته باشد، یا در موقعیت محل کار، این ترس می‌تواند، ترس از تنزل رتبه، محرومیت از ارتقای شغلی یا اخراج شدن باشد. انتقام‌جویی همچنین یک ترس بزرگ در میان قربانیان تجاوز جنسی نظامی است. براساس گزارش دیده‌بان حقوق بشر، ۶۲ درصد از سربازان ارتش که تماس جنسی بدون رضایت را تجربه کرده و آن را به یک مقام نظامی گزارش داده‌اند، به دلیل گزارش دادن آن با انتقام مواجه شده‌اند.
سواستفاده یک تجربه‌ی تحقیرآمیز و غیرانسانی است. بسیاری از بازماندگان خشونت جنسی، به‌دلیل کلیشه‌های تحریف‌شده‌ای که به قربانیان القا می‌شود، براساس آنچه که پوشیده‌اند یا چیزی که می‌نوشیدند، خود را مستحق سرزنش می‌دانند. این یک استدلال کاملا نادرست است، زیرا افراد برای احساس راحتی یا جذابیت لباس می‌پوشند نه دعوت به روابط جنسی بدون رضایت. اگر شخصی مست یا تحت تأثیر مواد مخدر باشد و نتواند رضایت دهد، انجام عمل جنسی با او جرم است. علاوه بر این، برای پسران و مردانی که مورد تجاوز جنسی قرار می‌گیرند، احساس ناتوانی و تحقیر می‌تواند غالب باشد و اثرات روانی مادام‌العمر به جای بگذارد.
بازماندگانی که قبلاً آزار جنسی را به یک فرد یا مقام گزارش کرده‌اند و هیچ اقدامی برای جدی گرفتن این گزارش انجام نشده است، ممکن است احساس کنند حمایتی از آنان صورت نمی‌گیرد و گزارش سواستفاده را اتلاف وقت، انرژی و احساسات تلقی کنند. اما باید به این نکته توجه داشت که گزارش دادن به مجریان قانون نباید تحت تأثیر نظرات دیگران باشد و می‌تواند کمک کند تا بر چنین موقعیت دردناکی کنترل پیدا کرد که در روند بهبودی مفید خواهد بود.
این فکر که این حادثه به اندازه‌ی کافی برای گزارش دادن مهم نیست، ممکن است افراد را از گزارش منصرف کند. در واقع خشونت جنسی تنها معطوف به تجاوز و رابطه‌ی فیزیکی (زور) نمی‌شود و تهدید کننده می‌تواند از هر روشی برای آزار رساندن به قربانی استفاده کند. همچنین این موضوع که از نظر قربانی بدون داشتن مدارک و شواهد کافی، این حادثه بی‌اهمیت به نظر می‌رسد نیز، دلیلی برای عدم گزارش افراد است.
ترس از ناکارآمدی سیستم قضایی، دلیل دیگر افراد برای گزارش نکردن موارد آزار جنسی است. براساس آمار‌ها و فقدان زیرساخت لازم برای اثبات جرایم جنسی، اعتماد کافی به دستگاه قضایی وجود ندارد و همین موضوع سبب می‌شود تا افراد به‌دلیل نگرانی از عدم اثبات جرم و مواجه با اعاده‌ی حیثیت از طرف شخص آزارگر به سکوت روی آورند.
برخی از بازماندگان ممکن است از گزارش نکردن سو استفاده در ابتدای وقوع آن پشیمان شوند، اما پس از گذشت مدتی احساس کنند در حال حاضر دیگر گزارش کردن آن اتفاق هیچ فایده‌ای ندارد و برای اجرای عدالت دیر شده است.
وقتی فردی را می‌شناسید که مورد تجاوز جنسی قرار گرفته است، دانستن اینکه چه چیزی باید به او بگویید یا اینکه چگونه با او رفتار کنید ممکن است دشوار باشد. اغلب اوقات، بهترین کار این است که در دسترس آن‌ها باشید و به صحبت‌هایشان گوش دهید. سعی کنید حامی آن‌ها باشید و از هرگونه قضاوت کردن در ارتباط با آن‌ها بپرهیزید و به آن‌ها اطمینان دهید که حرف‌شان را باور می‌کنید. همچنین این موضوع که به عزیزتان یادآوری کنید، اتفاقی که افتاده تقصیر او نبوده و نباید خود را سرزش کند، اهمیت به سزایی دارد. در نهایت به آن‌ها یادآوری کنید که تنها نیستند و اگر به حمایت شما نیاز دارند، در کنار آن‌ها خواهید بود. در ادامه چند راه دیگر برای حمایت از قربانی خشونت جنسی آورده شده است:
• آرام بمانید
• از آن‌ها نپرسید که چرا زودتر چیزی نگفتند
• آن‌ها را قضاوت نکنید
• نپرسید که چرا موقعیت را ترک نکرده‌اند
• قبل از تماس جسمی از آن‌ها اجازه بخواهید
• در جریان گفتگو آن‌ها را تحت فشار قرار ندهید
• محرمانه نگه‌داشتن رخداد
• بپرسید چگونه می‌توانید به آن‌ها کمک کنید
• تشویق به استفاده از خدمات روان‌درمانی
طبیعی است که آنچه دوست یا یکی از اعضای خانواده‌یتان تجربه کرده در شما احساس خشم یا حتی یخ‌زدگی را به همراه داشته باشد، اما ابراز این احساسات ممکن است باعث شود که فرد درد یا سردرگمی بیشتری را تجربه کند. همچنین از تهدید مجرم نیز خودداری کنید، زیرا این نوع نظرات فقط می‌تواند استرس بیشتری را برای فرد به دنبال داشته باشد.
دلایل زیادی وجود دارد که چرا قربانیان و بازماندگان ممکن است این موضوع را برای کسی بازگو نکنند. به عنوان مثال:
• قبلاً سعی کرده‌اند در مورد آن به کسی بگویند و نادیده گرفته شده‌اند.
• از طرف مجرم تهدید شده‌اند.
• احساس شرم یا گناه کنند.
• نگران باشند که مورد قضاوت و سرزنش قرار گیرند.
• در مرحله‌ی انکار از اینکه اتفاقی نیفتاده است به سر ببرند.
آن‌ها را قضاوت نکنید
هیچ بهانه‌ای برای تجاوز جنسی و هر شکل دیگری از خشونت یا سو استفاده جنسی وجود ندارد. صد در صد مسئولیت همیشه متوجه عامل یا عاملان آن است و همه‌ی قربانیان و بازماندگان مستحق حمایت هستند.
نپرسید که چرا موقعیت را ترک نکرده‌اند
بسیار محتمل است، افرادی که تجاوز جنسی یا شکل دیگری از خشونت یا آزار جنسی را تجربه می‌کنند متوجه شوند که نمی‌توانند حرکت یا صحبت کنند. این یکی از پاسخ‌های خودکار بدن در مواجهه با ترس است و به هیچ‌وجه به این معنا نیست که آن‌ها با آنچه اتفاق می‌افتد موافقت کرده‌اند یا حتی مقصر هستند.
بیشتر مردم تمایل دارند، فردی را که مورد تعرض قرار گرفته است در آغوش بگیرند یا با آن‌ها تماس فیزیکی برقرار کنند (مثل گرفتن دست)، اما ممکن است که این شخص مایل به لمس و انجام کار‌های این چنینی نباشد؛ بنابراین قبل از در آغوش گرفتن شان از آن‌ها اجاره بگیرید و در صورتی‌که رغبتی نداشتند، به تصمیم‌شان احترام بگذارید.
از توصیه بیش از حد یا تلاش برای اصلاح وضعیت خودداری کنید. در عوض اگر بخواهند معاینه پزشکی انجام دهند یا حادثه را گزارش کنند همراه‌شان باشید. آن‌ها را تحت فشار نگذارید تا اقداماتی را که برای آن آمادگی ندارند، انجام دهند. خودشان باید در این خصوص تصمیم‌گیری کنند.
توجه داشته باشید که تجربه‌ی بازمانده‌ی جنسی را بدون اجازه به اشتراک نگذارید. اکثر قربانیان خشونت جنسی با احساس شرم و خجالت دست‌وپنجه نرم می‌کنند و همین موضوع سبب می‌شود که به اشتراک‌گذاری این رخداد آسیب بیشتری به فرد وارد کند.
از شخص قربانی بپرسید که تمایل دارند، چه کاری برای آنان انجام دهید تا احساس بهتری داشته باشند. به‌عنوان مثال: گاهی آن‌ها از تنها بودن می‌ترسند، بنابراین ممکن است که تمایل داشته باشند، چند شب پیش‌شان بمانید یا ممکن است بخواهند با آن‌ها به اورژانس بروید، زیرا انجام معاینه به تنهایی برایشان دشوار است.
فرد قربانی خشونت جنسی را به آرامی تشویق کنید تا به مشاوره فکر کند، اما بر انجام آن اصرار نکنید. مشاوره زمانی موثر خواهد بود که فرد برای آن آماده باشد و بخواهد روی بهبودی کار کند.
با توجه به قوانین حاکم در ایران، تجاوز به عنف تنها در حضور شاهد، آن هم به‌وسیله‌ی چهار مرد عادل قابل اثبات است، مگر اینکه شخص متجاوز اقرار کرده باشد که آن نیز غیرممکن است، زیرا متجاوز معمولا منکر این اتفاق خواهد شد. با این حال، بسیاری از جامعه‌شناسان تاکید دارند که بازماندگان خشونت جنسی باید در صورت مواجهه با آزار و تجاوز پیگیری حقوقی کنند تا به جمعیت خاموش تبدیل نشوند.
آزار جنسی می‌تواند شامل لمس ناخوشایند، تقاضای هرگونه عمل جنسی برای موقعیت حرفهای یا تحصیلی، نگاه کردن (هیزی)، حرفهای رکیک و... باشد. به‌طور مثال، اگر راننده‌ی سرویس کودکی از کلمات مستهجن استفاده کند، خود مرتکب نوعی آزار جنسی شده است. اما تجاوز جنسی به معنی ورود (دخول) به واژن یا مقعد به‌وسیله‌ی هر عضو از بدن یا شی خارجی یا دخول دهانی با یک عضو جنسی‌ست که در قانون جرم‌انگاری شده است.
• ۵ گام اساسی که در رویارویی با آزار و اذیت اینترنتی باید بردارید
برای پیگیری حقوقی در ارتباط با خشونت جنسی، معمولا باید شکایت کیفری در دادسرای وقوع جرم طرح شود، البته اگر کسی هم اطلاعی ندارد می‌تواند از کلانتری محل سکونت خود پرس‌وجو و بعد اقدام کند. در هر صورت برای ادامه‌ی پیگیری‌های لازم، دادسرا شکواییه را به کلانتری می‌فرستد. عنوانی که روی شکواییه تنظیم می‌شود به نوع تجاوز بستگی دارد، مثلا اگر رابطه‌ی جنسی به زور (تجاوز به عنف) باشد، شاکی می‌تواند با نامه‌ی قضایی به کلانتری مراجعه کند و با یک مامور به در منزل متشکی‌عنه (مظنون) برود تا برای تکمیل روند پرونده در همان لحظه به کلانتری رجوع کند.
بهترین زمان مراجعه به پزشکی قانونی در ۲۴ الی ۴۸ ساعت اولیه‌ی تجاوز است، زیرا ممکن است دیگر آثار آن مشخص نباشد، ولی اگر آثار تجاوز روی لباس و ملحفه‌ی قربانی برجای مانده باشد، تا سال‌های متوالی DNA متجاوز روی آن باقی می‌ماند، حتی اگر آن شسته شود.
با توجه به قوانین حاکم در ایران، متجاوز می‌تواند با قرار وثیقه تا زمان دادگاه و اثبات جرم او آزاد باشد و این موضوع، بستگی به نظر قاضی دارد.
اولین قدم برای بهبود تروما و درمان اختلال استرس پس از سانحه‌ی ناشی از تجاوز جنسی، این است که بفهمید این اتفاق تقصیر شما نبوده و شما هیچ رفتار اشتباهی انجام نداده‌اید. اگر برایتان سخت است که به عزیزانتان در این خصوص اعتماد کنید، با یک درمانگر یا مشاور صحبت کنید که بدون هر گونه سوگیری و قضاوتی به حرفهای شما گوش می‌دهد. این امر به خصوص در حالتی مهم‌تر است که دیگر احساس امنیت نمی‌کنید یا سلامت روان شما به شدت تحت تأثیر قرار گرفته است.
صحبت کردن با اشخاص دیگر همچنین به شما این امکان را می‌دهد که آنچه را که اتفاق افتاده است (خشونت جنسی) پردازش کنید و دیدگاه‌های جدیدی در مورد آن به دست آورید. فقط باید بدانید که غلبه بر این مشکل زمان می‌برد و شما نباید به خودتان فشار وارد کنید، راه سختی برای بهبودی در پیش روی شما است، اما باید بدانید که امری ممکن است.
در مورد علت تصمیم حجم عمده‌ای از زنان در سرتاسر جهان برای گزارش نکردن تجاوز جنسی نیز مسایلی بسیار پیچیده و عمیقاً شخصی وجود دارد. اما جواب این سؤال که آیا آن‌ها مقصر هستند یا نه ساده است: آن‌ها به هیچ‌وجه مقصر نیستند.
این اشتباه است که از زنان بخواهیم هوشیارتر باشند بدون اینکه اقداماتی برای ریشه‌کن کردن تهدیداتی که با آن روبرو هستند انجام شود و نباید زنان را بدون در نظر گرفتن موانع فردی و اجتماعی‌شان در جوامع مختلف، به‌دلیل اینکه موارد آزار جنسی را گزارش نکرده‌اند، سرزنش کنیم.
پی‌نوشت
۱: برگرفته از صفحه‌ی اینستاگرام نیوشا صدر
