بیش از ۶۰ سال از برگزاری نخستین دوره مسابقات فوتبال جام ملت‌های اروپا ملقب به «یورو» گذشته و نگاهی به این دوره تاریخی نکات جالبی را برای طرفداران فوتبال آشکار می‌کند.
دیدارنیوز ـ آرش راهبر: مسابقات فوتبال جام ملت‌های اروپا که این روز‌ها به اختصار «یوفا یورو» یا حتی یورو گفته می‌شود در واقع حاصل یک ایده‌پردازی در زمینه ایجاد اتحادیه اروپا در همه زمینه‌هاست. با توجه به تعدد تیم‌های فوتبال قدرتمند و باکیفیت در اروپا، این مسابقات به عنوان بدلی از جام جهانی فیفا مطرح می‌شد و در دهه‌های گذشته از همه جای دنیا بیننده داشت. این مسابقات کمی بعد از رسمی شدن، به صورت چهار سال یک بار و بین برگزاری دو جام جهانی انجام گرفت. شاید مشخص‌ترین ویژگی یورو این باشد که هر بار تغییراتی در اجرا داشته و گویی آزمایشگاه فوتبال در قاره سبز بوده است.
بر اساس اسناد موجود نخستین پیشنهاد برای راه‌اندازی مسابقات فوتبال پان‌ـ اروپایی توسط دبیر کل فقید فدراسیون فوتبال فرانسه مطرح شده است. هانری دلائونای در سال ۱۹۲۷ یعنی حدود ۹۶ سال قبل این ایده را مطرح کرد و جالب است که نهایتا سه سال بعد از مرگ او یعنی سال ۱۹۵۸ رویای او به حقیقت مبدل شد. از قضا به افتخار دلائونای، جامی که برای این مسابقات ساخته شد به نام دبیر کل فقید فدراسیون فوتبال فرانسه نام گرفت.
سال ۱۹۶۰ مسابقات یورو چمپیون شیپ رسمیت پیدا کرد در حالی که میزبان مسابقات نیز فرانسه بود. مسابقاتی که با ۱۷ تیم آغاز شد و نهایتا چهار تیم به مرحله پایانی راه یافتند. در مسابقه فینال، اتحاد جماهیر شوروی با یوگسلاوی مسابقه دادند که چند سالی است این دو نام از صحنه جغرافیای اروپا حذف شده‌اند. در مسابقه فینال، شوروی با نتیجه ۲ ـ ۱ بر یوگسلاوی غلبه کرد. البته ۴ تیم انگلستان، ایتالیا، هلند و آلمان غربی در این مسابقات غایب‌های بزرگ بودند و اسپانیا هم به خاطر برخی اعتراضات سیاسی در مرحله قبل از فینال از رقابت کنار کشید.
چهار سال بعد، اما اسپانیا میزبان شد و در فینال هم شوروی را در ورزشگاه سانتیاگو برنابئو شکست داد. در این دوره ۲۹ تیم در ورودی مسابقات شرکت کردند و آلمان غربی و یونان غایبب‌های مهم بودند. یونان در حال جنگ با آلبانی بود و نهایتا به خاطر یک مساوی با آلبانیایی‌ها ترجیح داد از مسابقات کنار برود. در نهایت اسپانیا در فینال با نتیجه ۲ ـ ۱ شوروی را شکست داد و قهرمان شد.
شکل مسابقات در ۱۹۶۸ هم ثابت ماند و این بار ایتالیای میزبان قهرمان شد. جالب است که ایتالیا در بازی نیمه نهایی مقابل شوروی برای تنها بار در تاریخ با پرتاب سکه برنده اعلام شد و در فینال هم بازی آن‌ها با یوگسلاوی در بازی اول مساوی شد، اما در بازی مجدد ایتالیا دو گل زد و قهرمان شد.
میزبان مسابقات ۱۹۷۲ بلژیک بود، اما آلمان غربی با برتری ۳ ـ ۰ مقابل شوروی به قهرمانی رسید. گرد مولر (۲ بار) و هربرت ویمر گل‌های آلمان را زدند و آلمان با ترکیب اصلی خود در این مسابقات در جام جهانی ۱۹۷۴ هم قهرمان شد.
مسابقات سال ۱۹۷۶ هم آخرین باری بود که به صورت حضور اجباری میزبان در مسابقات فینال برگزار شد و برای نخستین بار هم بود که بازی مساوی به پنالتی کشیده شد. در فینال چکسلواکی در مقابل آلمان بهتر پنالتی زد و جام را برد.
یورو در دوره ۱۹۸۰ به شکل دو گروه ۴ تیمی برگزار شد تا سنت جدیدی در برگزاری شکل بگیرد. در این دوره ایتالیا میزبان بود و قرار بر این شد که دو تیم اول گروه‌های دوگانه فینال را برگزار کنند و دو تیم دوم نیز بازی رده‌بندی را انجام دهند. آلمان در فینال با نتیجه ۲ ـ ۱ بلژیک را شکست داد تا دومین جام اروپایی‌اش را بگیرد. دو گل آلمان را هورست هروبش بازیکن درشت‌هیکل آلمان زد.
در مسابقات ۱۹۸۴ فرانسه برای نخستین بار قهرمان شد آن هم با آتش‌بازی کاپیتان میشل پلاتینی که ۹ گل در ۵ بازی زد از جمله نخستین گل فرانسه به اسپانیا در فینال. در این دوره قرار شد دو تیم برتر هر گروه به مسابقه نیمه نهایی بروند و به صورت ضربدری بازی کنند. بازی رده‌بندی هم حذف شد تا مقام سوم بی‌معنی شود.
یکی از خاطره‌انگیزترین دوره‌های یورو در سال ۱۹۸۸ و در آلمان برگزار شد. دیدار سنتی آلمان و هلند هم در نیمه‌نهایی اتفاق افتاد که نارنجی‌های قبراق آلمان را ۲-۱ بردند تا جشنی تاریخی در کشور هلند برگزار شود. بازی فینال بین شوروی و هلند برگزار شد که در مرحله گروهی هم با هم بازی کرده بودند. فینال تاریخی با دو گل گولیت و فان‌باستن به نفع هلند تمام شد و گل فان‌باستن به عنوان یکی از بهترین گل‌های تاریخ در خاطره‌ها ماند.
مسابقات ۱۹۹۲ در سوئد برگزار شد و دانمارک که در روز‌های آخر جایگزین یوگسلاوی جنگ‌زده شد، قهرمانی را با یک تیم یکدست و جنگنده به دست آورد. دانمارک در نیمه نهایی، هلند مدافع قهرمانی را شکست داد و در فینال هم آلمان متحد را با دو گل برد تا برای اولین بار قهرمان این مسابقات شود. در این دوره از مسابقات برای نخستین بار نام بازیکنان پشت پیراهن‌شان درج شد.
یورو ۹۶ با تغییر در تعداد تیم‌ها برگزار شد این بار ۱۶ تیم وارد مسابقات شدند. انگلستان میزبان بود، اما در نیمه نهایی در پنالتی‌ها به آلمان باخت. ژرمن‌ها در فینال هم با گل طلایی اولیور بیرهوف توانستند جمهوری چک را با نتیجه ۲-۱ شکست دهند و در ومبلی جشن بگیرند.
یوفا یورو ۲۰۰۰ باز هم یک شیوه تازه را آزمایش کرد و این بار دو کشور بلژیک و هلند میزبان مسابقات شدند. فرانسه که دو سال قبل قهرمان جام‌جهانی شده بود در این دوره با تیمی یکدست و قبراق به فینال رسید و با گل‌های ویلتورد و ترزگه در دقایق پایانی، ایتالیا را شکست داد و قهرمان شد.
یوفا یورو ۲۰۰۴ هم با یک شگفتی ناخوشایند همراه شد. در حالی که پرتغال میزبان پرامید مسابقات بود، این تیم یونان بود که با مربی آلمانی خود اتو ره‌هاگل، جام قهرمانی را به دست آورد. تیمی که تنها یک بار در جام جهانی ۱۹۹۴ و جام ملت‌های اروپا ۱۹۸۰ حضور یافته بود با یک فوتبال زبر و یکنواخت تا فینال بالا آمد و میزبان را با تک گل آنجلوس کاریستاس شکست داد. شانس یونان قبل از آغاز بازی‌ها ۱ به ۱۵۰ برآورد شده بود، اما آبی‌های یونان بزرگ‌ترین افتخار فوتبالی خود را به چنگ آوردند.
تورنمنت یورو ۲۰۰۸ دوباره در دو کشور اتریش و سویس برگزار شد و تفاوت ویژه این دوره هم اعطای کاپ جدید مسابقات به تیم برنده بود. یوفا، کاپ جدید را بر مبنای «کاپ هانری دلائونای» و در نمونه‌ای بزرگتر با استفاده از نقره استرلینگ ساخت. کاپ جدید به اسپانیا رسید که در مسابقه فینال در ورزشگاه ارنست هاپل وین، موفق شد با تک گل فرناندو تورس بر آلمان پیروز شود. داوید ویا بهترین گلزن شد، ژاوی بهترین بازیکن و ۹ بازیکن اسپانیا در تیم منتخب جام قرار گرفتند.
دو کشور اوکراین و لهستان در شرایطی میزبان یورو ۲۰۱۲ شدند که اسپانیا همچنان بالاترین شانس قهرمانی بود. اسپانیارد‌ها در فینال این دوره چهار گل به ایتالیا زدند تا نخستین کشوری باشند که سه جام مهم (جام ملت‌های اروپا و جام جهانی) را پی در پی به دست آورده است. تورس هم با تک گلی که در فینال این دوره زد تنها بازیکنی شد که در دو فینال پیاپی گل زده است.
یوفا یورو در سال ۲۰۱۶ در فرانسه برگزار شد در حالی که پیشنهاد افزایش تیم‌های شرکت‌کننده پذیرفته شد و ۲۴ تیم به این مسابقات راه پیدا کردند. پرتغال با اینکه در مسابقات گروهی سوم شده بود، اما به مرحله حذفی راه پیدا کرد و تا فینال بالا رفت. پرتغال با اینکه رونالدو را هم در فینال به خاطر مصدومیت از دست داد، اما با تک گل اِدِر بر فرانسه پیروز شد و بالاخره نخستین جام مهم خود را دریافت کرد.
در یورو ۲۰۲۰ قرار بود باز هم میزبان یک کشور باشد و ترکیه، جمهوری ایرلند و اتحاد ولز و اسکاتلند هم خواستار میزبانی بودند، اما یوفا اعلام کرد که نهایتا این مسابقات در چند شهر مختلف در اروپا برگزار خواهد شد و مسابقات نیمه نهایی و نهایی در لندن انجام خواهد گرفت. رقابت‌هایی که قرار بود در سال ۲۰۲۰ انجام شود به دلیل شیوع ویروس کرونا به سال ۲۰۲۱ موکول شد و به نظر می‌آید تغییر رویه و آزمون و خطا به سنتی عمیق در یوفا یورو تبدیل شده است.
