در روز‌های ابتدایی شیوع کرونا در امریکا افرادی که سال‌ها بود حتی یک کیسه پلاستیکی استفاده نکرده بودند به ضرورت رعایت بهداشت از پلاستیک استفاده کردند. در این پیمایش ۳۰ درصد از مردم گفته بودند که بعد از شیوع کرونا ملاحظات خود را نسبت به عدم استفاده از پلاستیک کنار گذاشته‌اند. نتایج این پژوهش از آنجا قابل‌ملاحظه است که این پیمایش در مناطق و ایالت‌هایی صورت گرفته بود که در آنها مصرف کیسه‌های پلاستیکی ممنوع است یا شامل مالیات می‌شود و سال‌ها برای عدم استفاده از کیسه پلاستیکی برنامه‌ریزی و قانون‌گذاری شده است، این گزارش در انتها نتیجه گرفته بود: «خبر بد این است که ویروس کرونا اعتماد ما را به مواد پلاستیکی یک‌بار مصرف بار دیگر افزایش داده است.»
دیدارنیوز ـ گردش دسته‌هاي بزرگ خار يا روزنامه‌هاي باطله صبح براي فيلم‌هاي وسترن و موج نو بود حالا اگر سينماگري بخواهد خلوت خيابان‌هاي شهر و امتداد غروب و سكوت را در آنها نشان دهد بايد دوربين خود را بگيرد روي باقي‌مانده دستكش‌هاي پلاستيكي، ماسك‌ها و كيسه‌هاي پلاستيكي، دستمال‌هاي كاغذي و بسته‌بندي‌هاي پلاستيكي، نشانه‌هاي زيست انسان‌ها در روزگار شيوع، روزگاري كه بار ديگر نشان داد استفاده از پلاستيك كم‌هزينه‌ترين راه براي تعريف شيوه زيست «يك‌بار مصرف» است. حالا شيوع كرونا و ضرورت ضدعفوني‌كردن‌هاي مكرر، بار ديگر عرصه مصرف را براي جولان پلاستيك‌ها فراخ كرده است، پروتكل‌هاي بهداشتي كرونا اصرار داشتند كه ماسك‌ها و دستكش‌هاي يك‌بار مصرف بايد در كيسه‌هاي پلاستيكي امحا شوند، بهتر است از ليوان‌هاي يك‌بار مصرف در محل كار استفاده كرد، كيسه‌هاي پلاستيكي خريد را دور ريخت و خلاصه هر بند و بساطي كه بود، يك جاي خالي بزرگ براي تمام انسان‌هاي روي كره زمين به جاي ماند: كسي چندان نگران افزايش توليد و مصرف پلاستيك نبود. حالا بيش از 4 ماه از شيوع ويروس كرونا در كشور مي‌گذرد و گردش ايام، بالاخره تقويم را به هفته «بدون كيسه پلاستيك» رسانده است با اين حال همچنان استفاده از فرآورده‌هاي پلاستيكي براي مقابله با شيوع كرونا در كشور يك انتخاب گريزناپذير به نظر مي‌رسد، گرچه تاكنون آماري از ميزان افزايش مصرف پلاستيك در ايام شيوع كرونا در كشور به دست نيامده است اما از آن سو مي‌توان به راحتي افزايش توليد دستكش‌هاي پلاستيكي را در ميان اخبار پيگيري كرد. تاكنون ارقام مختلفي براي ميزان مصرف پلاستيك در كشور عنوان شده است. سال 1397 «ناهيد خداكرمي» عضو شوراي شهر تهران مصرف سالانه پلاستيك در كشور را 2 ميليون تن خواند و گفت در ميدان‌هاي تره‌بار شهر تهران در سال 1394 روزانه 21 تن و سالانه 2.7 ميليون تن كيسه‌پلاستيك مصرف مي‌شود. در صحبت‌هاي برخي كارشناسان ما در جمع 10 كشور نخست مصرف‌كننده پلاستيك جهانيم و در برخي ديگر از صحبت‌ها هر ايراني سالانه 3 كيلوگرم پلاستيك مصرف مي‌كند و روزانه بيش از 3 هزار تن مصرف پلاستيك كشور است. با اين حال جست‌وجويي ساده در صفحه‌هاي اينترنت نشان ميدهد كه چندان آمار دقيق و موثقي از ميزان توليد پلاستيك در ايران در دسترس نيست با اين حال ناگفته تمام مسوولان محيط‌زيست عنوان مي‌كنند كه ميزان مصرف پلاستيك در ايران بالاست اما چقدر، مشخص نيست.
فهرست كشورهايي كه نسبت به استفاده از كيسه‌هاي پلاستيكي قوانين مشخصي دارند، بسيار بلندبالاست اين كشورها نه صرفا كشورهاي توسعه‌يافته بلكه حتي شامل همسايگان ما نيز مي‌شوند. براي مثال كشور رواندا در آفريقا نه تنها استفاده از كيسه‌هاي پلاستيكي را در فروشگاه‌هاي كشور ممنوع كرده است بلكه گردشگران و مسافران نيز حق ندارند، كيسه‌هاي پلاستيكي به خاك اين كشور وارد كنند، كيسه‌هاي پلاستيكي آنها در مرز ضبط مي‌شود و به طبيعت اين كشور راه پيدا نمي‌كند. علاوه بر اين كشور آفريقايي موريتاني، كنيا و تانزانيا نيز توليد و واردات كيسه‌هاي پلاستيكي يك‌بار مصرف را ممنوع كرده‌اند. آفريقاي جنوبي از سال 2003 علاوه بر ممنوع كردن استفاده از اين كيسه‌هاي پلاستيكي، خريد و فروش كيسه‌هاي پلاستيكي ضخيم را نيز مشمول ماليات كرده است. به گزارش «اكونوميست» به صورت كلي 6 رويكرد نسبت به مصرف كيسه‌هاي پلاستيكي در جهان دنبال مي‌شود، كشورهاي گروه اول به‌طور كل استفاده از كيسه‌هاي پلاستيكي را ممنوع كرده‌اند، گروه دوم استفاده از اين كيسه‌ها را مشمول ماليات كرده‌اند، دسته سوم ماليات خود را از توليدكنندگان مي‌گيرند و مبالغي داوطلبانه از سوي مصرف‌كننده اخذ مي‌شود، كشورهاي دسته چهارم بنا به صلاح‌ديد هر منطقه يا ايالت يكي از سياست‌هاي ممنوعيت يا اخذ ماليات را اجرا مي‌كنند، كشورهاي گروه پنجم هيچ سياستي در قبال مصرف پلاستيك ندارند و كشور دسته ششم ما هستيم؛ كشوري كه هيچ آمار و اطلاعاتي از آن نسبت به مواجهه با كيسه‌هاي پلاستيكي و ظروف يك‌بار مصرف ديده نمي‌شود، كشوري كه با رنگ خاكستري در گوشه‌اي حتي تمايلي به انتشار مصرف دقيق پلاستيك، بازيافت و سياست‌هاي خود در قبال اين محصول را ندارد. مطالعات منتشر شده، نشان ميدهد كه دو سياست ممنوعيت و اعمال ماليات هر دو به يك نتيجه منجر مي‌شوند: كاهش قابل توجه مصرف پلاستيك. «پلاستيك ريسايكل آپديتز» در گزارش خود در سال 2016 نشان ميدهد كه دانمارك جزو نخستين كشورهايي بود كه توانست با اعمال ماليات، مصرف كيسه‌هاي پلاستيكي را تا 60 درصد در بازه زماني كوتاه كاهش دهد. ايرلند با افزايش 15 سنتي ماليات، توانست طي 5 ماه مصرف كيسه‌هاي پلاستيكي در كشور را 90 درصد كاهش دهد. چنين سياست‌گذاري‌هايي قطعا با فرهنگ‌سازي همراه بوده است اما نگاهي به تخمين‌هاي ميزان مصرف پلاستيك در كشور اين سوال را پيش مي‌آورد كه در قبال «مصرف 3 برابر ميانگين جهاني ما » در كشور، دقيقا چه رويكرد و برنامه‌اي مي‌تواند عرضه و تقاضاي كيسه‌هاي پلاستيكي را كاهش دهد.
كرونا مي‌رود، پلاستيك‌ها نه
حضور كرونا معادل افزايش شيفت‌هاي كاري مراكز توليد دستكش يك‌بار مصرف پلاستيكي بود. نگاهي به اخبار منتشرشده در فاصله زماني بيستم اسفند ماه تا بيستم فروردين نشان ميدهد كه شيوع كرونا و ضرورت‌هاي بهداشتي سرعتي به چرخ توليد دستكش‌هاي پلاستيكي داده است. براي مثال، مدير يك شركت توليد دستكش در شاهرود در 6 فروردين به «ايسنا» گفته بود كه شيوع كرونا، شيفت‌هاي اين كارگاه را دو برابر كرده و كارگاه به صورت شبانه‌روزي در حال فعاليت است. افزايش توليد دستكش‌هاي پلاستيكي از طرفي ديگر معادل افزايش توليد ضايعات پلاستيك است. اين مدير گفته بود كه توليد دستكش پلاستيكي به صورت معمول 45 درصد ضايعات دارد اما با استفاده از بازيافت ضايعات و مهندسي پليمر اين رقم مي‌تواند در بهترين حالت به 25 درصد كاهش پيدا كند. در مقابل ضايعات قابل‌توجه توليد دستكش پلاستيكي، توليد نايلون فريزري به گفته اين مدير تنها دو درصد ضايعات دارد، همين نكته است كه توليدكنندگان را ترغيب مي‌كند تا بيشتر به توليد نايلون يك‌بار مصرف بپردازند. در نمونه‌اي ديگر بعد از شيوع كرونا در كشور و در بازه‌اي يك‌ماهه، تنها در يك واحد صنعتي در چهارمحال‌و‌بختياري، افزون بر 19 ميليون و 550 هزار دستكش پلي‌اتيلن توليد و روانه بازار شده بود.
به گزارش خبرگزاري صداوسيما، اين مركز صنعتي كه پيش از شيوع كرونا روزانه 700 هزار برگ دستكش پلاستيكي توليد مي‌كرد بعد از شيوع كرونا نه تنها توليد خود را افزايش داد بلكه در ادامه مسير قبلي خود از خط توليد سالانه 14 هزارتن توليدات پلاستيكي فراتر رفت. شهريار، شهري است كه به عنوان قطب توليد محصولات ظروف يك‌بار مصرف شناخته مي‌شود، اين مركز نيز تنها در يك شيفت و در يك واحد به گفته رييس اتحاديه ظروف يك‌بار مصرف شهريار بيش از 850 هزار جفت دستكش پلاستيكي توليد كرده بود. توليد بيشتر دستكش‌هاي پلاستيكي اما صرفا به افزايش شيفت يا افزايش ميزان توليد محدود نماند بلكه رونق بازار خريد دستكش‌هاي پلاستيكي در ماه‌هاي اول شيوع كرونا حتي به راه‌اندازي خطوط توليد دستكش يك‌بار مصرف پلاستيكي نيز منجر شد. در بندرعباس يك واحدتوليدي بعد از شيوع كرونا با هدف توليد روزانه 10هزار و سالانه بيش از 864 تن دستكش يك‌بار مصرف راه‌اندازي شد. اين در حالي است كه سازمان جهاني بهداشت براي جلوگيري از شيوع ويروس كرونا، چندان تمايلي به توصيه پوشيدن دستكش پلاستيكي ندارد. اوايل خرداد سال جاري، سازمان جهاني بهداشت رسما اعلام كرد كه «دستكش كارايي لازم را ندارد، دست‌ها را مكرر بشوييد.» اين گفته در حالي منتشر مي‌شد كه خطوط توليد دستكش با سرعتي بالا در حال توليد دستكش‌هاي پلاستيكي بودند بدون اينكه حتي يك‌بار اين سوال مطرح شود كه اين حجم انبوه دستكش‌هاي پلاستيكي سر آخر در كجا و چگونه تجزيه خواهند شد. با اين حال شيوع كرونا مصرف پلاستيك را صرفا در ايران افزايش نداد. وب‌سايت تحليلي «كانورسيشن» در گزارشي با پيمايش هزار نفر نتيجه گرفت كه در روزهاي ابتدايي شيوع كرونا در امريكا افرادي كه سال‌ها بود حتي يك كيسه پلاستيكي استفاده نكرده بودند به ضرورت رعايت بهداشت از پلاستيك استفاده كردند. در اين پيمايش 30 درصد از مردم گفته بودند كه بعد از شيوع كرونا، ملاحظات خود را نسبت به عدم استفاده از پلاستيك كنار گذاشته‌اند، نتايج اين پژوهش از آنجا قابل‌ملاحظه است كه اين پيمايش در مناطق و ايالت‌هايي صورت گرفته بود كه در آنها مصرف كيسه‌هاي پلاستيكي ممنوع است يا شامل ماليات مي‌شود و سال‌ها براي عدم استفاده از كيسه پلاستيكي برنامه‌ريزي و قانون‌گذاري شده است. اين گزارش در انتها نتيجه گرفته بود:«خبر بد اين است كه ويروس كرونا اعتماد ما را به مواد پلاستيكي يك‌بار مصرف بار ديگر افزايش داده است.» با اين حال همچنان نتايج تحقيقات پزشكي نشان ميدهد كه پايداري ويروس كرونا روي پلاستيك بيشتر است، براي مثال نتايج اخير مجله پزشكي «نيواينگلند» نشان ميدهد كه كوويد 19 مي‌تواند روي پلاستيك تا 72 ساعت دوام داشته باشد اين درحالي است كه ويروس كرونا روي مقوا يا كاغذ بيش از 24 ساعت زنده و فعال نمي‌ماند.
سرابي به نام بازيافت
3 ميليون تن كيسه پلاستيكي توليد سالانه ماست البته طبق آمار سال 1397 و احتمال بسيار بالا حالا كرونا توانسته دستي روي اين آمار بكشد و آن را افزايش دهد. «روز بدون نايلون» فرصتي براي يادآوري مخاطرات استفاده فراوان ما از كيسه‌هاي پلاستيكي يك‌بار مصرف است. از سويي ديگر هر سال به بهانه اين روز گوشه‌اي از آمار سرانه مصرف پلاستيك ما نيز منتشر مي‌شود؛ آماري كه نشان ميدهد به‌‌رغم تصور عمومي، بازيافت كيسه‌هاي پلاستيكي عملا در كشور رخ نمي‌دهديا همان‌طوركه سال 97 ايرنا نوشت:«حتي يك درصد از كيسه‌هاي پلاستيكي هم بازيافت نمي‌شود.» در غياب بازيافت هر تهراني در روز به‌طور متوسط 3 پلاستيك به چرخه محيط‌زيست وارد مي‌كند در بهترين حالت نيز عموما تا 10 درصد اين پلاستيك‌ها قابليت بازيافت دارند. طبق گزارش «آژانس حفاظت از محيط‌زيست ايالات متحده امريكا» در سال 2017، 4 ميليون و 140 هزار تن كيسه پلاستيكي و بسته‌بندي در سراسر امريكا توليد شد كه از اين ميان تنها 9.4 درصد بازيافت شدند. وب‌سايت «پلاستيك ريسايكل آپديتس» اين رقم را 5 درصد مي‌داند و مي‌گويد كه به‌طور ميانگين از توليد سالانه كيسه‌هاي پلاستيكي در جهان 95 درصد آنها در طبيعت باقي مي‌مانند و هرگز بازيافت نمي‌شوند. علت اين امر را مي‌توان در اطلاعات مستند «جنگ پلاستيك» ديد. اين مستند نشان ميدهد كه در دهه 80 ميلادي صنعت پلاستيك در جهان براي يك استراتژي مشخص چگونه ده‌ها ميليون دلار خرج كرد: ترويج اين ذهنيت كه پلاستيك‌ها قابل بازيافت هستند.
در همين مستند اشاره مي‌شود كه در سال 1973 گزارش‌هاي كارشناسي ارسال‌شده به مديران ارشد بزرگ‌ترين كارخانجات توليدكننده پلاستيك امريكا صراحتا عنوان مي‌كند كه «بازيافت پلاستيك گران، دشوار و غيرممكن است.» تاكيد بر قابل بازيافت بودن پلاستيك چه در گذشته و چه حالا خيال مصرف‌كنندگان را راحت مي‌كند در صورتي‌كه تاكنون آماري مستند از ميزان پلاستيك‌هاي بازيافت‌شده در كشور منتشر نشده و مصرف‌كنندگان بايد به خاطر داشته باشند كه كيسه‌هاي پلاستيكي كه در سطل زباله رها مي‌كنند به دستگاه‌هاي بازيافت راه نخواهند برد بلكه همراه با ديگر پلاستيك‌هاي آرادكوه، تپه‌هاي عظيم از زباله‌ها را براي آيندگان به جاي خواهند گذاشت.
