ناعدالتی امنیت غذایی را از بین می‌برد/ فقط ۲۰ درصد جامعه خوب غذا می‌خورند! / رهایی از گرسنگی نیاز به عزم ملی دارد

دیدارنیوز ـ بخش زیادی از تلاش روزمره جامعه درگیر پدیده تغذیه می‌شود. یعنی انسان‌ها کار می‌کنند و تلاش می‌کنند تا درآمدی کسب کنند و در نهایت بخش زیادی از این درآمد برای تغذیه هزینه می‌شود. دولت‌ها نیز تلاش می‌کنند تا تغذیه جامعه را تامین کنند و به تعبیری امنیت غذایی یکی از اولویت‌های اصلی دولت‌ها در جهان است. جامعه نیز طبیعتا دغدغه تغذیه را دارد. شاید تامین غذا در دوره‌ای مهم بوده باشد و امروز نیز در بسیاری از نقاط ایران و جهان مساله تامین غذای جامعه مهم باشد. این بحث رفته رفته پیشرفت کرده و سلامت تغذیه مهم شده است. هنوز هستند آدم‌هایی که به خاطر فقر درگیر گرسنگی و سوء تغذیه هستند. گروه‌هایی نیز این دغدغه را دارند که غذایی که مصرف می‌کنند از سلامت بالایی برخوردار باشد.

همه این بحث‌ها و بسیاری نکات دیگر در بحث امنیت غذایی تعریف می‌شود. در همین رابطه دیدارنیوز گفتگویی داشته با ربابه شیخ الاسلام دکترای اپیدمولوژی و بنیان گذار دفتر بهبود تغذیه جامعه در وزارت بهداشت. او سال‌ها در حوزه امنیت غذایی و بهداشت تغذیه هم فعالیت اجرایی داشته و هم پژوهش‌های مختلفی انجام داده است. شیخ الاسلام نکات بسیار مهمی را در این گفتگو مطرح کرده که به مخاطبان دیدارنیوز توصیه می‌شود که توجه ویژه‌ای به آن‌ها داشته باشند.

 

 

 

 

در ادامه می‌توانید بخش اول این گفتگو را بخوانید.

شیخ الاسلام: من نمی‌خواهم تعریف کتابی آن را بگویم. می‌خواهم یک طوری تعریف کنم تا همه مخاطبان بدانند که امنیت یعنی این که هر فردی که در این کشور زندگی می‌کند احساس امنیت کند که این غذا هست و می‌تواند با پولی که دارد آن را بخرد و بر سر سفره بیاورد.

شیخ الاسلام: بله، اصلاً نگران نباشد که این غذا فردا نباشد. حتی اگر نگران باشد، ممکن است آن غذا را برای فردا‌ها نگه دارد و باز ناامن غذایی شود؛ بنابراین امنیت غذایی دسترسی به غذای کافی و سالم است. حال این سالمش ایمنی می‌شود. پس دسترسی به غذای کافی و سالم در تمام ایام عمر برای یک زندگی شاد و سالم و فعال. یعنی در حقیقت باید این دسترسی وجود داشته باشد. آیا این دسترسی در کشور ما در همه مناطق به غذای کافی و سالم وجود دارد؟ حال ببینیم منظور از کافی چیست؟

شیخ الاسلام: متأسفانه خیر.

شیخ الاسلام: ما یک وزارتخانه بزرگ و عظیم به اسم وزارت کشاورزی داریم. وزارت کشاورزی تولید کننده تمام اقلام غذایی ما است. یعنی زمین در اختیار وزارت کشاورزی و سیاست گذاری در اختیار وزارت کشاورزی است. قوانینی را که می‌تواند به مجلس یا دولت پیشنهاد کند در اختیار آن‌ها است. آن‌ها در حقیقت مسئول این امنیت غذایی هستند. وزارت بهداشت ضرر ناشی از ناامنی غذایی را می‌بیند. یعنی اگر کسی ناامنی غذایی داشته باشد و بیمار شود، هزینه آن را باید بیمه سلامت پردخت کند. وزارت بهداشت باید پزشک و مرکز بهداشتی را تأمین کند؛ بنابراین ما باید یک کاری کنیم که در سیاست‌های غذایی و قیمت گذاری غذا ناامنی غذایی وجود نداشته باشد. همچنین شاخص‌هایی را پیدا و یا درست کنیم که ببینیم در همه مناطق کشور مخصوصاً نواحی جنوبی کشور که بارندگی کم است و مزرعه کمتر دارند و به هر حال مردم فقیر هستند، دسترسی به غذا وجود دارد یا خیر. فقر، دسترسی به غذا را محدود می‌کند و بعد یک خطر عمده دیگر هم دارد؛ چراکه مردم به دنبال غذای ارزان می‌روند. غذای ارزان یعنی غذای ناسالم.

شیخ الاسلام: قبلاً همکاری کم بود. تا این که من حدود سال ۱۳۷۱ پیشنهاد کردم یک شورا به نام شورای عالی داشته باشیم. این شورا باید کسانی که متولی تأمین غذا در کشور هستند؛ چه واردات و چه تولید داخلی غذا را گرد هم بیاورد. مثلاً فرض کنید دام پروری و شیلات هر کدام بخشی از غذا را دارند تأمین می‌کنند؛ بنابراین این‌ها باید با هم هماهنگ باشند. اما هماهنگ نبودند تا این که بعد از سال‌ها که شورای تغذیه درست شد، البته شورای عالی به دلایلی تشکیل نشد. بعد فکر می‌کنم در دولت آقای خاتمی بالاخره ما توانستیم ثابت کنیم که نه تنها غذا و تغذیه بلکه سلامت هم باید بین بخشی باشد؛ بنابراین در وزارتخانه یک شورای عالی سلامت و امنیت درست شد. منتهی به نظر من دبیرخانه این شورا نباید در وزارت بهداشت باشد. چون یک کار بین بخشی که همه ارگان‌ها را باید دعوت کنیم با هم همکاری کنند از سازمان غله و دامپزشکی و شیلات و راهنمایی و رانندگی که اینقدر مرگ و میر داریم به سلامت ارتباط دارد؛ لذا این نمی‌تواند در وزارت بهداشت باشد.

 

 

 

شیخ الاسلام: خیر، آن زمان که من بودم این شورا هنوز به آن صورت شکل نگرفته بود. در حقیقت می‌توانم بگویم اگر شورا سال ۱۳۸۰ درست شد، آن دوران سه سال بود و می‌گفتم که جایگاه این شورا و دبیرخانه آن نمی‌تواند وزارت بهداشت باشد. حتی من پیشنهاد‌های مختلفی کردم. گفتم که امنیت غذایی را از سلامت جدا کنیم که این درست هم نبود. چون وزارت کشاورزی هم ناراحت بود. من حداقل با همه ارگان‌هایی که مربوط به تغذیه بودند ارتباط صمیمانه‌ای داشتم. من می‌فهمیدم که وزارت کشاورزی از این که دبیرخانه شورای امنیت غذایی به وزارت بهداشت رفته ناراحت است؛ بنابراین فکر کردیم که بهترین جا سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی است. چون آن جا است که به همه ارگان‌ها بودجه می‌دهد و برنامه‌ریزی می‌کند و متوجه می‌شود که اگر وزارت کشاورزی را حمایت نکند مثلاً اگر وزارت کشاورزی نیاز به دستگاهی دارد که در مزرعه گوجه فرنگی تست کند تا ببیند که سمپاشی که کرده‌اند آیا باقی مانده سم روی گوجه فرنگی هست یا نیست و الان می‌توانیم بچینیم یا نباید بچینیم، پس باید دولت این دستگاه را تهیه کند. چون اگر این کار را نکند از آن طرف سرطان‌ها زیاد می‌شود. اما وقتی که وزارت کشاورزی در این شورا نباشد نمی‌تواند حرف خود را به کرسی بنشاند؛ بنابراین باید این مجموعه دبیرخانه سلامت و امنیت غذایی در یک جایگاه بین بخشی مثل سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی باشد که بتواند بودجه‌ها را تنظیم کند.

شیخ الاسلام: خیر انجام نشد. الان در وزارت بهداشت است. تقریباً الان که ۱۳ یا ۱۴ سال است که بازنشسته شدم حتی یک خبر به عنوان کسی که علاقه‌مند است و اخبار را پیگیری می‌کند و کسی که نگران امنیت غذایی مردم است و کسی که از ایمن نبودن غذا می‌ترسد و می‌ترسد که مردم بیشتر بیمار شوند ـ این نگرانی‌ها را من فطرتاً در وجودم دارم ـ دال بر تصحیح این روند نشنیده‌ام.

شیخ الاسلام: من اپیدمولوژی تغذیه خوانده‌ام. اپیدمولوژی یک علمی است که از بالا به تمام مسائل نگاه می‌کند. یعنی می‌بیند که کجا‌ها چه بیماری‌هایی هست؛ و این بیماری‌ها از کجا به وجود آمده و چگونه می‌شود آن‌ها را مهار کرد. دنیا چه کرده و تجربه‌های دنیا چه بوده است. بنابراین چون نگاه من کلان است برخی اوقات خیلی رنج می‌کشم از این که یک سیاست فرض کنید قیمت گذاری که در انگلستان و در کشور‌های اروپایی از حدود ۱۵ سال پیش دارد رعایت می‌شود و ما قبل از آن‌ها به معاونت بهداشتی پیشنهاد کرده بودیم که به غذا‌هایی که مخل سلامت هستند مالیات ببندید و می‌توانیم سود انباشته‌ای را که از این مالیات داریم، به اقلیم‌های مختلف کشور به عنوان یارانه دهیم که نه تنها یارانه بلکه غذای ارزان و سالم به آن جا‌ها رود. الان یارانه‌ای که دولت می‌پردازد فقط برای نان است.

شیخ الاسلام: در دفتر با تحقیقاتی که می‌کردیم مشکلات عمده را پیدا می‌کردیم. مثلاً فرض کنید یکی از مشکلات را مثال بزنم فقر آهن بود. ما آنِمی فقر آهن داشتیم و این آنمی فقر آهن در خانم‌ها بیشتر بود. عوارض آن این است که توان یادگیری بچه‌ها کاهش پیدا می‌کند و دختران‌مان وقتی به سن ازدواج می‌رسند و ازدواج می‌کنند کم خون هستند؛ بنابراین وقتی که کم خون هستند و از لحاظ فیزیولوژیکی هم هر ماه مقداری خون از دست می‌دهند این‌ها در زایمانشان ممکن است دچار خون‌ریزی شوند و این خون‌ریزی، آن‌ها را به کما ببرد و مرگ مادر حین زایمان اتفاق افتد. این خیلی مرگ دردناکی است و کشور هم خیلی به این توجه دارد و خیلی آن را در این مدت کاهش داده است. زیرا ما چند برنامه اجراء کردیم. اولاً کمیته کشوری کودکان ـ قبل از این که من این دفتر را درست کنم ـ به کم خونی و فقر آهن در کودکان پی برده بود. از شش ماهگی ما قطره آهن به کودکانمان می‌دهیم. زمانی که تغذیه تکمیلی کودک آغاز می‌شود قطره آهن را تا دو سالگی باید به بچه دهند. اما یک مشکلی که داریم این است که از دو سالگی بچه رها می‌شود. حال ما در دوران متوسطه اول، با توجه به بودجه محدودمان در دبیرستان به دختران دبیرستانی به مدت سه ماه قرص آهن دادیم و الان هم اتفاق می‌افتد. فکر می‌کنم الان به دوره اول متوسطه - که قبلاً راهنمایی بود- هم داده می‌شود. الان در دوره اول و دوم دبیرستان سه ماه قرص آهن به دختر خانم‌ها می‌دهیم. این سه ماه، ذخیره آهن را بالا می‌آورد. ضمن این که به این دختر خانم‌ها آموزش هم داده می‌شود. برای این کار کتاب تدوین کردیم. دومین کاری که کردیم روی سوء تغذیه کار کردیم. در حقیقت ما نقشه سوء تغذیه کشور را نداشتیم که کجا بیشتر و کجا کمتر است. با این که سی چهل سال بود که انستیتو تحقیقات تغذیه درست شده بود، اما این نقشه نبود. وقتی که این نقشه درست شد، ما متوجه شدیم که اختلاف چقدر است.

شیخ الاسلام: بله، تحقیقی که انجام شد خیلی تحقیق بزرگی بود. به صورت یک گزارش به زبان انگلیسی و فارسی تدوین شد. جالب این بود که طراح این برنامه که همکار ما بود آن را به گونه‌ای درست کرد که هر صفحه این گزارش، وضعیت یک استان را نشان می‌دهد. یعنی استان‌ها یک اطلاعات اولیه در سال فرض کنید ۱۳۷۴ یا ۱۳۷۵ دارند و می‌توانند خودشان را با آن زمان مقایسه کنند تا ببینند بهتر شدند یا بدتر شده‌اند و رتبه شان در کشور از نظر سوء تغذیه چندم است. بعد از این که متوجه شدیم، چند برنامه برای بچه‌ها اجرا کردیم. یک فیلمی هم به اسم «چرخه شوم» تهیه کردیم. گروه هدف این فیلم هیئت دولت و مجلس بود. اما ما موفق نشدیم که این فیلم را نه به دولت نشان دهیم و نه به مجلس.

شیخ الاسلام: بله، شایدم موافق نبودند. شاید یک عده فکر می‌کنند و آن زمان هم فکر می‌کردند که نباید چیز‌های منفی را بیان کرد. در حالی که هدف از بیان نکات منفی این است که ما تلاش کنیم آن مشکلات را حل کنیم. اگر این کار را نکنیم پس فایده ما چیست؟ چرا هستیم؟ زندگی ما این است که ما مشکل را درک کنیم و بعد راه حل‌های آن را. ببینیم دنیا چه کرده و ما با توجه به محدودیت بودجه و یا هر چیز دیگری چه می‌توانیم انجام دهیم. ما یارانه شیر مدرسه را گرفتیم. همانطور که مطلع هستید یک مدتی خوب ادامه داشت و بعد رها شد. یعنی دولت نهم و دهم سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی را روی هوا بردند. یعنی آن جایی که مغز متفکر وجود داشت. حال نمی‌گویم که بهترین تفکر را می‌کرد، اما بالاخره یک جایگاهی بود که ما به آن پناه می‌بردیم. می‌گفتیم که این جا این برنامه اشکال دارد و این جای این برنامه را درست کنید و بودجه به این اختصاص دهید و به این اختصاص ندهید. به هر حال سازمان روی هوا رفت و برای همین هم وقتی ما در وزارتخانه خودمان حرفی می‌زدیم، گفته می‌شد وقتی که سازمان مدیریت نیست شما چه می‌گویید؟! در حقیقت رنج آن خیلی زیاد بود. اما شیر مدرسه تا یک مدتی ادامه پیدا کرد، الان هم من هنوز به دنبال آن هستم. البته به غیر از شیر، من به دنبال چیز‌های دیگری هستم، با این که هیچ قدرتی ندارم.

 

 

 

 

 

شیخ الاسلام: ما می‌گوییم که نیرو‌های مدنی کار کنند و انجمن‌های علمی درست شوند اما هیچ امکانی برای کار به این انجمن ها نمی‌دهیم. وزارت بهداشت یا وزارت علوم هم دارد انجمن‌های علمی ترتیب می‌دهد. فکر می‌کنم ما بیش از دویست انجمن علمی در وزارت بهداشت داریم. این انجمن های علمی را از افراد خبره درست کردیم. قانون گذار هم اول که می‌خواسته انجمن‌های علمی درست کند هدفش این بوده که دولت را کوچک کند و کار‌ها برون سپاری شود تا خبره‌های کشور که در گروه‌هایی به نام انجمن علمی جمع شده اند بتوانند این کار‌ها را بکنند اما به انجمن علمی اجازه هیچ کاری نمی‌دهند و هیچ کاری را برون سپاری نمی‌کنند، تنها کاری که ما می‌توانیم بکنیم این است که چون معاونت آموزشی وزارتخانه مجوز این انجمن‌ها را می‌دهد، می‌توانیم کارشناسان تغذیه کشور را آموزش دهیم.

شیخ الاسلام: بودجه‌ای برای پژوهش به ما نمی‌دهند.

شیخ الاسلام: همه اعضای انجمن داوطلبانه خدمت می‌کنند و افرادی هستند که به هر حال در یک سازمانی دارند کار می‌کنند و یک حقوقی در حد زندگی شخصی خودشان می‌گیرند.

شیخ الاسلام: شرح وظایف ما خیلی ایده‌آل نوشته شد. در زمینه پژوهشی و در زمینه اجرایی نوشتیم. الان هم مأیوس نیستیم و مرتب به وزارت بهداشت مراجعه می‌کنیم.

شیخ الاسلام: بله، بیشتر این دو وظیفه ما است. وقتی که مراجعه می‌کنیم می‌گویند که از نظر قانونی وزارت بهداشت می‌تواند با دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور قرارداد ببندد و کار را به آن‌ها واگذار کند. یعنی باز دولت به دولت. یعنی دولت اگر یک پولی برای برنامه مثلاً غنی سازی آرد داشته باشد یا یک طرح مداخله دیگری داشته باشد می‌تواند به یک دانشگاه بگوید ما این بودجه را به شما می‌دهیم و شما با کمک انجمن این کار را انجام دهید. اما تجربه نشان داده که استان‌های ما آن قدر مشکل مالی دارند که وقتی آن بودجه می‌رسد، دقیقاً برای آن کار مصرف نمی‌شود. برخی اوقات آدم به آن‌ها حق هم می‌دهد. شما فرض کنید که استادتان در آنجا رئیس دانشگاه است و قابل احترام است، وقتی می‌گوید که من این حقوق را ندارم، شما چه می‌توانید بگویید. به هر حال آدم تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

شیخ الاسلام: خیلی بحث ظریفی است. مثلاً فرض کنید که سال ۱۳۸۴ یک تحقیق ملی در انستیتو تحقیقاتی تغذیه به نام بررسی مصرف صورت گرفت. بحث اینگونه است که در کل کشور نمونه‌گیری آماری می‌شود و کارشناس‌های خبره به آن جا می‌روند و با خانواده می‌نشینند که دیروز یا هفته گذشته چه چیزی خورده‌اند. ترازو دارند و اندازه می‌گیرند. نتیجه آن تحقیق برای ما خیلی دردناک بود. ۲۰درصد جامعه ما در کل کشور خوب غذا می‌خورند. یک تعدادی از این خانوار‌ها از نظر برخی مواد کمبود دارند و کمبود دریافت دارند. مثلاً حدود ۲۰ تا ۲۳ درصد کمبود دریافت انرژی دارند. یعنی مثل این که نان هم به دستشان کمتر برسد. یعنی غذا کم می‌خورند اما در بین این کمبود‌ها مثلاً ۷۰ درصد دریافت آهن کم بود. داشتیم روی آن کار می‌کردیم که با کمبود آهن چه کنیم. یا آماری بود که حدود ۹۰ درصد خانوار‌ها دریافت کلسیم شان ناکافی است. خودتان می‌دانید که این ناکافی بودن کلسیم چه عوارضی دارد. پوکی استخوان و شکستگی‌ها چقدر بار بیماری در وزارت بهداشت و شبکه درمانی کشور را زیاد می‌کند و ما هزینه‌های آن را می‌دهیم. به جای این که این هزینه را بدهیم، اگر مقداری شیر را با کلسیم و ویتامین D غنی کنیم که کمبودش الان در کل کشور وجود دارد، راحت‌تر نیست؟ یا این که کپسول ویتامین D وارد کنیم و به همه کسانی که به مراکز بهداشتی و درمانی مراجعه می‌کنند بگوییم این کپسول را ماهی یک عدد بخورید.

شیخ الاسلام: خیر، هشتاد درصد نامناسب در طیف‌های مختلف است.

شیخ الاسلام: ممکن است مشکل خاک باشد که باید خاک مغذی شود. اما ما الان در بخشی از مناطق کشورمان فقر داریم.

شیخ الاسلام: بله، مشکل این است که سیستم توزیع غذا در کشور ما بر اساس عرضه و تقاضا است. یعنی فرض کنید که اگر یک شهرستانی که بیست یا سی یا صد روستا دارد مغازه‌های آن روستا مثلاً سیب بیاورند و یا لبنیات هم بیاورند، اما مشتری برای آن‌ها نباشد خب بار بعد آن‌ها را نمی‌آورد. اگر شما مغازه‌دار باشید و ببینید که سیب و میوه و سبزی و لبنیات آورده‌اید، اما مردم پفک را برای بچه‌هایشان می‌خرند و نوشابه را هم برای خودشان می‌خرند دیگر نمی‌آورید؛ لذا انگار در آن شبکه اصلی هم فراموش می‌شود. یعنی در شبکه توزیع تره‌بار، شبکه منسجمی بر اساس ناامنی غذایی نداریم. ما بر اساس عرضه و تقاضا داریم. وقتی که پول نباشد و آگاهی تغذیه‌ای هم نباشد مردم نمی‌خرند و آن مغازه‌دار هم در مناطقی که محروم هستند آن مواد غذایی را نمی‌آورد. ما در تحقیقی که برای سوء تغذیه کودکان کردیم به جایی رسیدیم که مسئول این پروژه که استادمان هستند گفتند که کاش در تمام روستا‌ها یک مغازه‌هایی به نام «ملس» باشد. ملس اول کلمات میوه و لبنیات و سبزیجات است. منظور ما تنها سبزی خوردن نیست، بلکه انواع سبزیجات از پیاز و سیب زمینی و بادمجان و کدو و گوجه فرنگی گرفته تا سبزی خوراکی و همه گیاهان است. یعنی آنقدر کمبود وجود داشت. ما گفتیم باید باغچه‌های سبزی کاری درست شود. برای این که یاد دهیم که بچه‌ها در مدرسه در آن منطقه‌ای که ما طرح پایلوت را انجام می‌دادیم بتوانند این چیز‌ها را بخورند. خیلی مرارت کشیدیم. یعنی وقتی که کشت می‌شد خیلی از آن‌ها را نمی‌شناختند و نمی‌دانستند؛ بنابراین باید کار شود. من فکر می‌کنم آن قدر کار انجام نشده در مورد امنیت غذایی روی زمین مانده است که حس بارش روی شانه‌های آدم خیلی ناراحت کننده است.

شیخ الاسلام: هیچ وقت نمی‌توانیم بگوییم که راهکار وجود ندارد. همیشه راه برای حل مشکل وجود دارد.

شیخ الاسلام: من گاهی اوقات می‌گویم که سیاست گذاری باید درست انجام شود و بعد همکاری باید خیلی صمیمانه‌تر از این باشد. فرض کنید که الان وظیفه فرهنگستان علوم پزشکی کشور که من عضو گروه بهداشت و تغذیه آن هستم، رصد کلان است. خب ما رصدمان را در مورد ناامنی غذایی به فرهنگستان می‌دهیم. اما فرهنگستان نمی‌داند که این را به کجا دهد. چون فرهنگستان نمی‌تواند کار اجرایی کند بنابراین باید یک گروهی تشکیل شوند.

شیخ الاسلام: می‌توانند درخواست کنند که این سیاست‌ها به برنامه‌های اجرایی تبدیل شود.

شیخ الاسلام: متولیان امنیت غذایی بی شمار هستند. از خود مردم بگیرید تا نزدیک‌ترین نانوایی و مغازه تره‌بار تا تولید کنندگان غذا و صنایع غذایی تا وزارتخانه‌های کشاورزی، بازرگانی داخلی و بازرگانی خارجی و شیلات و دامپزشکی، همه این‌ها متولی هستند. متولیانی که باید کنار هم بنشینند و این نقشه‌ای را که شما می‌گویید، طرح کنند. الان از این نقشه خیلی گذشته است. ممکن است یک گروه دیگری بیایند ببینند که مناطق بیشتری ناامن شده‌اند و در کل تغییر پیدا کرده است. اما به نظر من آن عزم ملی که باید برای رهایی از گرسنگی در کشور شکل بگیرد، شکل نگرفته است.

شیخ الاسلام: بله. وقتی که شما این را اعلام کنید مثلاً آقای وزیر بهداشت می‌گویند این تشکل را که درست کرده‌ایم. شورای عالی سلامت و امنیت غذایی است.

شیخ الاسلام: من چیزی نمی‌شنوم.

شیخ الاسلام: جلسات تشکیل می‌شود، شاید به آن صورت از جلسات نتیجه‌ای بیرون نمی‌آید. شاید اگر مثلاً ریاست جمهوری که رئیس این شورا هستند ـ رئیس این شورای عالی سلامت و امنیت غذایی، خود فرد ریاست جمهوری هستند ـ باید بگویند که من می‌خواهم برنامه‌ریزی به گونه‌ای باشد که تا سال آینده این عدم امنیت غذایی به نصف کاهش پیدا کرده باشد. خودم هم مسئولیت را قبول می‌کنم که بگویم تحقیقات انجام شود.

شیخ الاسلام: نیفتاده است. اگر کار را رها کنیم هر ارگانی می‌گوید تقصیر آن یکی است. من گوشت را تولید می‌کنم، توزیع به من چه ربطی دارد. یا مثلاً مواد غذایی که ما به آن‌ها مخل سلامت می‌گوییم، دارد تولید می‌شود. می‌گویند اگر تولید نشود قاچاق وارد می‌شود. مردم چون می‌خواهند، قاچاق وارد می‌شود؛ بنابراین این مسئله را هم داریم. باید این‌ها را در نظر بگیریم. من فکر می‌کنم راه حل داریم، اما آن عزم و اراده‌ای که باید این چرخ را بچرخاند نیست. اول که می‌خواهید یک چرخی را راه بیندازید خیلی سخت است. شما فکر می‌کنید ید دار کردن نمک‌ها به این آسانی بود؟ اگر داستانش را برای شما بگویم فکر می‌کنید که چگونه این کار را کردم. امکان پذیر نبود. از نیویورک آمدند و به من گفتند که رازت چیست. جا‌هایی که تولید کنندگان خرده پا هستند مثل هندوستان، پنجاه سال قبل از ما ید دار کردن نمک را شروع کردند و موفق نیستند و بیست درصد مردمشان نمک ید دار می‌خورند. تو چه کاری کردی که ۹۰ درصد مردم نمک ید دار می‌خورند؟

شیخ الاسلام: خیلی تلاش کردم. همین را می‌خواهم بگویم که آن‌هایی که مسئول امنیت غذایی هستند حتی همین نا امنی ید که عقب ماندگی ذهنی می‌آورد و مرگ برای کودکان می‌آورد و سقط جنین برای مادران می‌آورد و عقب ماندگی‌های شدیدی که بچه تا ۱۷ یا ۱۸ سالگی بیشتر عمر نمی‌کند و کرتن به آن می‌گویند، این بچه‌ها می‌میرند. وقتی که من حس کنم که اگر نجنبم یک عده‌ای در این کشور به خاطر نجنبیدن من می‌میرند آن زمان من باید حرکت کنم و این حرکتم طوری بود که در مدت یک سال و یا دو سال خیلی از اساتید من در وزارتخانه به من گفتند که تو موفق نمی‌شوی، آنقدر تلاش نکن. بعد همان‌ها دو سال بعد آمدند و به من تبریک گفتند. گفتند که موفق شدی. ما مثلاً در فلان استان دیدیم که نمک‌ها یددار است. آن زمان پاکت زرد بود. در حقیقت راز کار ما این بود که به تولیدکنندگان خرده‌پایی که وزارت بهداشت راهشان نمی‌داد و اجازه نمی‌داد به اتاق‌ها وارد شوند و می‌گفتند که شما اصلاً نباید تولید کنید را شریک کارمان کردیم. می‌دانید که در حقیقت در سالی که من شروع کردم یک کارخانه داشتیم و بقیه همه خرده پا و زیرزمینی بودند و چون وزارت بهداشت به آن‌ها مجوز نمی‌داد کنترلشان هم نمی‌کرد و خیالشان هم راحت بود و خود این خیلی دردناک است که یک غذایی را مثل نمک، مردم دارند می‌خورند اما یک جایی مجوز نمی‌دهد و کنترل هم نمی‌کند و می‌گوید که من که مجوز ندادم که کنترل کنم. تفکر اینگونه است. تفکر این نیست که این را مردم دارند می‌خورند تو مجوز ندادی، اما اگر آرسنیک داشته باشد چه؟ این فکر را باید بکنند؛ بنابراین در آن مدت تصفیه نمک و شست و شوی نمک شروع شد. یعنی الان نمک تصفیه ید دار ما به همه کشور‌های منطقه و خارج از آن صادر می‌شود. یعنی صنعت نمک ما رشد کرد. اما من با خرده پا‌ها شروع کردم و به آن‌ها احترام گذاشتم و آن‌ها را شریک برنامه کردم. به آن‌ها گفتم که اگر شما کمک نکنید یک بچه‌هایی در جنوب ایران ممکن است عقب مانده ذهنی شوند. این‌ها احساسات من را حس می‌کردند و درک کردند و می‌گفتند که شما ما را آدم حساب کردید و به اتاقتان آوردید و چای جلوی ما گذاشتید. می‌دانید این خیلی مهم است وقتی که ما سلامت‌مان به دست یک عده‌ای است که وزارت بهداشت اصلاً نمی‌خواهد آن‌ها را ببیند خب آن قسمتی که وزارت بهداشت باید آن‌ها را می‌دید معاونت غذا و دارو بود و آن جا مدیر اداره غذا و دارو خیلی کمک کرد.

 

شیخ الاسلام: الان هم دارند می‌گویند. دردناک همین است. دریاچه ارومیه خشک شد، یک مقدار زیادی نمک آن را یک عده که من نام آن‌ها را سوداگر می‌گذارم به مردم گفتند و می‌گویند این هفتاد نوع مرض را درمان می‌کند و روی بسته بندیشان هم می‌نویسند که این نمک فشار خون را بالا نمی‌برد، در این حد وقیح هستند و تجارتشان این است. اگر آن را جمع می‌کردند و برای صنعت غیر غذایی استفاده می‌کردند ـ چون می‌دانید که نمک، استفاده‌هایی در صنایع دیگر هم دارد ـ اشکالی نداشت اما با نمک دریاچه ارومیه به اسم نمک دریا دارند پول در می‌آورند. در حالی که همه عزیزانی که صدای من را می‌شنوند جستجو کنند که نمک دریا از اعماق چهار هزار یا پنج هزار متری دریا‌هایی که آب پاک است استخراج می‌شود و بخار می‌شود تا نمکش به دست آید و آن نمک تصفیه می‌شود و ید دار می‌شود. ما کشوری هستیم که معدن و دریاچه داریم و همه جا پر از نمک است. اما خیلی از کشور‌ها این نمک را ندارند و با سختی تمام به دست می‌آوردند. برای همین هم تولید کنندگان نمک ما بیشتر صادر می‌کنند. برای این که یک عده‌ای در این کشور از رسانه‌های مجازی تمام مدت می‌گویند نمک یددار نمک شیمیایی است، نمک طبیعی بخورید. نمک، شیمیایی نیست. نمک، همیشه طبیعی است. نمک که شیمیایی نمی‌شود.

شیخ الاسلام: خب این را همه جای دنیا بروند ببینند. من بعد از این جریان به دوستانم در کشور‌های مختلف گفتم که عکس نمک‌تان را در آشپزخانه بیندازید و برای من بفرستید. همه آن‌ها نمک دریا بود، اما تصفیه شده و ید دار بود. یعنی این کار را باید انجام دهند. چون ممکن است املاح فلزات سنگین در آن باشد. مثلاً بار‌ها آزمایشگاه کنترل غذا و داروی وزارت بهداشت دریاچه ارومیه را ریجکت کرده و گفته که خوردن نمک دریاچه ارومیه ممنوع است. اما باز هم یک عده آن را تجویز می‌کنند.

شیخ الاسلام: اگر نمک ید دار نخوریم سلامت خودمان و نسل آینده را به خطر انداخته‌ایم. چون من به عنوان زن خانواده و یا پدر خانواده نمک ارزان‌تر دریاچه بخرم و به خانه بیاورم چه کسانی می‌خورند؟ بچه‌ها و همه کسانی که دور سفره هستند دارند می‌خورند. یعنی ما همه این‌ها را در معرض خطر داریم قرار می‌دهیم. یعنی مثل یک جنایت است. چطور یک عده حاضر می‌شوند این همه زحمت یک گروهی را در کشور به هدر دهند. من که تنها نبودم، بلکه متخصصین غدد با من بودند و با هم بودیم. جلسات توسط کمیته کشوری پیشگیری از کمبود ید تشکیل می‌شده و در رأس آن، وزیر وقت آقای دکتر مرندی بودند و بعد آقای دکتر ملک زاده بوند. تمام این‌ها الان هستند. خب وقتی که یک چنین گروهی سال‌ها زحمت کشیدند و این کار را در کشور انجام دادند چقدر راحت یک عده آدم سودجو و فقط می‌توانم بگویم سود جو می‌آیند برای این که انبار دارند این نمک را ارزان با خاک و گل بار کامیون کرده و انبار می کنند. الان هم من تازگی‌ها می‌بینم این را یک مقداری با نمک‌های سالم‌تر قاطی کردند تا آن مشکل را نداشته باشد. چون من گفته بودم این نمک را در آب بریزید گل‌های آن را می‌بینید. اما واقعاً من فکر می‌کنم خود وزیر بهداشت در این زمینه مسئول است. این را خدمتتان بگویم که همه بدانند یک نفر نمی‌تواند یک کار را بکند. من ۱۰ سال یا شاید ۱۵ سال مدیر این برنامه بودم. وزیر بهداشت حکم من را به عنوان مدیر برنامه زد، هماهنگی‌هایم با اداره آزمایشگاه غذا و دارو، صنعت نمک، اداره نظارت بر مواد غذایی و با خود تولیدکنندگان نمک بوده است. با تمام این‌ها ما هماهنگی کردیم و تنهایی امکان پذیر نبود. برای همین هم می‌گویم که امنیت غذایی نیاز به همکاری دارد. خیلی جالب است که در جلساتی که ما در شورای پیشگیری از کمبود ید می‌گذاشتیم، شرح وظایف هر وزارتخانه‌ای جلویش بود. یعنی من به عنوان مدیر درخواست می‌کردم که وزیر محترم صنابع، این چیز‌هایی که ما نوشتیم به کمک کارشناس‌های شما نوشتیم. این کاری است که وزارتخانه شما باید انجام دهد و کاری است که آزمایشگاه کنترل غذا و دارو باید انجام دهد. این کاری است که باید اداره نظارت بر مواد غذایی انجام دهد بنابراین کار‌ها تقسیم می‌شد و هر کسی یک بخشی را انجام می‌داد.

شیخ الاسلام: شرح وظایفی که نوشتیم با بهداشت محیط و کار بوده است. چرا؟ برای این که نظارت بر اماکن توزیع غذا در وزارت بهداشت با بهداشت محیط است یعنی مدیر کل محترم بهداشت محیط که اسم آن به اداره کل بهداشت محیط و کار تبدیل شده. آن زمان که نمک یددار کم بود یک سوزن بزنند و یک مقداری از آن نمک را روی کاغذ بریزند و یک قطره ید سنج داشتیم بچکانند و اگر بنفش یا آبی شد، آن را چسب بزنند و از مغازه‌دار تشکر کنند که نمک یددار می‌فروشد. اگر نمک آبی نمی‌شد آن نمک‌ها را دور می‌ریختند. یعنی به مغازه‌دار می‌گفتند ما بار بعد می‌آییم و این‌ها باید برای صنعت غذا به کارخانه رود. آن زمان نمک غیر ید دار و الان هم این طور است که نمک غیر ید دار برای صنعت غذا می‌رود. یعنی ما در صنایع غذایی‌مان نیاز نداریم. آن هم می‌گویم که چرا نیاز نداریم و خیلی از کشور‌ها در صنایع غذایی‌شان هم نمک ید دار به کار می‌برند.

شیخ الاسلام: من خودم در مغازه‌های نزدیک خانه‌ام آن رصد را انجام داده‌ام.

شیخ الاسلام: بله شروع کرده‌اند. یعنی موقعی که نمک‌های غیر ید دار و نمک‌های دریاچه ارومیه به اسم نمک دریا و اینکه هفتاد نوع مرض را درمان می‌کند و در مغازه‌ها پر بود من بودم که اطلاع رسانی کردم. من متأسفم برای خودم، متأسفم از این که چرا من یک نفر این حرف را زدم. چرا آن پنجاه یا شصت یا هفتاد نفر کارشناس تغذیه‌ای که در استان‌های مختلف با من همکار بودند و می‌دانستند که کار مشترک بین ما است آن‌ها نیامدند بگویند. مثلاً کارشناس تغذیه اصفهان نباید بیاید اطلاع رسانی کند؟!

شیخ الاسلام: بله، چرا نبایند بیایند بگویند؟! چرا دیگران این مسئولیت اجتماعی را ندارند؟! الان ما دویست یا سیصد کارشناس تغذیه در شبکه بهداشت داریم. من برای همکاران خودم هم می‌نویسم که اگر شما هر کدامتان حتی اگر دو خط می‌نوشتید، دیگر آقای روازاده حق نداشت که در تلویزیون یا جا‌هایی دیگر که او را دعوت می کنند بیاید هر چه که می‌خواهد در مورد من و نمک یددار بگوید. یا آقای دکتر یا پروفسور کرمی که فروشگاه‌های طیبات درست کرده است، یعنی دارد تجارت می‌کند و می‌گوید این فروشگاه غذاهایش زیر نظر مؤسسه تحقیقاتی اسلامی الشفاء است. نمی‌گوید این مغازه غذاهایش زیر نظر وزارت بهداشت است. می‌دانید دارد چه اتفاقی می‌افتد؟! خیلی خطرناک است.

شیخ الاسلام: اگر در خانواده بین بچه‌های خانواده همکاری و هماهنگی نباشد، چه کسی آن‌ها را جمع می‌کند و با آن‌ها صحبت می‌کند و می‌گوید این کار باید بشود. من خواهش می‌کنم که این کار را انجام دهید و خودم هم نظارت می‌کنم.

شیخ الاسلام: بله، اما آن کسی که برای بچه‌ها تصمیم می‌گیرد پدر و مادر هستند. در کشور ما در حقیقت نقش این پدر و مادر را دولت ایفا می‌کند. کشاورزی و وزارت بهداشت بچه‌هایی هستند که زیر نظر ریاست جمهوری کار می‌کنند. یک مثال برای شما می‌زنم. دبیر یونیسف در جهان یک روز به دیدن آقای هاشمی رفسنجانی آمدند. گفته بودند که چقدر میوه‌های خوبی دارید، نمک ندارید؟ آقای رفسنجانی گفته بودند یک نمکدان بیاورید. او نمک را روی کاغذ ریخته بود، یک قطره از توی جیبش در آورده بود و گفته بود نمکتان ید ندارد! ببینید از نیویورک آمده بود بگوید که نمکتان ید ندارد. البته نه که فقط برای این کار بیاید، خیلی کار‌ها داشته و یکی از آن همین بوده است. آقای رئیس جمهور امنیت غذایی مردم و سلامت مردم، به این عنوان است که غذا باید باشد که من سالم باشم. اگر غذا نباشد بیمار می‌شوم و هزینه‌های درمانی بیشتر می‌شود و بیمه‌ها باید بیشتر پرداخت کنند. الان بیمه‌هایمان هنگفت پول می‌بلعند. باید این وزرا را جمع کند و بگوید ناامنی غذایی داریم. اولاً باید بگوید که نقشه‌اش را می‌خواهم. حال ممکن است بگویند اولویت رئیس جمهور این نیست. اولویتش نباشد، آیا نمی‌تواند یکی از معاونینش یک روز یا حتی یک ساعت وقت بگذارد و به این وزرا در همان شورای عالی سلامت و امنیت غذایی بگوید ناامنی غذایی در این استان‌ها چیست و به من برنامه دهید و منتظر هستم که برنامه‌هایتان را دریافت کنم. آن زمان می‌بینید که چه جنب و جوشی می‌کنند تا ببینند چه باید کنند.

شیخ الاسلام: من اسمش را عزم ملی می‌گذارم. من می‌گویم مشکلات این چنینی به کل کشور لطمه می‌زند. من نمی‌خواهم استان‌های جنوبی، غذایشان از عربستان بیاید. می‌ترسم. پشتم می‌لرزد. من نمی‌خواهم استان‌های جنوبی ما به خاطر بی غذایی و فقر، خلوت و خالی شوند. نمی‌خواهم بخشی از کشور خالی بماند و می‌ترسم. اگر من اشتباه می‌کنم بیایند من را راهنمایی کنند یا بگویند. وقتی که فقر یک جایی زیاد شود، مردم از آن جا می‌روند. وقتی خالی شود آن جا از نظر امنیتی باید ده برابر بودجه صرف کنیم تا آن جا را از دشمنانی که داریم حفظ کنیم. چرا باید مناطقی از جنوب خدماتی را از کشور‌های دیگری بگیرند و ما این خدمات را ارائه ندهیم؟! ممکن است این برای من مسئولیت ایجاد کند. من می‌خرم و بیایند به من بگویند که تو به این دلیل اشتباه می‌کنی و این امنیت غذایی وجود دارد. برای همین گاهی اوقات فکر می‌کنم انتظاراتم زیاد است. اما فکر می‌کنم حداقل اگر رئیس جمهور وقت ندارد، وزیر بهداشت که وقت دارد. بالاخره امنیت غذایی یک بخشی از سلامت مردم است. ما یک نامه‌ای از طرف انجمن‌مان خدمت آقای دکتر نمکی نوشتیم و گفتیم که به این غذا‌های کاهنده سلامت مالیات تعلق بگیرد و بودجه این را صرف یارانه دادن به غذا‌های سالمی که در دسترس یک عده‌ای نیست، قرار دهیم. بگذاریم این غذا‌ها ارزان شود. میوه نباید اینقدر گران شود. در حالی که این میوه مال کشور خودمان است و از خارج وارد نمی‌شود. ما در تحریم هستیم، اما این غذا‌ها مال کشور خودمان است. ایشان لیست غذا‌های کاهنده سلامت را اعلام کردند و یک قسمتی از آن را گرفتند. اما برای قسمت بعدی من هیچ چیزی نشنیدم.

شیخ الاسلام: ان شاالله.

شیخ الاسلام: ما وقتی که در دولت هستیم متوجه نیستیم که خیلی دولتی هستیم. بیرونی‌ها هم هستند. آدم‌های عاشق، علاقه‌مند و آدم‌های مثبت که دلشان برای این کشور می‌تپد و باید کار کنند.

 

ادامه دارد...