ایران و سوریه؛ اختلافی که دائمی نیست

دیدارنیوز: احمد الشرع در گفت‌وگویی با تلویزیون «الاخباریه» این کشور که روز جمعه ۲۱ شهریور منتشر شد، گفت که «اختلاف و شکاف دمشق با تهران دائمی نیست.» این اظهارات رئیس‌جمهور موقت سوریه نقطه عطفی در گفتمان سیاسی سوریه پسااسد تلقی می‌شود. ادعای مذکور در صورت صحت، نه‌تنها حامل پیام آشکاری برای تهران است، بلکه در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی نیز نشانه‌ای از بازتعریف احتمالی سیاست خارجی سوریه در دوران جدید است. 

پس از سال‌ها همراهی استراتژیک دمشق و تهران در دوره بشار اسد، تحولات داخلی سوریه، ورود ترکیه به عرصه مدیریت سیاسی این کشور و فشار‌های منطقه‌ای موجب فاصله‌گیری دو طرف شد. اما اکنون، در شرایطی که دولت احمد الشرع با حمایت آنکارا قدرت را در دست گرفته و روابط خود را با کشور‌های عربی، غربی و حتی اسرائیل بازتنظیم کرده است، این ادعا می‌تواند نشانه‌ای از چرخشی معنادار در سیاست خارجی دمشق باشد؛ چرخشی که ممکن است مسیر بازگشت روابط تهران-دمشق را هموار کند.

تنوع‌بخشی به مناسبات دیپلماتیک؛ فرصتی برای بازگشت ایران

با روی کار آمدن دولت احمد الشرع، سیاست خارجی سوریه در حال پوست‌اندازی است. دمشق با حمایت ترکیه تلاش کرده روابط خود را با بلوک عربی و غربی بازسازی کند، اما تجربه بحران‌های گذشته نشان داده است که تکیه بر یک محور واحد می‌تواند کشور را در برابر تحولات پیش‌بینی‌ناپذیر منطقه‌ای آسیب‌پذیر کند.

ایران در دوره بشار اسد یکی از مهم‌ترین متحدان دمشق بود و نقش بسزایی در موازنه قدرت منطقه‌ای ایفا کرد. با این حال، در سال‌های پایانی حکومت اسد و آغاز دوران احمد الشرع، فاصله‌ای میان دو کشور ایجاد شد که اکنون رئیس‌جمهور موقت سوریه با سخنان اخیر خود عملاً نشان داد که همه مسیر‌ها بسته نیست و در حال باز کردن راه بازگشت در روابط ایران و سوریه است؛ لذا این احتمال وجود دارد که دولت جدید سوریه، ضمن در نظر گرفتن حساسیت‌های برخی بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی، به تدریج روابط با تهران را احیا کند تا از مزایای ژئوپلیتیکی این شراکت در برابر فشار‌های آینده بهره‌مند شود. تنوع‌بخشی به مناسبات دیپلماتیک و کاهش اتکا به یک یا دو بازیگر خاص، برای سوریه پسااسد نه‌تنها یک انتخاب، بلکه ضرورتی استراتژیک است.

موازنه‌سازی در برابر تل‌آویو با استفاده از کارت تهران

با وجود تلاش‌های دولت احمد الشرع برای برقراری روابط تعریف‌شده با اسرائیل، اقدامات تل‌آویو در ماه‌های گذشته این روند را با چالش جدی روبه‌رو کرده است. حملات مکرر اسرائیل به خاک سوریه، حتی حمله مستقیم به وزارت دفاع این کشور، و تداوم اشغال نزدیک به ۷۰۰ کیلومتر مربع از خاک سوریه، فضای بی‌اعتمادی شدیدی میان دو طرف ایجاد کرده است.

در چنین شرایطی، استفاده از روابط با ایران به عنوان یک اهرم فشار در برابر تل‌آویو می‌تواند برای دمشق اهمیت پیدا کند. ادعای احمد الشرع مبنی بر این‌که اختلافات با تهران دائمی نیست، شاید یک پیام غیرمستقیم به اسرائیل و متحدانش باشد که سوریه قصد ندارد در معادلات منطقه‌ای به بازیگری منفعل تبدیل شود.

بازگشت روابط تهران-دمشق می‌تواند معادله امنیتی منطقه را تغییر دهد و به دولت احمد الشرع این امکان را بدهد که در مذاکرات احتمالی با اسرائیل و حامیان غربی‌اش از موضعی قدرتمندتر وارد شود. این نوع موازنه‌سازی می‌تواند به عنوان ابزاری برای محدود کردن فشار‌های اسرائیل و کاهش تهدیدات امنیتی در مرز‌های سوریه عمل کند.

بازیگران عربی و غربی و معادله چندلایه سوریه پسااسد

بازگشت روابط کشور‌های عربی حاشیه خلیج فارس با دمشق و ازسرگیری تعاملات اروپا و آمریکا با دولت احمد الشرع، چهره تازه‌ای به سیاست خارجی سوریه داده است. عربستان سعودی و امارات متحده عربی با نگاهی عملگرایانه تلاش دارند نفوذ ایران را در سوریه محدود کنند و یک محور متفاوت را در برابر محور مقاومت ایجاد نمایند. در مقابل، اروپا و آمریکا بیش از هر چیز به بازسازی اقتصادی سوریه و جلوگیری از گسترش نفوذ روسیه و ایران می‌اندیشند.

در این میان، دولت احمد الشرع باید تعادلی دشوار میان این بازیگران برقرار کند. بازگشت احتمالی روابط با تهران می‌تواند بخشی از راهبردی باشد که به دمشق امکان می‌دهد در برابر فشار‌های اسرائیل، رقابت‌های منطقه‌ای و ملاحظات بین‌المللی دست بالا را داشته باشد. این سیاست، در صورتی که با هوشمندی دیپلماتیک و مدیریت حساسیت‌ها همراه شود، می‌تواند سوریه را از حاشیه بحران به متن معادلات منطقه‌ای بازگرداند.