دیدارنیوز: یک تحلیلگر مسائل بین‌الملل گفت: توافق با آژانس می‌تواند گامی مهم در جهت توقف روند اسنپ‌بک و تمدید مهلت مقرر در قطعنامه ۲۲۳۱ باشد.
روز سه‌شنبه ۱۸ شهریور، توافقی مهم میان جمهوری اسلامی ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با میانجیگری مصر به دست آمد؛ توافقی که بر اساس آن دو طرف بر سر چارچوب و مدالیته‌ای تازه برای همکاری در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای ایران به تفاهم رسیدند. این تحول می‌تواند نقطه عطفی در روابط تهران و آژانس تلقی شود و مسیر گفت‌و‌گو‌ها و نظارت‌های آتی را هموارتر کند.
اهمیت این توافق نه تنها در بازگشت اعتماد متقابل بلکه در نقش‌آفرینی یک بازیگر منطقه‌ای همچون مصر در تسهیل روند مذاکرات است. این تفاهم می‌تواند از یک‌سو به کاهش تنش‌های هسته‌ای کمک کند و از سوی دیگر، جایگاه دیپلماسی چندجانبه در مدیریت پرونده ایران را بار دیگر برجسته سازد.
برای بررسی ابعاد توافق و تاثیرات آن بر دیپلماسی میان تهران و سه کشور اروپایی عضو برجام، ایرنا با کوروش احمدی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل و دیپلمات پیشین در سازمان ملل متحد گفت‌و‌گو کرده است.
توافق قاهره؛ تحولی مهم و مثبت
روز گذشته پس از فراز و نشیب فراوان میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در پی بمباران تاسیسات هسته‌ای ایران، مدالیته جدید همکاری مور توافق قرار گرفت؛ ارزیابی شما از این توافق چیست؟
این تحول، تحولی مهم و بسیار مثبت است؛ تحولی که به‌نظر می‌رسد همه طرف‌ها از آن استقبال خواهند کرد و در داخل کشور نیز همه باید از آن استقبال کنیم و از تلاش وزارت امور خارجه برای تحقق آن تمجید به عمل آوریم. هرچند هنوز جزئیات این توافق مشخص نشده، اما از سخنان رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و توییتی که او منتشر کرده برمی‌آید که آژانس هم از این توافق و شیوه نامه منعقده راضی است و آنرا گامی به پیش در مسیر درست می‌داند. جزئیات توافق هنوز روشن نیست، اما اهمیت زیادی دارد که این جزئیات به نحوی تنظیم شده باشند که در جریان اجرا به مشکل برنخوریم.
در برخی گزار‌های بین‌المللی و توییت‌ها دیده‌ام که گفته شده این شیوه‌نامه حاوی بندی است که مطابق آن، ایران قرار است ظرف یک ماه گزارشی در مورد وضعیت برنامه غنی‌سازی، به‌ویژه درباره مقادیر اورانیوم غنی‌شده، به آژانس ارائه دهد و پس از آن بازرسی‌های آژانس انجام شود. برخی هم گفته‌اند مذاکرات درباره بازرسی‌ها بعد از ارائه گزارش آغاز خواهد شد. صرف‌نظر از این جزئیات، که البته بسیار مهم هستند، مهمتر آن است که طرفین از این توافق راضی به نظر می‌رسند و این باید به فال نیک گرفته شود. امیدواریم این روند به توقف یا جلوگیری از نهایی شدن پروسه اسنپ‌بک منجر شود.
توافق جدید می‌تواند گامی مهم در جهت توقف روند اسنپ‌بک باشد
در خصوص نکته‌ای که شما مطرح کردید؛ دیشب هم اولیانوف در توییتی نوشت اکنون زمان آن است که کشور‌های اروپایی روند مکانیزم اسنپ‌بک را متوقف کنند. این سؤال مطرح می‌شود که آیا این روند در نهایت می‌تواند به تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ منجر شود، با توجه به اینکه یکی از شروط اصلی اروپایی‌ها، یعنی مذاکره ایران و آمریکا، هنوز محقق نشده است؟
به نظر من این توافق جدید می‌تواند گامی مهم در جهت توقف روند اسنپ‌بک و تمدید مهلت مقرر در قطعنامه ۲۲۳۱ باشد. شرط اصلی اروپایی‌ها، یعنی همکاری با آژانس و شفاف‌سازی درباره وضعیت اورانیوم غنی‌شده در قالب این شیوه‌نامه باید مورد توجه قرار گرفته باشد. شرط سوم اروپایی‌ها هم مذاکره ایران و آمریکا بود که ایران همواره اعلام کرده که آماده مذاکره است، اما گویا آمریکا در هفته‌های گذشته تمایل جدی به آغاز مذاکرات نشان نداده است. اما از آنجا که ایران رسماً آمادگی خود را اعلام کرده، مسئولیت از دوش ایران برداشته شده است و این می‌تواند برای اروپایی‌ها یک مبنا باشد. این به عهده اروپایی‌ها خواهد بود که کاری انجام دهند و مذاکرات ایران و آمریکا را اگر طالب آن هستند تسهیل کنند؛ لذا این شرط سوم نیز تا آنجا که به ایران مربوط می‌شود، عملاً تا حدی باید محقق شده تلقی شود. بنابراین، برای توقف روند اسنپ‌بک نباید مانع جدی وجود داشته باشد.
البته باید دید که از نظر حقوقی و فنی کار در شورای امنیت چگونه ممکن است پیش برود. در تئوری امکان این کار وجود دارد و اگر اراده‌ای در همه کشور‌های عضو شورا بخصوص اعضای دائمی شکل بگیرد، راه‌های فنی، حقوقی و تکنیکی برای توقف یا تمدید فراهم است.
کلید اصلی در دست اروپایی‌ها برای متقاعدسازی آمریکا است
این پرسش مطرح است که آیا تروئیکای اروپایی ابزاری برای همراه کردن آمریکا در اختیار دارند یا خیر؟
این پرسش مهم و کلیدی در روند پیش رو است. چند سوال مهم اینجا وجود دارد: آیا سه کشور اروپایی می‌توانند نامه ادعای تخلف ایران را مطابق بند ۱۳ قطعنامه ۲۲۳۱ پس بگیرند؟ آیا اصولا امکان توقف این روند که شروع شده وجود خواهد داشت؟ آیا رضایت آمریکا شرط اجتناب ناپذیر است؟ در مجموع، خطر آن وجود دارد که آمریکا با استفاده از حق وتوی خود مانع توقف روند اسنپ بک و تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ شود، مگر آنکه اروپایی‌ها بتوانند با واشنگتن به تفاهم برسند. چین و روسیه که موضعی نزدیک به ایران دارند، می‌توانند در این روند همراه باشند، اما کلید اصلی در دست اروپایی‌ها و میزان توفیق آنها در جلب رضایت آمریکا خواهد بود.
همچنین بستگی دارد تصمیم نهایی شورای امنیت شکلی تلقی شود یا محتوایی. با توجه به سوابق امر، قطعنامه‌های تمدید همیشه محتوایی تلقی شده‌اند و حق اعضای دائمی برای توسل به وتو در ارتباط با قطعنامه‌های محتوایی همیشه وجود دارد؛ لذا ممکن است که نهایتا راهی جز یک "اجماع سیاسی" بین ایران و ۵ عضو دائمی شورای امنیت برای توقف اسنپ بک و تمدید ۲۲۳۱ وجود نداشته باشد.
نشست مجمع عمومی در نیویورک؛ فرصتی مهم برای دیپلماسی
اکنون که در آستانه برگزاری مجمع عمومی سازمان ملل هستیم، امیدواری زیادی وجود دارد که حضور هیئت ایرانی در نیویورک به گشایش‌های جدید منجر شود؛ چه در قالب مذاکرات با تروئیکای اروپایی و چه در چارچوب کمیسیون مشترک برجام؛ آیا این دوره مجمع می‌تواند راهگشا باشد؟
این تقارن زمانی به نفع ایران است. پزشکیان و تیم همراه او، از جمله عراقچی، در زمان مناسبی در ماه سپتامبر در نیویورک حضور خواهند بود و این هم‌زمانی فرصتی بسیار مهم برای مذاکرات دیپلماتیک ایجاد می‌کند. این امکان وجود دارد که در روز‌های پایانی دوره ۳۰ روزه، شورای امنیت بتواند برای توقف روند اسنپ‌بک و تمدیدقطعنامه ۲۲۳۱ تلاش کند.
حضور هیات ایرانی در این روز‌ها زمینه بسیار مساعدی برای مشورت‌های مستقیم میان ایران و کشور‌های باقی‌مانده در برجام فراهم می‌کند و حتی می‌تواند زمینه‌ساز گفت‌وگوی مستقیم میان ایران و آمریکا در مقر سازمان ملل باشد. بنابراین، این یک حسن تصادف ارزشمند است که باید با هوشمندی از سوی دولت، شورای عالی امنیت ملی، مجلس و سایر مسئولان مورد استفاده قرار گیرد تا مانند فرصت‌های گذشته از دست نرود.
اگر این اتفاق بیفتد و قطعنامه ۲۲۳۱ برای یک مهلت شش‌ماهه تمدید شود، پرسش بعدی این است که گام بعدی چه خواهد بود و چه سناریو‌هایی پیش‌روی ایران قرار دارد؟
واقعیت این است که اگر هدف، حل نهایی مسئله هسته‌ای ایران باشد، باید مذاکراتی جدی، مستقیم و جامع در دستور کار قرار گیرد. تنها در دل یک راهبرد جامع است که تمدید مهلت، معنا پیدا می‌کند و می‌تواند مفید واقع شود. در غیر این صورت، شش ماه با سرعت برق و باد خواهد گذشت و دوباره به نقطه آغاز بازخواهیم گشت و بحث اسنپ‌بک دوباره مطرح خواهد شد. بنابراین، ایران باید یک راهبرد جامع و روشن داشته باشد تا این فرصت شش‌ماهه به نتیجه‌ای واقعی منجر شود.
با فعال شدن اسنپ‌بک، حق وتو آمریکا هم دوباره فعال خواهد شد
یک سوال تکمیلی در این رابطه این است آیا امکان تمدید‌های بیشتراز یکبار قطعنامه ٢٢٣١ نیز ممکن است؟
بند‌های ۱۱ تا ۱۵ این قطعنامه چارچوبی را تعیین کرده‌اند، اما اگر در شورای امنیت اراده‌ای وجود داشته باشد و مخالفتی صورت نگیرد، امکان تمدید‌های مکرر یا حتی تغییر در متن قطعنامه نیز وجود دارد. تصمیم نهایی در اختیار اعضای شورا، بویژه اعضای دائم آن، و اراده سیاسی آنان است.
تنها مانع جدی می‌تواند موضع آمریکا باشد. ایالات متحده تا پیش از فعال شدن اسنپ‌بک، هیچ دخالتی در قطعنامه‌های مرتبط با ایران نمی‌توانست داشته باشد، چون از برجام خارج شده بود. اما با فعال شدن اسنپ‌بک و در صورت بازگشت این قطعنامه‌ها، آمریکا با حق وتوی خود می‌تواند کنترل آنها را به دست گیرد. این اهرم قدرتمندی است که آمریکا به سختی حاضر خواهد شد آن را از دست بدهد. به همین دلیل، مقامات ایران باید این موضوع را به‌طور جدی در نظر داشته باشند و از هیچ تلاشی برای جلوگیری از بازگشت قطعنامه‌ها فروگذار نکنند.
