پیام‌های پنهان رژه پیروزی

دیدارنیوز: روز چهارشنبه دوازده شهریور (سوم سپتامبر)، جمهوری خلق چین بزرگترین رژه نظامی تاریخ خود را به مناسبت هشتادمین سالگرد پایان جنگ جهانی دوم برگزار کرد. این رژه نظامی، نه فقط یک نمایش قدرت معمول، بلکه در واقع بیانیه جسورانه چین در مورد آینده جنگ‌ها و جایگاه خود در نظم جهانی نوین بود. در گذشته، قدرت نظامی کشور‌ها با تعداد تانک‌ها، جنگنده‌ها و ناو‌های هواپیمابر سنجیده می‌شد، اما پکن با برگزاری این رژه نشان داد که این پارادایم در حال تغییر است و هوش مصنوعی به ستون فقرات ارتش آینده این کشور تبدیل شده است.

این رژه نظامی یک نقشه راه آشکار برای جاه‌طلبی‌های نظامی چین بود. پکن به وضوح نشان داد که هدف نهایی، دستیابی به برتری کامل در عرصه هوش مصنوعی نظامی است. رهبران چین هوش مصنوعی را کلید تبدیل ارتش آزادی‌بخش خلق این کشور به یک نیروی نظامی «کلاس جهانی» و «رقابتی» در سطح جهانی می‌دانند. در این راستا، تمرکز نیرو‌های نظامی چین نیز بر کاربرد هوش مصنوعی برای اهدافی، چون تحلیل اطلاعات، پیش‌بینی حوادث و تحولات، جنگ اطلاعاتی، ناوبری و تشخیص هدف در وسایل نقلیه خودمختار است. 

موفقیت چین در بازنمایی خود به عنوان یک ابرقدرت اقتصادی، نوعی اعتماد به نفس به مقامات این کشور داده تا به تدریج به افزایش ثابت و پایدار هزینه‌های نظامی بپردازند و در جهت چند وجهی نمودن شاخص‌های قدرت چین حرکت کنند. در این راستا شاهد هستیم که بودجه رسمی دفاعی چین در سال ۲۰۲۵ به نزدیک ۲۴۷ میلیارد دلار رسید، که بعد از آمریکا (با بودجه دفاعی۸۹۵ میلیارد دلاری) در رتبه دوم بودجه دفاعی جهان قرار دارد.

هر چند برخی نهادها، همچون مؤسسه بین‌المللی پژوهش‌های صلح استکهلم (SIPRI) هزینه‌های دفاعی واقعی چین را بالاتر از این رقم اعلام شده از سوی دولت و حدود ۳۱۸ میلیارد دلار می‌دانند، اما به هر حال، رقم دقیق هر چه که باشد، مقیاس و رشد بودجه دفاعی چین، امکان سرمایه‌گذاری گسترده در تجهیز و به روز رسانی قابلیت‌های دفاعی این کشور را فراهم کرده است. بر این اساس استفاده از فناوری‌های نوین به ویژه هوش مصنوعی در رژه، به شکلی دقیق برنامه‌ریزی شده بود تا پیام‌های خاصی را منتقل کند. این موارد شامل:

موشک ضد بالستیک و موشک ضدماهواره برای اهداف خارج از جو، سامانه‌های زیرآبی با قابلیت‌های رهگیری و حمله، پهپاد‌های شناسایی و تهاجمی نصب‌شده بر تانک‌ها، سامانه‌های ضد‌پهپادی برای مقابله با حملات گروهی و البته نسل جدیدی از ربات‌های جنگی با نام «گرگ‌های رباتی» (Robotic Wolves) که بر پایه فناوری ربات‌های چهارپا توسعه یافته‌اند و به عنوان ابزاری برای شناسایی، پشتیبانی لجستیکی و حتی حملات دقیق نظامی معرفی شده‌اند.

این رژه تأکید زیادی بر سامانه‌های بدون سرنشین داشت که پهپاد‌های وفادار (Loyal Wingman) یک نمونه از آنها هستند: این پهپاد‌ها قادرند در کنار هواپیما‌های جنگی خلبان‌دار پرواز کرده و وظایفی مانند شناسایی، حمل تسلیحات و ایجاد اختلال در سامانه‌های دشمن را انجام دهند. این فناوری بر «تیم‌سازی انسان-ماشین» در نبرد‌های آینده تأکید دارد.

پهپاد‌های وفادار به عنوان حسگر‌ها و انبار‌های مهمات، نقش دستیاران هوشمند خلبان‌های انسانی را نیز ایفا می‌کنند. آنها آگاهی عملیاتی و قابلیت‌های حمله خلبان‌ها را گسترش می‌دهند و به عنوان عوامل هوشمند در سامانه‌های نبرد هوایی عمل می‌کنند. هر پهپاد وفادار، اطلاعات محلی نبرد را به دست می‌آورد، آنها را فیلتر کرده و داده‌ها را یکپارچه می‌سازد تا تصویری جامع از میدان نبرد تشکیل دهد و به خلبان‌های انسانی در تصمیم‌گیری کمک کند. این امر خلبان‌ها را از محیط‌های رزمی خطرناک و پر استرس رها کرده و آنها را قادر می‌سازد فراتر از نقش‌های سنتی خلبانی عمل کرده و به فرماندهان آرایش‌های هوایی تبدیل شوند. چنین قابلیتی به‌طور بالقوه می‌تواند مزیت‌های تاکتیکی بزرگی را برای ارتش چین در نبرد‌های هوایی فراهم کند.

یکی دیگر از بخش‌های مهم رژه، نمایش زیردریایی‌های بدون سرنشین فوق‌بزرگ (XLUUVs) بود. این تجهیزات، قادر به انجام عملیات‌های شناسایی، مین‌گذاری و حمل اژدر هستند. با توجه به اینکه چین هنوز در زمینه ناوگان دریایی سطحی از آمریکا عقب‌تر است، این زیردریایی‌ها نشان‌دهنده تمرکز پکن بر جنگ پنهان و نامتقارن در اعماق دریا‌ها هستند. استفاده از هوش مصنوعی در این وسایل، آنها را قادر می‌سازد تا بدون نیاز به دخالت انسانی، برای ماه‌ها در زیر آب به مأموریت خود ادامه دهند، که یک چالش جدی برای ناوگان‌های رقیب در اقیانوس آرام ایجاد می‌کند. 

جنگ سایبری و سامانه‌های ضد پهپادی از دیگر بخش‌های مورد توجه ارتش چین است که در رژه سوم سپتامبر خود را در قالب نمایش سامانه‌های دفاعی جدیدی مانند سلاح لیزری متحرک LY-۱ نشان داد. این سامانه‌ها قادر به رهگیری و از کار انداختن پهپاد‌ها و موشک‌های کوچک هستند و می‌توانند به طور مؤثری به حسگر‌های نوری سلاح‌ها و تجهیزات دشمن آسیب برسانند و ظهور آنها قوانین جنگ دریایی را به طور جدی تغییر خواهد داد. رونمایی از این تجهیزات، نشان‌دهنده درک چین از تغییر ماهیت جنگ‌ها به سوی درگیری‌های هیبریدی و سایبری است. استفاده از هوش مصنوعی در این سامانه‌ها، به آنها امکان می‌دهد تا به‌صورت خودکار و با سرعت بالا به تهدیدات پاسخ دهند. 

بر این اساس به نظر می‌ر سد تمرکز چین بر فناوری‌های پیشرفته، از جمله پهپاد‌های خودران، موشک‌های مافوق صوت و زیردریایی‌های بدون سرنشین، نشان‌دهنده یک تغییر دکترینال است؛ چین که در سال‌های گذشته تنها بر رشد و توسعه اقتصادی متمرکز بود؛ حال به دنبال دستیابی به «برتری هوشمندانه» در حوزه‌های گوناگون، به ویژه در زمینه نظامی است؛ استراتژی‌ای که بر استفاده از هوش مصنوعی برای افزایش دقت، سرعت و هماهنگی در عملیات‌های نظامی چند-دامنه‌ای (Multi-domain) تأکید دارد. 

بنابراین، می‌توان گفت نمایش این تجهیزات در رژه، بیش از آنکه برای جشن گرفتن یک پیروزی تاریخی باشد، برای نمایش تغییر رویکرد اژد‌های آسیایی و هشدار به هرگونه تهدید احتمالی در اطراف تایوان و دریای چین جنوبی بود. در واقع، رژه روز پیروزی چین نه تنها به نمایش سخت‌افزار‌های جدید، بلکه به ارسال پیام‌های استراتژیک و پنهان به رقبای جهانی و منطقه‌ای، به‌ویژه ایالات متحده، اختصاص داشت؛

۱. نمایش برتری هوشمندانه

چین با نمایش فناوری‌های هوش مصنوعی در رژه، به‌صراحت اعلام کرد که رقابت تسلیحاتی آینده بر سر کمیت سربازان و تانک‌ها نیست، بلکه بر سر کیفیت و هوشمندی تجهیزات است. این رژه تأکید کرد که چین در حال تبدیل شدن به یک نیروی نظامی مبتنی بر هوش مصنوعی است که می‌تواند از طریق وسایل نقلیه بدون سرنشین و سامانه‌های خودکار، مزیت‌های نامتقارن کسب کند. این پیام به ویژه برای آمریکا که خود در حال سرمایه‌گذاری گسترده در این حوزه است، چالشی مستقیم محسوب می‌شود.

۲. قدرت بازدارندگی در مناقشات منطقه‌ای

تجهیزات به نمایش گذاشته شده در رژه، به ویژه موشک‌های مافوق صوت ضدکشتی و زیردریایی‌های بدون سرنشین فوق‌بزرگ، پیامی قوی به قدرت‌های فرا منطقه‌ای و کشور‌های منطقه، به‌ویژه تایوان و ژاپن، بود. این تجهیزات نشان می‌دهند که چین توانایی حمله به ناو‌های هواپیمابر و سایر اهداف دریایی در فواصل دور را دارد و نمایش آنها با هدف ایجاد بازدارندگی و منصرف کردن کشور‌های منطقه از همکاری با آمریکا برای هرگونه مداخله احتمالی در مناقشات منطقه‌ای انجام شد. 

۳. نشان دادن توانایی‌های جنگی جدید

چین با رونمایی از دستاورد‌های جدیدی مانند «پهپاد‌های یار وفادار» و همچنین گرگ‌های رباتی، به جهان نشان داد که دکترین نظامی‌اش از جنگ‌های سنتی فراتر رفته است. این رژه نه تنها نمایش تجهیزات، بلکه نمایش دکترین‌های جدید جنگی بود. چین نشان داد که قصد دارد با استفاده از این فناوری‌های هوشمند، جنگ را سریع‌تر، دقیق‌تر و مرگبارتر سازد و توانایی‌های خود را در محیط‌های پیچیده و چندلایه (هوا، دریا و سایبر) افزایش دهد. این رویکرد، برای آمریکا به عنوان قدرت برتر دریایی، یک تهدید استراتژیک به حساب می‌آید.

۴. استقلال و توسعه نظامی پایدار چین

رژه نظامی روز چهارشنبه در پکن، نمایش کاملی از شکوه و جلال نظامی چین بود؛ رونمایی از انواع موشک‌ها، پهپادها، زیردریایی ها، ربات‌های جنگجو و ... به عنوان بخشی از یک برنامه نوسازی نظامی گسترده نشان داد وابستگی چین به روسیه یا سایر سیستم‌های خارجی پایان یافته است. این سطح از ظرفیت بومی، در کنار خیل سربازان زن و مرد که به صورت بسیار منظم و آموزش دیده عمل می‌کردند، سطوح بالایی از دیسیپلین، توازن و پایداری نظامی را در هرگونه درگیری آینده چین با رقبایش نشان می‌دهد. 

۵. اهمیت تغییر رویکرد از دفاع سنتی به دفاع هوشمند و نامتقارن

برای جمهوری اسلامی ایران اما، پیام اصلی رژه چین این بود که قدرت نظامی آینده به کیفیت فناوری و هوشمندی تجهیزات وابسته است، نه فقط به کمیت آنها. برای کشورمان که در ماه‌های اخیر با حملات موشکی، پهپادی و خرابکاری‌های سامانه‌های هوشمند رژیم اسرائیل مواجه بوده، این پیام به شدت ملموس است. چین به عنوان یک قدرت در حال ظهور، از هوش مصنوعی برای ایجاد مزیت‌های نامتقارن در برابر ایالات متحده استفاده می‌کند. این راهبرد برای ایران نیز می‌تواند بسیار درس‌آموز باشد. ایران می‌تواند با سرمایه‌گذاری بیشتر و جدی‌تر در فناوری‌های هوش مصنوعی، در حوزه‌هایی مانند جنگ سایبری، پدافند هوشمند و سامانه‌های بدون سرنشین، قابلیت‌های دفاعی خود را به گونه‌ای ارتقا دهد که مقابله با دشمنان مجهز به فناوری‌های پیشرفته بدون نیاز به تجهیزات خارجی (روسی) امکانپذیر باشد. این رویکرد به مقامات نظامی کشورمان امکان می‌دهد تا ضمن اجتناب از ورود به یک مسابقه تسلیحاتی پرهزینه، توان بازدارندگی کشور را تقویت کنند./دیپلماسی ایرانی

اعظم مولایی - استاد دانشگاه و پژوهشگر روابط بین الملل