شکاف دولت ملت و مسئله ارتباطات سیاسی

دیدارنیوزـ امید جهانشاهی*: جنگ تحمیلی ۱۲ روزه مفهوم «اتحاد ملی» را برجسته ساخت؛ چراکه تهاجم دشمن، مردم را حول مفهوم وطن متحد و یکپارچه ساخت. از این رو، میهن دوستی و مسئله ایران مورد توجه قرار گرفت. اما تقویت و تداوم اتحاد ملی به بیش از پرداختن به حس میهن دوستی نیاز دارد. به نظر می‌رسد بهبود رابطه دولت ملت که به تعبیر درست جناب صالحی امیری، وزیر میراث فرهنگی و گردشگری، «مهمترین نیاز امروز ماست» یکی از شرایط لازم برای تقویت اتحاد ملی است. وقتی از شکاف رابطه دولت سخن به میان می‌رود منظور دولت به معنای حاکمیت یا در معنای مصطلح امروز، نظام است و نه صرفاً هیئت دولت مستقر.

بهبود رابطه دولت ملت که از جمله لوازم تقویت اتحاد و انسجام ملی است در گرو توجه به مسئله ارتباطات سیاسی است.

ارتباطات سیاسی به ارتباطاتی گفته می‌شود که هدف آن تأثیرگذاری بر فرآیند‌های سیاسی است و همه جنبه‌های مختلف تعامل در زمینه‌های سیاسی را پوشش می‌دهد. در واقع همه ارتباطات ناظر بر تاثیرگذاری بر افکار عمومی از جمله ارتباط فعالان سیاسی و رسانه‌ها با گروه‌های مختلف مردم، ارتباطات دولت و مردم و با به اصطلاح اپوزیسیون، رقابت‌های انتخاباتی، الزام‌ها و تعهدات شهروندی، بسیج عمومی برای مشارکت سیاسی را شامل می‌شود. پویایی نظام سیاسی در گرو ارتباطات سیاسی است. کارل دویچ ارتباطات سیاسی را «سلسله اعصاب حکومت» می‌داند و در کتابی به همین نام، ارتباطات را در کانون درک سیاست در یک جامعه قرار می‌دهد.

ارتباطات سیاسی کارکرد‌های مختلفی دارد که از جمله مهمترین آنها ایجاد مشروعیت سیاسی، اعتماد سیاسی، تقویت مشارکت سیاسی و جامعه پذیری سیاسی است.

منظور از جامعه پذیری سیاسی که شاید کمتر از بقیه آشنا باشد، شکل‌گیری هنجار‌های سیاسی فرد است و در واقع، جریانی مستمر در تمام طول زندگی است که طی آن شخصیت سیاسی فرد شکل می‌گیرد. با جامعه پذیری سیاسی شرایط تداوم حیات سیاسی و نظام ارزشی سیاسی ممکن می‌شود.

برای شناخت آسیب‌ها و کمک به بهبود وضعیت میزان مشارکت و مشروعیت و جامعه پذیری سیاسی باید به ارتباطات سیاسی توجه کرد و از این رو به وضعیت سه رکنی توجه کرد که ارتباطات سیاسی را شکل می‌دهند یعنی: احزاب و فعالان سیاسی، رسانه‌ها و مردم.

متاسفانه باید گفت در هر سه زمینه مشکلات جدی در کشور وجود دارد. احزاب که محل بالیدن و پرورش یافتن و معرفی شدن چهره‌های سیاسی به جامعه هستند بسیار محدود و ضعیف هستند. احزاب باید تبلور یک گفتمان سیاسی، نماینده یک نگاه سیاسی و معرف یک برنامه جامع اقتصادی اجتماعی باشند، اما معمولاً مامور به گرم کردن تنور انتخابات هستند. وجود بیش از ۳۰۰ حزب که صرفاً نام برخی از آنها به اصطلاح شب انتخابات رویت می‌شود نشان دهنده وضعیت تحزب در کشور است.

رکن دوم رسانه‌ها هستند. رسانه‌های سیاسی در واقع نماینده جریان‌های سیاسی هستند که البته در نهایت و در یک نگاه کلی همه آنها در قالب طیف‌های مختلف دو حزب بزرگ یا دو جناح جدی خود را نشان می‌دهند. متاسفانه تعدد رسانه‌های حاکمیتی و یا به نوعی وابسته به نهاد‌های حکومتی، این کارکرد رقابت سیاسی را مخدوش کرده‌اند و بر اعتماد سیاسی تاثیر منفی گذاشته‌اند. چراکه این رسانه‌ها بیش از آنکه برای مخاطب نماینده جریانی سیاسی باشند، به نوعی نماینده نظام هستند و لذا دیدگاه مثبت و منفی در مورد آنها، نه دیدگاه مثبت و منفی نسبت به فلان جریان سیاسی بلکه معیار قضاوت در مورد نظام است. این یکی از عوامل مهم موثر بر اعتماد سیاسی در کشور است.

عامل سوم در ارتباطات سیاسی مردم هستند. بر اساس پژوهش‌های انجام شده در مورد اعتماد سیاسی در دهه ۹۰، یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر اعتماد سیاسی میزان کارامدی در بهبود وضعیت اقتصادی بوده است. به نظر می‌رسد با توجه به این عامل می‌توان به جرات گفت میزان اعتماد سیاسی از اویل دهه ۹۰ به این سو روندی کاهشی داشته است.

تقویت و تعمیق اتحاد ملی در گرو بهبود رابطه دولت ملت است و این مهم مستلزم بهبود وضعیت این سه عامل یعنی احزاب، رسانه‌ها و مردم و ارتباطات بین آنها در مسائل سیاسی است؛ لذا نهاد‌های مدنی قوی و از جمله احزاب سیاسی واقعی و رسانه‌های سیاسی که جریان‌های سیاسی را نمایندگی می‌کنند (و مستقل از سازمان‌ها و نهاد‌های دولتی و حاکمیتی هستند)، از جمله مهمترین لوازم بهبود رابطه دولت ملت و البته ارتقای اتحاد و انسجام ملی هستند.

*روزنامه نگار