معماران ایرانی، بیشتر منظورشان از مقصوره، همان گنبدخانه بود؛ فضایی که در مساجد ایرانی همواره جایگاه ویژه‌ای داشته و با ساختار چهارگوش و زوایای قائم، مکانی مناسب برای برپایی نماز است.
دیدارنیوز: معماران ایرانی، بیشتر منظورشان از مقصوره، همان گنبدخانه بود؛ فضایی که در مساجد ایرانی همواره جایگاه ویژه‌ای داشته و با ساختار چهارگوش و زوایای قائم، مکانی مناسب برای برپایی نماز است.
مسجد گوهرشاد، واقع در جنوب حرم علی بن موسی الرضا در مشهد، به دستور گوهرشادبیگم، همسر شاهرخ تیموری، بنا شده است. این مسجد به دلیل ظرافت و زیبایی کاشی‌کاری، خط، و معماری منحصر‌به‌فرد خود، به‌عنوان یکی از شاهکار‌های معماری ایرانی در دوره تیموری شناخته می‌شود. همچنین، به دلیل موقوفات فراوان و مجاورت با آرامگاه امام رضا (ع)، یکی از مهم‌ترین و پربازدیدترین مساجد ایران به شمار می‌رود.
مسجد گوهرشاد در جنوب حرم رضوی واقع شده و به رواق‌های دارالسیاده و دارالحفاظ متصل است. این مسجد دارای ویژگی‌های زیر است: صحن: یک صحن به مساحت ۲۸۰۰ متر مربع؛ زیربنا: ۹۴۰۰ متر مربع؛ اجزا: ۴ ایوان بزرگ و ۷ شبستان؛ اتصال‌دهنده: گنبدخانه پشت ایوان مقصوره، با شبستان‌های یک طبقه، بخش‌های مختلف مسجد را به هم پیوند می‌دهد. این مسجد چهار ایوان دارد که ایوان جنوبی همان ایوان مقصوره نام دارد.
مقصوره به چه معناست؟
مقصوره در مسجد، فضایی است که با پرده یا جداکننده‌ای مثل دیوار، برای نمازگزاران مشخص می‌شود. در معماری مساجد، انواع گوناگونی از مقصوره‌ها با کاربرد‌های ویژه ساخته می‌شد که هرکدام نامی خاص داشتند، مانند مقصوره امام، تابستانی، زمستانی، گنبدخانه و مقصوره مؤذن. معماران ایرانی، بیشتر منظورشان از مقصوره، همان گنبدخانه بود؛ فضایی که در مساجد ایرانی همواره جایگاه ویژه‌ای داشته و با ساختار چهارگوش و زوایای قائم، مکانی مناسب برای برپایی نماز به شمار می‌رفت، به گونه‌ای که تنها دهانه رو به قبله‌اش اهمیت داشت. شبستان قدیمی مسجد جامع ساوه، نمونه‌ای برجسته از این نوع مقصوره‌ها (گنبدخانه‌ها) است که در دوره صفویه، محرابی زیبا با گچ‌بری‌های رنگارنگ به آن افزوده شد.
با این حال، در منابع تاریخی و معماری مساجد، مهم‌ترین و معروف‌ترین مقصوره، «مقصوره امام» است؛ همان جایی که امام جماعت در آن می‌ایستد. نمونه‌ای از این نوع مقصوره را می‌توان در ایوان مقصوره مسجد جامع گوهرشاد مشاهده کرد.
بر اساس کتیبه ایوان جنوبی، ساخت این مسجد به دستور و کمک گوهرشاد بی گم، همسر شاهرخ تیموری آغاز شده است. ساخت مسجد گوهرشاد حدود ۱۲ سال به طول انجامیده و معمار اصلی آن به احتمال قوی قوام‌الدین شیرازی، یکی از معماران برجسته دوره تیموری بوده است. یکی از فعالیت‌های مهم حرم مطهر رضوی از همان ابتدای شکل‌گیری این مکان مقدس تا کنون، اجرای برنامه‌ها و فعالیت‌های قرآنی بوده است.
اسناد و مدارک موجود در سوابق تاریخی این آستان مبارک، حکایت از این دارد که از همان نخستین روز‌های پس از شهادت و تدفین پیکر مطهر حضرت رضا (ع)، در این مکان مقدس، مراسم تلاوت و قرائت قرآن کریم برگزار می‌شده است. به همین دلیل بسیاری از موقوفات این آستان مقدس به موضوع قرآن اختصاص دارد. یکی از این موقوفه‌ها، «موقوفه قرآنی گوهرشاد» است.
موقوفه‌ای برای انجام فعالیت‌های قرآنی حرم مطهر رضوی
محمد مقومی، رئیس اداره دارالقرآن الکریم حرم مطهر رضوی، برای آشنایی بیشتر با این موقوفه قرآنی گفت: دارالقرآن کریم حرم مطهر رضوی در سال ۱۳۸۱ شمسی در محل مدرسه دو درب، در جوار بارگاه منور رضوی تأسیس شد و از آن زمان تا کنون فعالیت‌های قرآنی بسیاری از جمله برگزاری کلاس‌های آموزشی یادگیری قرآن کریم، نشست‌های تدبری، محافل قرآنی و مسابقات قرآنی، برگزاری کلاس‌ها و جلسات ویژه خردسالان، کودکان، نوجوانان، جوانان، بانوان و خانواده‌ها و. در آن انجام می‌شد.
وی ادامه داد: یکی از اقدامات جدید این اداره، راه‌اندازی جلسات تلاوت روزانه نیم جز قرآن کریم، هر روز پس از اقامه نماز صبح، در ایوان مقصوره مسجد جامع گوهرشاد است. این اقدام بر اساس سفارش بانو گوهرشاد خاتون که در وقف‌نامه‌ای مبنی بر تلاوت قرآن کریم در این مسجد و در جوار حرم مطهر رضوی که اسناد آن در اداره کل اوقاف و امور خیریه استان خراسانی رضوی نیز موجود است، انجام می‌شود. در همین جهت و بر اساس راهنمایی و ارشادات آیت‌الله علم‌الهدی، نماینده محترم ولی‌فقیه در استان خراسان رضوی و امام‌جمعه مشهد و متولی کنونی مسجد جامع گوهرشاد، مقرر شد از تابستان سال ۱۴۰۳ تاکنون در تمام روز‌های سال پس از اقامه نماز صبح، مراسم تلاوت نیم جز قرآن کریم در محل ایوان مقصوره مسجد جامع گوهرشاد، به مدت ۴۰ تا ۵۰ دقیقه، برگزار شود.
رئیس اداره دارالقرآن الکریم حرم مطهر رضوی گفت: در این مراسم و پیش از تلاوت آیات قرآن کریم، یکی از مفسران قرآنی به بیان تفسیر آیات و بازگوکردن نکات کلیدی و قرآنی موجود در آیات در زمینه‌های گوناگون برای بهره‌مندی مخاطبان می‌پردازد تا زائران و شرکت‌کنندگان در این مراسم، بادقت و حساسیت بهتر و بیشتری به تلاوت و شنیدن این آیات، بپردازند.
اهداف برگزاری موقوفه گوهرشاد
مقومی با اشاره به اهداف اداره دارالقرآن الکریم حرم مطهر رضوی اظهار داشت: برگزاری این مراسم، عمل به نیت واقف خیراندیش، بانو گوهرشاد خاتون برای تلاوت قرآن در مسجد گوهرشاد، همچنین تلاش برای ترویج فرهنگ و سنت حسنه تلاوت روزانه قرآن کریم به طور مستمر و پیوسته در جوار بارگاه مطهر رضوی است. علاوه بر این، برگزاری این‌گونه جلسات، یکی از راه‌ها و روش‌های توجه دادن زائران و مجاوران به فرمایش گهربار امام رضا (ع) مبنی بر قرائت روزانه دست‌کم ۵۰ آیه از قرآن کریم و زمینه‌سازی برای انس هر چه بیشتر زائران با این کتاب آسمانی و توجه به آموزه‌های قرآنی در میان اقشار مختلف زائران و مجاوران، است.
ویژگی‌های موقوفه قرآنی گوهرشاد
رئیس اداره دارالقرآن الکریم حرم مطهر رضوی گفت: برگزاری این موقوفه قرآنی ویژگی‌های خاصی دارد که از جمله این ویژگی‌ها، برگزاری آن در مهم‌ترین و حساس‌ترین مناسبت‌های مذهبی و ملی در طول سال مانند تاسوعا و عاشورا، دهه پایانی ماه صفر، عید سعید غدیر خم، اعیاد و مناسبت‌های مربوط به موالید و شهادت حضرات معصومین (ع)، مراسم اعتکاف ماه رجب و… است، به‌گونه‌ای که مطابق برنامه‌ریزی‌های انجام شده، از ابتدای اجرای این موقوفه حتی یک روز هم برگزاری این موقوفه قرآنی در مسجد جامع گوهرشاد ترک و تعطیل، نشده است.
مقومی گفت: حضور اساتید و قاریان ممتاز و سرشناس در اجرای تلاوت قرآن کریم در این مراسم از دیگر ویژگی‌های اجرای موقوفه قرآنی گوهرشاد به شمار می‌رود، به گونه‌ای که محل برگزاری این موقوفه قرآنی یعنی ایوان مقصوره مسجد جامع گوهرشاد به پاتوقی برای حضور اساتید و چهره‌های ممتاز قرآنی مطرح از شهر مقدس مشهد و سراسر کشور در میان مردم تبدیل شده است و مخاطبان علاقه‌مند به بهره‌مند شدن از تلاوت‌های اساتید و قاریان برجسته کشور، روزانه با اشتیاقی بسیار در مراسم اجرای این موقوفه قرآنی، حضور پیدا می‌کنند.
گفتنی است؛ علاقه‌مندان به محافل قرآنی می‌توانند همه روزه بعد از نماز صبح با مراجعه به ایوان مقصوره مسجد گوهرشاد علاوه بر بهره‌مندی از فیوضات معنوی این موقوفه قرآنی، از تلاوت زیبای قاریان و اساتید برجسته قرآنی نیز بهره‌مند شوند.
