تداوم قطعی برق صنایع کشور زنگ خطر بیکاری و فروپاشی زنجیره تولید را به صدا درآورده است. در حالی که مردم بابت قطعی‌های طولانی و مکرر برق از دست مسوولان ناراضی هستند، صنایع با این وضعیت بحرانی به کجا خواهند رفت؟
دیدارنیوز: بحران قطعی برق، یک بحران فنی ساده نیست، بلکه تهدیدی برای تولید، اشتغال و امنیت اقتصادی ایران است. اگر دولت و مجلس برای اصلاح ساختار صنعت برق، مدیریت مصرف و حفظ تولید صنعتی اقدام نکنند، تبعات اجتماعی و اقتصادی آن می‌تواند در سال‌های آینده سنگین‌تر از آنچه امروز می‌بینیم باشد. چنان چه که در دی ماه سال ۱۴۰۳ یعنی حدود ۶ ماه پیش که فشار خرد کننده قطعی گاز و برق بر دوش تولید کنندگان صنایع ایران سنگینی می‌کرد، گزارشی منتشر شد مبنی بر این که توقف تولید و انتقال و توزیع برق در کشور هر روز حدود ۱۸ هزار میلیارد تومان به اقتصاد کشور خسارت وارد می‌کند و از این میزان ۹۲۱۸ میلیارد تومان آن مربوط به بخش صنعت است.
با افزایش قطعی‌های برق در تابستان ۱۴۰۴، بخش صنعت ایران روزانه بیش از ۹ هزار میلیارد تومان زیان می‌بیند. مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران در گزارش جدیدی نسبت به تداوم این وضعیت و تهدید جدی برای تولید، اشتغال و صادرات هشدار داده است.
دی ماه سال ۱۴۰۳ یعنی حدود ۶ ماه پیش که فشار خرد کننده قطعی گاز و برق بر دوش تولید کنندگان صنایع ایران سنگینی می‌کرد، گزارشی منتشر شد مبنی بر این که توقف تولید و انتقال و توزیع برق در کشور هر روز حدود ۱۸ هزار میلیارد تومان به اقتصاد کشور خسارت وارد می‌کند و از این میزان ۹۲۱۸میلیارد تومان آن مربوط به بخش صنعت است.
نکته این جاست که اسفند سال گذشته نیز حمیدرضا صالحی، دبیر کل فدراسیون صادرات انرژی با اشاره به وضعیت تامین برق کشور در تابستان سال ۱۴۰۴ از احتمال کسری ۲۴ هزار مگاوات برق خبر داده بود. در حقیقت اخطار بحرانی شدن وضعیت برق در تابستان سال جاری دستکم از ماه‌ها پیش به گوش می‌رسید، اما به نظر نمی‌رسد که کمترین اهمیتی برای مسئولان کشور داشته و یا برای آن راهکاری اندیشیده باشند.
صالحی دلیل اصلی این کسری را کمبود منابع آبی اعلام کرد. در واقع حتی این کارشناس مساله بحرانی آب را نیز در این وضعیت رخ داده دخیل دانسته و توامان دو اخطار جدی درباره آب و برق کشور داده بود. او گفته بود که این وضعیت می‌تواند به بحران انرژی در تابستان پیش رو منجر شود و در صورت عدم اقدام به موقع، اختلالات گسترده‌ای در تامین برق کشور ایجاد خواهد شد.
صالحی همچنین با اشاره به این که «عدم بهینه‌سازی راندمان نیروگاه‌ها یکی از دلایل اصلی این کمبود برق است»، توضیح داد که بهبود راندمان نیروگاه‌ها، به ویژه نیروگاه‌های گازی، می‌تواند به تولید بیشتر برق بدون افزایش مصرف سوخت منجر شود. او تاکید کرد که اگر نیروگاه‌های گازی به سیکل ترکیبی تبدیل شوند، می‌توانند تا ۳۵۰۰ مگاوات به تولید برق کشور اضافه کنند.
دبیرکل فدراسیون صادارت انرژی همچنین در همان زمان راهکار‌هایی را برای کاهش کسری برق ارائه کرد و تاکید داشت که باید مصرف انرژی اصلاح شود و صنایع و دستگاه‌های مصرف‌کننده انرژی بهینه‌سازی شوند.
به نظر می‌رسد تمامی این اخطار‌ها به طور کامل نادیده گرفته شدند تا کار برق صنایع به چنین وضعیت بحرانی برسد.
خسارت ۱۸ هزار میلیاردی قطع برق؛ نیمی از آن فقط در صنعت
مشکلات صنعت برق و ریشه ناترازیها، اما دامنه وسیع تری دارد که شامل فرسودگی شبکه توزیع برق و اتلاف شدید انرژی نیز می‌شود. کارشناسان با تاکید بر واردات انرژی برای کاهش خسارت‌های ناترازی، خواستار لزوم تفکیک رگولاتور و بازیگر صنعت برق هستند و معتقدند در شرایط فعلی، دولت هم سیاستگذار و تنظیم گر صنعت برق است و هم در تولید، حضور مستقیم و فعال دارد و این مساله اثرات مخربی براین صنعت داشته است.
چنان چه بر اساس آخرین گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، قطع تولید، انتقال و توزیع برق در کشور، روزانه حدود ۱۷ هزار و ۹۷۳ میلیارد تومان خسارت به اقتصاد ایران وارد می‌کند. از این رقم، ۹۲۱۸ میلیارد تومان مستقیماً به بخش صنعت مربوط می‌شود، یعنی بیش از ۵۱ درصد خسارت‌ها متوجه واحد‌های تولیدی و صنعتی است.
توجه کنید که این آمار مربوط به قطعی دو روز برق صنایع در زمستان سال ۱۴۰۳ است و دستکم از اردیبهشت سال جاری برق شهرک‌های صنعتی نه برای دو روز بلکه سه روز در هفته قطع می‌شود و حتی از ابتدای مرداد ماه این روند افزایش نیز یافته است.
در واقع برآورد رقمی زیان نجومی ۹ هزار میلیارد تومانی با در نظر گرفتن داده‌های حساب ملی سال ۱۴۰۲ و نرخ تورم نقطه‌به‌نقطه حدود ۳۵ درصد در شهریور ۱۴۰۳ توسط مرکز پژوهش‌های مجلس اراده شده است و همین آمار نیز نشان می‌دهد که بحران برق، اکنون نه فقط یک معضل فنی بلکه تهدیدی برای کل اقتصاد کشور است.
صنعت، قربانی اصلی خاموشی‌ها
طبق آمار رسمی، ۳۶ درصد برق کشور در بخش صنعت مصرف می‌شود. بعد از آن، بخش خانگی با ۳۱ درصد، کشاورزی با ۱۴ درصد و بخش عمومی با ۹ درصد در رتبه‌های بعدی مصرف قرار دارند.
این آمار نشان می‌دهد که هرگونه اختلال در برق‌رسانی، نخستین ضربه را به تولید ملی می‌زند. برخلاف سال‌های گذشته که خاموشی‌ها بیشتر به بخش خانگی محدود بود، اکنون صنایع فولاد، سیمان، خودرو، مواد غذایی و پتروشیمی‌ها نیز با قطعی‌های مکرر برق مواجه هستند.
از سوی دیگر اخیرا نیز رئیس کمیسیون صنعت اتاق بازرگانی ایران خبر داده که «تقریبا تمامی شرکت‌ها علاوه بر خاموشی سه روز در هفته، ملزم شده‌اند که سقف مصرف برق خود را به نصف دیماند و در برخی روز‌ها تا ۹۰ درصد دیماند کاهش دهند.»
دیماند میزان جریان برق خریداری شده از طرف مشترک برای مصارف صنعتی بر حسب کیلووات است.
کلاهی‌صمدی همچنین گفته که او در سال‌های گذشته به خاطر هشدار‌هایی که در مورد تامین برق در سندیکای صنعت برق می‌داده، متهم به سیاه‌نمایی می‌شده و در حال حاضر این هشدار‌های او به واقعیت پیوسته است.
در واقع کمترین نشانه این آمار‌ها شاید همین باشد که وضعیت حتی در آینده و درباره زیان صنایع ایران اسفبارتر از آمار خسارت ۹ همتی خواهد بود.
صنایع متضرر: از فولاد تا غذای فاسد
در همین حال کارشناسان اقتصادی، ناترازی انرژی را از عوامل تهدیدکننده بنیان‌های اقتصاد کشور می‌دانند؛ عاملی که در صورت تداوم می‌تواند زمینه‌ساز نارضایتی‌های عمومی و بروز اعتراضات اجتماعی شود.
چنان چه که قطعی برق نه تنها زندگی روزمره شهروندان را دچار مشکل کرده بلکه صنایع راهبردی کشور را نیز دچار بحران کرده است. تولیدات صنایع سیمان و فولاد کاهش پیدا کرده و ساختمان‌سازی و پروژه‌های عمرانی را تحت تاثیر قرار داده است.
علیرضا کلاهی‌صمدی، رئیس کمیسیون صنعت اتاق بازرگانی ایران اخیرا با ابراز نگرانی نسبت به تشدید ناترازی انرژی در کشور گفت: «در ماه‌های اخیر برق بسیاری از صنایع بدون اطلاع قبلی قطع شده و این موضوع منجر به تولید کالای نامنطبق، آسیب به قطعات الکترونیکی و ضایعات سنگین شده است.» به گفته او، فقط یک شرکت متوسط، تاکنون متحمل ۱۳ میلیارد تومان زیان از قطعی‌های مکرر شده است.
این در حالی است که بنا بر این ادعا همچنان «بیشترین آسیب قطعی برق متوجه صنایع فولادی بوده و دولت با وجود هشدارها، برای بهبود زیرساخت‌ها سرمایه‌گذاری لازم را انجام نداده است.» صمدی تاکید کرده بود که «برق برای صنعت مانند خون است» و ادامه این وضعیت، تولید را به تعطیلی خواهد کشاند.
بررسی میدانی و گزارش‌های انجمن‌های صنعتی نشان می‌دهد وضعیت در تقریبا تمامی بخش‌های زیرساختی کشور به نقطه جوش رسیده است.
برای نمونه از این صنایع نیز می‌توان به گروه‌های زیر اشاره کرد:
فولاد
شرکت‌های فولادی در اصفهان، یزد و خوزستان مجبور به تعطیلی شیفت‌های شبانه شده‌اند. تولید هر تن فولاد بدون برق پایدار، عملاً ناممکن است و تعطیلی‌ها زیانی میلیاردی به شرکت‌ها وارد کرده است.
سیمان
سیمان‌سازان بزرگ در خراسان و فارس اعلام کرده‌اند که ناچار به کاهش ۵۰ درصدی تولید در هفته‌های اخیر شده‌اند. این موضوع باعث افزایش قیمت بازار و کمبود مصالح ساختمانی شده است.
علی اکبر الوندیان دبیر انجمن سیمان نیز روز گذشته خبر داد که «پارسال ۷۲ میلیون تن سیمان تولید کردیم در حالی که مصرف کشور ۶۲ میلیون تن بود و امسال در سه ماهه اول سال ۱۰ درصد کاهش تولید پیدا کردیم. با ادامه این روند، به زودی با ناترازی سیمان مواجه می‌شویم و اکنون در لب مرز ناترازی قرار گرفته‌ایم.»
صنایع غذایی
چند سردخانه بزرگ در استان‌های شمالی کشور اعلام کردند که به دلیل قطعی برق، بخشی از محصولات منجمد فاسد شده یا دچار افت کیفیت شده‌اند. این زیان، مستقیماً به معیشت کشاورزان و امنیت غذایی مردم ضربه زده است.
خودرو
برخی خطوط مونتاژ در ایران‌خودرو و سایپا در برخی روز‌ها به‌طور کامل متوقف شده‌اند. قطعی‌های برق حتی به تاخیر در تحویل خودرو به مشتریان نیز منجر شده است.
زنگ خطر برای اشتغال و گسترش بیکاری پنهان
در همین حال توقف خطوط تولید به معنای تعطیلی موقت شیفت‌ها و تعدیل نیرو‌های پیمانکاری در بسیاری از کارخانه‌هاست. در صنایع کوچک و متوسط، کارگران روزمزد و قراردادی اولین قربانیان این بحران هستند.
برآورد‌های غیررسمی نشان می‌دهد که در تابستان امسال، بیش از ۸۰ هزار نفر از کارگران صنعتی دستکم برای چند روز کاری بی‌دستمزد مانده‌اند. در صورت تداوم بحران برق، این عدد می‌تواند در ماه‌های آینده افزایش یابد و به رکود گسترده در بازار کار صنعتی منجر شود.
از سوی دیگر رئیس کمیسیون صنعت اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی نیز مکرر هشدار داده که بسیاری از شرکت‌ها در مرز ورشکستگی قرار دارند و به‌زودی موج بیکاری در کشور تشدید می‌شود.
پیامد‌های کلان اقتصادی قطعی برق
اما باید توجه نیز داشت که قطع مداوم برق نه‌تنها هزینه تمام‌شده تولید را بالا می‌برد، بلکه آسیب‌های جدی دیگر نیز در پی خواهد داشت؛ آسیب‌هایی چون:
- بازار‌های صادراتی ایران را تهدید می‌کند
- رقابت‌پذیری صنایع ایرانی را کاهش می‌دهد
- زنجیره تأمین داخلی را مختل می‌کند
- و حتی باعث افزایش قیمت کالا‌های داخلی می‌شود.
هم چنین کارشناسان اقتصادی هشدار داده‌اند که اگر خاموشی‌ها ادامه یابد، رشد صنعتی کشور در سال ۱۴۰۴ ممکن است منفی شود.
راهکار‌های فوری و بلندمدت برای نجات صنعت از خاموشی
در این میان کارشناسان این حوزه فارغ از تکرار چند باره اخطار و دادن عدد و رقم درباره میزان کسری برق کشور، راهکار‌هایی را مطرح کرده‌اند، راهکار‌هایی که عموما با بی توجهی از سوی مسئولان مواجه شده است.
این راهکار‌ها نیز عموما به دو بخش اصلی تقسیم می‌شده است:
راهکار‌های کوتاه‌مدت برای نجات موقت صنایع از بحران برقی
۱. اولویت‌بندی در قطع برق خانگی و عمومی به‌جای صنعت
۲. تهیه برق اضطراری برای صنایع مادر با مشارکت دولت
۳. کاهش مصرف برق در ساختمان‌های دولتی و ادارات در ساعات پیک
۴. تشویق به تغییر ساعت کاری صنایع برای استفاده از برق شبانه
راهکار‌های بلندمدت برای نجات صنعت و تولید ایران از بحران برق
۱. سرمایه‌گذاری فوری در توسعه نیروگاه‌های گازی و تجدیدپذیر
۲. اصلاح تعرفه‌های برق برای واقعی کردن قیمت و کاهش اسراف
۳. توسعه زیرساخت مدیریت هوشمند مصرف برق (smart grid)
۴. جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در صنعت برق و نیروگاه‌سازی.
اما مساله اصلی اینجاست که بحران قطعی برق، یک بحران فنی ساده نیست، بلکه تهدیدی برای تولید، اشتغال و امنیت اقتصادی ایران است. اگر دولت و مجلس برای اصلاح ساختار صنعت برق، مدیریت مصرف و حفظ تولید صنعتی اقدام نکنند، تبعات اجتماعی و اقتصادی آن می‌تواند در سال‌های آینده سنگین‌تر از آنچه امروز می‌بینیم باشد.
