یک کودتای خیلی انگلیسی

دیدارنیوز _ *پروفسور حسن امین:

کودتای انگلیسی آمریکایی ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ یعنی دخالت مستقیم دو دولت بیگانه در سرنگون کردن دولت ملی قانونی دکتر مصدق، لکه ننگین سنگینی در سیاست خارجی دولت‌های پرنفوذ و قدرتمند جهان است که باعث استقرار حاکمیت فردی و استبداد مطلقه سلطنتی از مرداد ۱۳۳۲ تا بهمن ۱۳۵۷ در ایران شد؛ بنابراین دولت‌های مسئول کودتا اگر نه در محاکم رسمی بین المللی، در دادگاه تاریخ و افکار عمومی محکوم اند.

اکنون سالهاست با چاپ خاطرات کرمیت روزولت، تشریح طرح چکمه و ده سال پیش با آزادشدن اسناد محرمانه دولتی از مخازن طبقه بندی شده در ایالات متحده، چند و چون این کودتا برملا شده، و هیچ‌منصفی با مطالعه آن اسناد قادر به انکار تحمیل کودتا بر ملت ایران از سوی انگلیس و آمریکا نیست. متاسفانه سلطنت طلبان این کودتا را قیام ملی! می‌خوانند، در حالی که هم سابقا البرایت وزیر خارجه آمریکا و هم اخیرأ دیوید اون وزیر خارجه اسبق انگلیس طی مصاحبه‌ای در روزنامه گاردین، رسماً به اشتباه دولت‌های خود از جهت طراحی و اجرای این کودتا اعتراف کرده و به زبان بی زبانی از ملت ایران معذرت خواسته اند. دیوید اون تصریح کرده است که اعتراف مقامات رسمی بریتانیا به انجام کودتا، هم به اعتبار آن کشور به عنوان یک دولت ملت جدید که دوران استعمار و زورگویی را پشت سر گذاشته، می‌انجامد و هم به فرایند اصلاحات ساختاری در ایران و امکان تعامل سالم بین دو کشور کمک می‌کند.

دولت انگلستان بر خلاف ایالات متحده تاکنون اسناد محرمانه حاکی از کودتا را آزاد نکرده است. با این وجود، مسلم است که طرح ساقط کردن دولت مصدق در کنار تهدید نظامی، تشبث به راهکار‌های قضایی و تبلیغاتی، ایجاد اختلاف و دو دستگی بین سیاستمداران ایرانی برای تضعیف مصدق، تحریم فروش نفت ایران و بلوکه کردن سپرده‌های ایران در بانک‌های انگلیس، یکی از راهکار‌های مورد نظر انگلیس بود. مستندات این واقعیت را در آثار مراجعی مانند جیمز بیل و راجر لوییس. گازپروفسکی، مایکل کورتیس، لورنس گریسل و مایک تامسون می‌توان دید. انگلیسی‌ها برای همراه کردن آمریکایی‌ها در کودتا توانستند لزوم موافقت آمریکا را نه به منظور احقاق حقوق شرکت نفت ایران و انگلیس، بلکه برای جلوگیری از ریشه دواندن کمونیسم در ایران توجیه و تبیین کنند. البته توده‌ای‌ها و شوروی مخالف مصدق بودند، ولی انگلیس با بزرگ نمایی تهدید توده ای‌ها طرح حذف مصدق رابه آیزنهاور قبولاندند.

گریسل و تامسون در ۱۳۸۴ با تحقیقات جامع و عمیق، گزارشی مستند از شبکه چهار رادیو بی بی سی، پخش کردند که نقش بی بی سی در کودتای ۲۸ مرداد در ایران را چنان شفاف نشان داد که اولا نام برنامه را «یک کودتای خیلی انگلیسی»؟! گذاشتند و ثانیاً، انجمن صنفی خبرنگاران خارجی آن کشور، آن برنامه را «بهترین گزارش رادیوئی سال» شناخت.

نویسندگان برنامه «یک کودتای خیلی انگلیسی» با ارائه اسناد جدید نشان دادند که کارکنان بخش بین المللی بی. بی. سی بدون اینکه خود آگاه باشند، پیش از اجرای کودتای ۲۸ مرداد، اخباری را می‌خواندند که شامل پیام‌های رمزی برای عوامل کودتا در ایران بود.

با این مستندات وقوع کودتا از سوی دولت‌های انگلیس و آمریکا قابل انکار نیست. وقتی خود آن کشور‌ها نقش دولت‌های خود را در کودتا، با ارائه مستندات می‌پذیرند. مضحک است که بعضی ایرانیان برای تطهیر دربار ایران بخواهند آن مجرمان بیگانه معارف به گناه را تبرئه کنند؛ بنابراین باید ضمن تقبیح عملکرد دولت‌های خارجی در اجرای طرح کودتا، از نقش عوامل وطن فروش و مزدور داخلی نیز غافل نماند. از آنجا که گذشته، چراغ راه آینده است، باید بهوش بود که دولت‌های بیگانه دلشان به حال حقوق بشر، آزادی، حاکمیت قانون و دموکراسی در ایران و کشور‌های جهان سوم نمی‌سوزد؛ بنابراین احمقانه است که جمعی از ایرانیان به دلیل یآس از حاکمیت داخلی، آرزوی تشدید تحریم‌ها و فشار دولت‌های خارجی بر جمهوری اسلامی و حتی حمله نظامی بیگانگان برای نجات از وضع موجود را در سر بپرورانند، چنان که حتی قبل از انقلاب ۱۳۵۷ هم شاعری گفته بود:

«نادر»‌ی پیدا نمی‌گردد، دریغ
کاشکی، «اسکندر»‌ی پیدا شود؟!

ما باید دو چیز را فراموش نکنیم. اول این که هر کشوری، در ارتباط با دیگر کشور‌ها در مقام حفظ و جلب منافع ملی کشور خودش است و ما نباید انتظار داشته باشیم که دولت‌های بیگانه منافع مردم ما را بر منافع مردم خودشان ترجیح دهند. دوم این که بدانیم ما قادر به ایجاد و‌ تغییر در نظم حاکم بین المللی نیستیم، در دنیا دولت هایی هستند قویتر از ما که در پی جذب و حفظ منافع ملی خودشان اند. پس ما باید خودمان به فکر آینده خودمان باشیم و با درایت برای ایجاد ایرانی آزاد و آباد بکوشیم.

*فیلسوف، حقوقدان و مورخ

مطلب مرتبط:

نورمن داربی‌شایر، جاسوس انگلیسی که کودتای ضد مصدق را طراحی کرد