مسئولیت تخریب محیط زیست و آلودگی هوا

دیدانیوز ـ پورفسور حسن امین*: حفاظت محیط زیست از دغدغه‌های همه اندیشمندان جهان است. اتحادیه بین المللی حفاظت از محیط طبیعی به همین منظور در ۱۹۴۸ میلادی برابر ۱۳۲۷ شمسی در ژنو تاسیس شد. در سطح ملی هم در ایران ما با تأخیر چشمگیر، پنجاه و یک سال پیش در بهمن ۱۳۵۰ سازمان حفاظت محیط زیست به اهتمام اسکندر فیروز (از مردان نیک خانواده فرمانفرما) , تاسیس و به فاصله دو سال قانونی مناسب برای نیل به این اهداف زیست محیطی و حفظ حیات وحش تصویب شد.

از اتفاقات خوب زندگی این که من هم اسکندر میرزا را با آن جثه ضعیف، چهره گندمگون و قد کوتاه، به عنوان یک فارغ‌التحصیل نوخاسته دانشکده حقوق به معرفی یکی از استادان در ساختمان نه چندان بزرگ این سازمان دیدم. گویا دنبال یک یا چند حقوقدان تازه نفس می‌گشت. اما صحبت‌های ما آنچه به یاد دارم، چنان بود که او به انگلیسی فکر می‌کرد و انگلیسی اش روان‌تر از فارسی اش بود و اصلا اهل حرافی و وراجی نبود.

در نگاه من که اهل معاشرت و هم‌صحبتی و همکلامی با همگان ام، او شبیه آدمیزادی بود که اگرنه از سیاره‌ای دیگر به زمین، از قاره‌ای دیگر به ایران آمده بود. آن روز من تحت تأثیر این چهره مصمم، اما کم صحبت و شاید غیر فصیح قرار نگرفتم.، اما اکنون می‌دانم که او چه دغدغه‌های بزرگی در حوزه تخصصی حفظ محیط زیست داشته و چرا حال و حوصله گپ و گفت‌های نامرتبط با دغدغه اصلی اش را نداشته است.

علاقه به مسایل زیست محیطی در ذهن من همیشه باقی ماند و در تالیفات من از جمله کتابی منفرد به انگلیسی با عنوان Marin Pollution in International and Middle Eastern Laws «آلودگی دریا‌ها در حقو بین الملل عمومی و حقوق ملی کشور‌های خاورمیانه» تبلور یافت که با مقدمه استاد راهنمای پایان نامه دکتری ام (راجع به نظام حقوقی فلات قاره در حقوق بین الملل با تکیه مخصوص بر خلیج فارس) پروفسور جان گرانت (رئیس دانشکده حقوق دانشگاه گلاسگو) در ۱۹۸۶ چاپ و منتشر شد.

اکنون به چند نکته در باب ضرورت اهتمام به حفاظت محیط زیست و خطرات تخریب و آلودگی هوا و آب و طبیعت اشاره می‌کنم:

در سطح جهانی
۱. آخرین تحقیقات دانشگاه آکسفورد در بهمن ۱۴۰۱ نشان می‌دهد که آلودگی هوا موجب بیماری روانی می‌شود!
۲. چهارده هزار نفر از مردم نیجریه
در بهمن ۱۴۰۱ از کمپانی بزرگ نفتی شل به دلیل آلوده کردن آب‌های ساحلی محیط زیست خود به دادگاه عالی لندن شکایت و ضمن درخواست رفع آلودگی تقاضای ضرر و زیان کرده اند.ة

در سطح ملی
۱. اصل ۵۰ قانون اساسی اسلامی، حفظ محیط‌زیست را از تکالیف حاکمیت می‌شمارد. اما در عمل حاکمیت به این وظیفه خود عمل نکرده و آلودگی هوا در کلان شهر‌های ایران مستقیما موجب مرگ و میر شهروندان می‌شود.
۲. سازمان‌های مسئول کشوری و مدیران آن به سلسله مراتب به قاعده تسبیب عاملان این مرگ و میر‌ها و زیان‌ها و خسارت‌ها هستند که با فعل و ترک فعل خود و فرار از مسئولیت‌های قانونی خود، موجب مرگ شهروندان و تخریب و آلودگی محیط زیست شده اند.
۳. من به نوبت خودم به عنوان یک شهروند ایرانی، با تخصص حقوق و فلسفه، مسئولان آلودگی هوای کلان شهر‌های ایران، تخریب محیط زیست و بی آبی و آلودگی آب و هوا را قابل تعقیب در دادگاه‌های علنی می‌دانم و از مراجع رسمی قضایی که مرجع نظامات همگانی اند، می‌خواهم که بر اساس نظریه کارشناسان خبره به تعقیب مسئولان و صدور احکام علیه آنان مبادرت کنند.

هلاک ما به بیابان عشق خواهد بود
کجاست مرد که با ما سر سفر دارد؟

*فیلسوف و حقوقدان