دیدارنیوز – سمیه قرنی - بُعد اجتماعی و سیاسی تربیت نوجوانان در هر نظام آموزشی یکی از مسائلی است که هر نظام آموزشی به آن توجه ویژه‌ای می‌کند. بدون تعارف توجه به این مسائل از سوادآموزی و درگیر کردن دانش‌آموزان به کتاب و درس – چیزی که نظام آموزشی ما با آن سروکار دارد – مهم‌تر است. زندگی کردن و در اجتماع بودن جزو مقولاتی است که باید برای آن مهارت‌های لازم را داشت و نظام آموزشی باید برای آن برنامه‌ریزی داشته باشد. آنقدر که مهارت‌های اجتماعی و زیست فردی مهم است قطعا اینکه فلان فرمول ریاضی چگونه اثبات می‌شود، مهم نیست.
جامعه‌پذیری و جامعه‌پذیری سیاسی یکی از اصلی‌ترین کارویژه‌های مدارس و نظام آموزشی به حساب می‌آید. نظام آموزشی تلاش می‌کند تا از طریق برنامه درسی و همچنین هر آن چیزی که دانش‌آموز در مدرسه با آن مواجه است، کاری کند تا این دو موضوع یعنی جامعه‌پذیری و جامعه‌پذیری سیاسی به خوبی مسیر خود را طی کنند.
گنجاندن مواد درسی مختلف در کتاب‌ها، انجام کارهای گروهی در مدارس، ایجاد چالش‌های تربیتی برای دانش‌آموزان، سیاستگذاری‌های کلان در این حوزه و ... مواردی است که نظام‌های آموزشی در ادامه نظام‌های سیاسی آن را دنبال می‌کنند. نظام‌های سیاسی به دنبال این هستند که ارزش‌های کلان خود را به جامعه منتقل کرده و در جهت استحکام و افزایش قدرت خود عمل کنند. یکی از این راه‌ها استفاده از توان نظام آموزشی است.
جامعه‌پذیری سیاسی یا تربیت سیاسی در مدرسه از جمله موضوعاتی است که هر نظام سیاسی در هر نقطه از جهان به دنبال آن است. به عنوان مثال توجه به پرچم کشور یا سرود ملی یا حتی ارزش‌های مذهبی در کتب درسی و مراسمات خاص از جمله اقداماتی است که نظام‌های آموزشی برای آن برنامه‌ریزی می‌کنند. در کشور ما و در نظام آموزشی ما نیز اقدامات گوناگونی در این راستا صورت گرفته و می‌گیرد. در سند تحول بنیادین یکی از ساحت‌های شش‌گانه تربیتی، تربیت سیاسی اجتماعی ذکر شده است. اینکه اصلی‌ترین سند بالادستی آموزش و پرورش به این موضوع توجه ویژه‌ای دارد نشان از اهمیت بالای آن است. به کتاب‌های درسی که رجوع کنیم یکی از مسائلی که به صورت واضح با آن روبرو می‌شویم مواد درسی است که در آنها به مسائل مربوط به حوزه سیاست یا اجتماع اشاره دارد.
یکی از کارهای نظام آموزشی ما تشکیل شوراهای دانش‌آموزی است؛ شوراهایی که شاید در عمل کارایی آنچنانی نداشته باشد و بستگی به مدیریت مدرسه داشته باشد که از ظرفیت دانش‌آموزان استفاده‌ای بکنند یا نه. اما دانش‌آموزان در یک فرایند دموکراتیک تلاش می‌کنند که شورایی از بین خود برای برخی از امور مدرسه ایجاد کنند. این شورا در یک سازوکاری به شورایی بزرگ‌تر یعنی مجلس دانش‌آموزی تبدیل می‌شود.
مجلس دانش‌آموزی چیست؟
در نیمه دوم دهه هفتاد بود که وزارت آموزش و پرورش دولت اصلاحات تصمیم گرفت نهادی را جهت تقویت بُعد اجتماعی نوجوانان تأسیس کند. به همین منظور وزارت آموزش و پرورش بر آن شد که در سال تحصیلی 78-77 طرحی آزمایشی را در 30درصد دبیرستان‌های کشور اجرا کند تا بر اساس نتایج آن، طرحی جامع و سراسری را تدوین کند.
سنجش نظرات دانش‌آموزان در مدارسی که این طرح در آنها اجرا شده بود، فراتر از حد انتظار بود و همین موضوع وزارت آموزش و پرورش را ترغیب کرد تا در سال تحصیلی بعد (79-78) طرح جامعی را با نام شوراهای دانش‌آموزی در سراسر مدارس متوسطه کشور اجرا کند. بنابراین تمامی مدارس متوسطه کشور ملزم شدند در آبان ماه سال 78 شوراهای دانش‌آموزی را با رأی مستقیم دانش‌آموزان تشکیل دهند. البته در نهایت تمام مدارس نتوانستند این کار را به انجام برسانند اما تشکیل شورای دانش‌آموزی در بیش از 70درصد مدارس آماری قابل قبول بود.
استقبال بالایی که از طرح به عمل آمد، بانی تدوین طرحی برای راه‌اندازی شوراهای دانش‌آموزی در سطح شهرستان‌ها و در سطحی بالاتر یعنی استان‌ها شد. بالاترین نمایندگان مدارس در قالب مجامع عمومی در مناطق و شهرستان‌ها گردهم آمدند تا اعضای شوراهای دانش‌آموزی مناطق را انتخاب نمایند. با برگزاری انتخابات در مناطق، منتخبین آن به استان‌ها رفتند تا در انتخاباتی آزاد نمایندگان خود را برای عضویت در شوراهای دانش‌آموزی استان‌ها انتخاب کنند.
پس از انجام تمام این مراحل بود که شوراهای دانش‌آموزي در سطوح بالا شکل گرفتند و قریب به 15 هزار دانش‌آموز منتخب فعالیت خود را در سطوح مختلف آغاز کردند. میزان استقبال دانش‌آموزان از این طرح ملی و مشارکت بالای آنها وزارت آموزش و پرورش را ترغیب کرد تا برای گام نهایی، مطالعاتی را برای راه‌اندازی مجلس دانش‌آموزي آغاز کنند.
براساس طرحی که پس از مطالعات فراوان تطبیقی و ارزیابی فعالیت پارلمان‌های جوانان و دانش‌آموزی کشورهای مختلف تدوین گردید، از هر استان خواسته شد که 8 نفر از منتخبین شورای دانش‌آموزی استان را (4 نفر پسر و 4 نفر دختر) برای شرکت در نشستی که جنبه تأسیسی داشت، در مهرماه 1380 عازم تهران نمایند.
پس از انتخاب نمایندگان هر استان، این دانش‌آموزان راهی تهران شدند تا در محل مجلس شورای ملی سابق، نشستی را برگزار کنند.
در پایان این اجلاس، اعضا با صدور بیانیه‌ای ضمن طرح مطالبات خود از مسئولین و متوليان نهادهای اجتماعی، خواستار تأسیس رسمی پارلمان دانش‌آموزی شدند. موضوع تأسیس مجلس دانش‌آموزی در شورای عالی آموزش و پرورش که عالی‌ترین جایگاه قانون‌گذاری در آموزش و پرورش است، مورد بررسی همه جانبه قرار گرفت و پس از کار کارشناسی فراوان اساسنامه این مجلس تدوین و تصویب شد.
ساختار مجلس دانش‌آموزی شامل: صحن علنی مجلس، کمیسیون‌های تخصصی و شوراهای دانش‌آموزی است. مجلس شورای دانش‌آموزی 150 عضو دارد که این تعداد به تساوی بین دانش‌آموزان دختر و پسر تقسیم شده است. 4 نفر از این 150 نماینده از اقلیت‌های دینی و یک نفر نیز از دانش‌آموزان استثنایی است که بیشتر این دانش‌آموزان از بین نخبگان درسی و اخلاقی انتخاب می‌شوند.
نمایندگان مجلس دانش‌آموزی از بین دانش‌آموزان عضو شوراهای دانش‌آموزی مدارس دوره متوسطه به مدت 2 سال انتخاب می‌شوند. تقسیم‌بندی سهمیه هر استان نیز براساس جمعیت استان‌ها صورت می‌گیرد. پس از تشکیل اولین جلسه هر دوره نیز به رسم مألوف تمام مجالس، هیئت رئیسه سنی اداره جلسه را برعهده می‌گیرد تا پس از برگزاری مراسم تحلیف و برگزاری انتخابات، هیئت رئیسه اصلی انتخاب شوند.
مهمترین وظیفه این نهاد تدوین اسناد سالانه‌ای است که در آنها مسائل مختلف حوزه دانش‌آموزان مورد بررسی قرار می‌گیرد. در هر دوره و بسته به رویکردها، 2 یا 3 سند تدوین و به تصویب نمایندگان می‌رسد.
اما هدف دیگر شکل‌گیری این مجلس، بالابردن روحیه اجتماعی نوجوانان و آماده‌سازی آنان برای ورود فعال به جامعه و مشارکت در فضای سیاسی کشور است. در این مورد اما وظیفه مدیران ارشد وزارت سنگین‌تر است. امروز و با گذشت بیش از سیزده سال از تشکیل این مجلس، لازم است که مسئولان وزارت آموزش و پرورش، علی‌الخصوص در معاونت پرورشی، پژوهشی میدانی را در سرتاسر کشور آغاز کنند تا بر اساس نتایج آن بتوان نتیجه گرفت که آیا این مجلس توانسته است این قسمت از اهدافی را که برایش معین شده بود، محقق سازد؟
مجلس دانش آموزی در عمل
در مجلس دانش‌آموزی تلاش شده تمام شئون یک نهاد دموکراتیک تا حد امکان رعایت شود. در این مجلس شاهد برابری جنسیتی هستیم. نکته‌ای مهم که ذهن بسیاری از نوجوانان را به خود مشغول کرده است. تمام استان‌ها فارغ از قومیت براساس جمعیت خود در این مجلس نماینده دارند و این خود نمادی از همبستگی ملی می‌تواند باشد. اقلیت‌های دینی تصریح شده در قانون اساسی نیز چهار نماینده در این مجلس دارند.
توجه به تکثر در جامعه ایران و آموزش آن در سنین پایین از جمله نکات خوبی است که در این مجلس دیده می‌شود. اینکه نمایندگان دانش‌آموزان کشور در یک مجلس کنار هم جمع شوند و تجربیات جذابی در این بین کسب کنند و الگوسازی برای دیگر دانش‌آموزان داشته باشند به اندازه کافی مفید و اثر گذار است.
مجموعه این موارد در کنار استقبال دولت‌های مختلف از این مجلس، نشان می‌دهد که لااقل بر سر لزوم تشکیل چنین مجلسی، بین همه دولت‌ها اعم از اصلاح‌طلب و اصولگرا اتفاق نظر وجود دارد. برخی از دولت‌ها از آن استفاده سیاسی کرده و برنامه‌های خود را دنبال کردند و برخی دیگر آنقدر آن را جدی نگرفته‌اند که در طول دوران ریاست جمهوری خود یک بار به اجلاس آن بروند. اما سؤال اینجا است که آیا این نهاد توانسته است به هدفی که در ابتدا برای آن ترسیم شده بود، دست یابد؟
احتمالا باز هم بر سر این موضوع که مجلس دانش‌آموزی نتوانسته آنچنان که قرار بود، جای خود را در ساختار آموزش و پرورش تثبیت کند، بین اکثر جریانات توافق نظر وجود دارد! شاید دلیلی محکم‌تر از اظهارات نمایندگان این مجلس پیرامون چگونگی تعامل با آنان در استان‌ها، برای اثبات این مدعا وجود نداشته باشد. موضوعی که به روشنی نشان می‌دهد به‌رغم اراده‌ای که در سطوح بالای وزارت آموزش و پرورش برای تعامل هرچه بیشتر با پارلمان دانش‌آموزان وجود دارد، سطوح پایین مدریتی در این وزارتخانه هنوز به ضرورت و اهمیت توجه هرچه بیشتر به شوراهای دانش‌آموزی، که اولین حلقه از زنجیره‌ای است که مجلس دانش‌آموزی را شکل می‌دهد، پی نبرده‌اند.
این پدیده نیز به مانند دیگر پدیده های مدیریتی در کشور ما به شدت متکی به فرد بوده و مسائل مربوط به آن با توجه به اینکه چه کسی در وزارتخانه آموزش و پرورش تاثیرگذار است و چه نگاهی به این مجلس دارد متفاوت بوده است.
باید این رویه به وجود بیاید وزیر و معاونین و مدیران کل از این ظرفیت استفاده کرده و از طریق این نمایندگان با مدارس ارتباط خوبی برقرار کنند. اینگونه نباشد که جلسات سالانه به صورت نمادین برگزار شده و نتیجه قابل لمسی در این بین دیده نشود.
نهمین دوره مجلس دانش‌آموزی
براساس گفته های علیرضا کاظمی معاون فرهنگی و پرورشی وزارت آموزش و پرورش روز یکشنبه 22 مهرماه نهمین دوره مجلس دانش‌آموزی باحضور وزرای آموزش و پرورش و فرهنگ و ارشاد اسلامی آغاز به کار می کند و باز هم جای رئیس جمهور خالی است.
معاون پرورشی و فرهنگی وزارت آموزش و پرورش با اشاره به فلسفه شکل‌گیری مجلس دانش‌آموزی گفت: اهدافی را به صورت مستقیم دنبال می‌کنیم، البته مجلس اهداف و کارکردهای غیرمستقیم هم دارد. ماموریت اصلی مجلس تربیت سیاسی و اجتماعی دانش آموزان و مهیا ساختن زمینه مشارکت و تمرین مهارت های اجتماعی در یک ساختار قانونی است و فرصت اظهار نظر و تمرین دموکراسی را فراهم می‌کند.
کاظمی همچنین افزود: این مجلس با آنکه یک نهاد صنفی و تربیتی است اختیاراتی دارد و می‌تواند زبان گویای دانش آموزان سراسر کشور بوده و مهمترین دغدغه ها را به اطلاع تصمیم گیران برساند. این نهاد صنفی مشورتی می‌تواند به آموزش و پرورش کمک کند.
از تعارفات و حرف های کلی که بگذریم نهمین دوره مجلس دانش آموزی فرصت خوبی است که سیدمحمد بطحایی و همکارانش اعلام کنند که در این سال ها چند تصمیم مهم آموزش و پرورش با رای مشورتی این مجلس گرفته شده است و به صورت واقعی و قابل لمس اطلاع رسانی کنند که عملکرد خود و این مجلس چه نسبتی با هم داشته است.
دیگر اقدامی که مسئولین امر می توانند انجام دهند این است که لیستی از نمایندگان ادوار مجلس دانش آموزی در اختیار اصحاب رسانه قرار دهند تا مشخص شود که این نمایندگان در حال حاضر در چه وضعیت شغلی و تحصیلاتی و اجتماعی قرار دارند. چه تعداد از آنها وارد سمت های مدیریتی شده و به چه تعدادی از آنها در فعالیت های مربوط به آموزش و پرورش مشغول کار هستند. این موضوع به عملکرد هر چه بهتر این نهاد کمک خواهد کرد.
