مصطفی اقلیما، آسیب‌شناس اجتماعی با اشاره به لایحه جنجالی «مقابله با انتشار محتوای خبری خلاف واقع در فضای مجازی» و اینکه مردم به دلیل مشکلات متعدد معیشتی به اندازه کافی ناراضی هستند، گفت: تندروها عده محدودی در جامعه هستند که پایگاه اجتماعی ندارند و دیدگاه اغلب مردم با آنها متفاوت است. امروز مشکلات کشور به اندازه‌ای است که نمی‌توان آن را یک شبه حل کرد. اما می‌دانیم که برخی از همین افراد مسبب مشکلات و وضعیت امروز هستند. برخی از این افراد اصلا و ابدا توجهی به خطراتی که ممکن است نظام را تهدید کند ندارند وگرنه مردم به صورت مستقیم و غیرمستقیم پای نظام ایستاده‌اند. در واقع فضای مجازی برای کشور خطرناک نیست، بلکه چیزی که خطرناک است همین رفتار‌های افراطی و عملکرد تندروها است.
دیدارنیوز: در حالی که انتظار می‌رفت پس از جنگ ۱۲ روزه تصمیماتی برای حفظ همبستگی ملی و افزایش سرمایه اجتماعی گرفته شود، اما برخی دوباره اولویت‌ها را اشتباه گرفته‌اند و به جای رسیدگی به مشکلات مهم کشور مانند بحران آب و تلاش برای کاهش تنش‌های بین‌المللی به دنبال محدود کردن و اعمال مجازات برای فضای مجازی هستند. در همین راستا نمایندگان مجلس در جلسه علنی روز یکشنبه به بررسی تقاضای دولت برای رسیدگی به لایحه مقابله با انتشار محتوای خبری خلاف واقع در فضای مجازی با قید دو فوریت پرداختند.
نمایندگان مجلس بعد از استماع نظرات موافقان و مخالفان، با ۲۰۵ رای موافق، ۴۹ رای مخالف و ۳ رای ممتنع از مجموع ۲۵۷ نماینده حاضر در مجلس با دو فوریت لایحه مقابله با انتشار محتوای خبری خلاف واقع در فضای مجازی موافقت کردند. این لایحه که بنا به الزام مندرج در مصوبه سال ۱۳۹۹ شورای عالی فضای مجازی، توسط قوه قضائیه در مهرماه ۱۴۰۲ تهیه شده و به عنوان لایحه قضائی به دولت ارسال شده، مدیران سکو‌های نشر را «مکلف به فراهم کردن سازوکار رصد و پایش محتوای خلاف واقع با استفاده از فناوری‌های نوین» و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را موظف به «ثبت و رصد فعالیت کنشگران خبری در فضای مجازی» و همچنین «راستی‌آزمایی محتوا‌ها و تشخیص محتوا‌های درست از مطالب خلاف واقع» کرده است.
همین جرم‌انگاری و مجازات در نظر گرفته شده انتقادات زیادی را برانگیخت و حتی کارشناسان و فعالان آن را به طرح صیانت تشبیه کردند. دولت در پی انتقاد‌ها جوابیه منتشر و اعلام کرد که با اصلاحات مجازات‌های شدید و تعدیل برخی جرایم حذف شده است. علاوه بر این، از نظر حقوقدان‌ها هم این لایحه ایرادات حقوقی بسیاری دارد. کارشناسان معتقدند که معماری حقوقی لایحه «مقابله با انتشار محتوای خبری خلاف واقع در فضای مجازی» ایرادات زیادی دارد و به احتمال زیاد از سوی شورای نگهبان برای تکمیل شدن برگشت خواهد خورد.
«آرمان ملی» برای تحلیل و ارزیابی ابعاد این لایحه و پیامد‌های اجتماعی آن با مصطفی اقلیما آسیب‌شناس اجتماعی گفت‌و‌گو کرده که در ادامه می‌خوانید.
*مجلس روز یکشنبه لایحه انتشار محتوای خبری خلاف واقع در فضای مجازی را تصویب کرد که در این لایحه برای تخلف در فضای مجازی مجازات تا حبس در نظر گرفته شده است. دیدگاه شما در این زمینه چیست؟
امروز ما در قرن بیست و یکم زندگی می‌کنیم، اما براساس شرایط جهانی و مقتضیات زمانه تصمیم‌گیری نمی‌کنیم. پزشکیان در رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری به مردم قول داد که در صورتی که در انتخابات به پیروزی دست پیدا کند، فضای مجازی را رفع فیلتر و گردش اطلاعات را در کشور آزاد می‌کند. این در حالی است که امروز مردم ایران در شرایطی قرار دارند که تنها جایی که می‌توانند دغدغه‌ها و مطالبات خود را بیان کنند فضای مجازی است. برخی مسئولان کشور که عملکرد ضعیفی داشته‌اند و یا تخلفاتی انجام داده‌اند دوست ندارند درباره آنها اظهار نظر‌های آنها توسط مردم دیده شود و مردم متوجه ضعف آنها نشوند. امروز برخی کشور‌ها مانند چین تلاش می‌کنند به هر شکل که تمایل دارند بر مردم حکومت کنند و به خواست مردم توجه ندارند. باید توجه داشت که شنیدن حرف حق معمولا برای کسانی که از آن فاصله دارند سخت است و دلیل سخت‌گیری در آن کشور‌ها همین است. با همه اینها ارائه چنین طرحی از سوی رئیس‌جمهوری که پزشک و تحصیل‌کرده است، بعید به نظر می‌رسید و یک اقدام جهان سومی به شمار می‌رود. نکته دیگر اینکه در شرایط کنونی وضعیت زندان‌های ما خوب نیست. در حالی که به دلیل افزایش جرم با تراکم زندانی و کمبود زندان مواجه هستیم، چرا دولت و مجلس به جای اینکه به دنبال کاهش زندانیان باشند، اقداماتی انجام می‌دهند که باعث افزایش زندانیان خواهد شد؟ من همواره با خود فکر می‌کنم که آیا برخی مدیران به صورت تعمدی دست به اقداماتی می‌زنند که نظام را دچار مشکل کنند؟ با این رفتار‌ها شکل گیری چنین شائبه‌ای دور از ذهن نخواهد بود که انگار نوعی تعمد وجود دارد.
*چرا چنین شائبه‌ای ایجاد شده است؟
انجام برخی اقدام‌ها مانند همین لایحه، در شرایطی که کشور تازه از یک جنگ سنگین خارج شده چه پیامی به جامعه می‌دهد؟ آیا جز این است که میزان نارضایتی مردم را افزایش خواهد داد؟ اگر این تصمیمات هم گرفته نشود، مردم به دلیل مشکلات متعدد معیشتی به اندازه کافی ناراضی هستند. در چنین شرایطی نمایندگان مجلس به جای اینکه به فکر حل مشکلات کشور و رفع نارضایتی باشند، چنین اقدامی انجام می‌دهند که باعث افزایش نارضایتی‌ها می‌شود. اگر طراحان این قبیل کارها، با وجود اطلاع از وضعییت معیشتی و نارضایتی مردم، روی انجام آن پافشاری کنند، آیا شکل‌گیری چنین شائبه‌ای عجیب خواهد بود؟ امروز باید مهم‌ترین دغدغه مدیران کشور و نمایندگان این باشد که چگونه برنامه‌ریزی کنیم که در ۵ سال آینده ناترازی‌ها و بحران‌ها مربوط به آب و برق از بین برود. من فکر می‌کنم برخی به دنبال این هستند که فضای کشور را شلوغ کنند وگرنه چرا باید آرامش مردم را به‌هم بزنند و نظام را دچار مشکل کنند؟ من فکر می‌کنم امروز کسانی که نارضایتی مردم را بیشتر می‌کنند دانسته یا ندانسته به کشور ضربه می‌زنند و در صورت لزوم باید پیشینه و رفتار آنها توسط نهاد‌های امنیتی و اطلاعاتی بررسی شود.
*چرا فضای مجازی در ایران تا این اندازه دغدغه ایجاد کرده که از هر فرصتی برای محدود کردن آن استفاده می‌کنند؟
تندروها عده محدودی در جامعه هستند که پایگاه اجتماعی ندارند و دیدگاه اغلب مردم با آنها متفاوت است. امروز مشکلات کشور به اندازه‌ای است که نمی‌توان آن را یک شبه حل کرد. اما می‌دانیم که برخی از همین افراد مسبب مشکلات و وضعیت امروز هستند. برخی از این افراد اصلا و ابدا توجهی به خطراتی که ممکن است نظام را تهدید کند ندارند وگرنه مردم به صورت مستقیم و غیرمستقیم پای نظام ایستاده‌اند. در واقع فضای مجازی برای کشور خطرناک نیست، بلکه چیزی که خطرناک است همین رفتار‌های افراطی و عملکرد تندروها است. امروز برخی مدیران به بهانه بحران آب عنوان می‌کنند که کاری از آنها بر نمی‌آید. این در حالی است که اگر از دست شما کاری برنمی‌آید، باید کناره‌گیری کنید تا مدیری روی کار بیاید که بتواند برای ۱۰ سال آینده کشور برنامه‌ریزی کند. عجیب است که تا امروز برخی کسانی که مسئولیتی به گردن گرفته‌اند دنبال روزمرگی بوده و برای آینده برنامه‌ای ارائه نکرده‌اند و به همین دلیل امکانات و منابع ارزشمند کشور در حال از بین رفتن است.
*پس از جنگ ۱۲ روزه انتظار این بود که برخی اصلاحات در روند مدیریتی انجام شود. این در حالی است که چنین اتفاقی رخ نداد. آیا تصویب چنین لوایحی به معنای بازگشت به دوران قبل از جنگ است؟
برخی در این زمینه تعمد داشته و اجازه نمی‌دهند مدیریت کشور در مسیر صحیح قرار بگیرد. هر کجای دنیا چنین اتفاقی رخ داده بود و مردم تا به این اندازه همکاری کرده بودند، اولین کاری که انجام می‌دادند این بود که مشکلات مردم را کمتر می‌کردند و نه اینکه مشکلات جدیدی را به وجود بیاورند. پس از جنگ مشکلات کشور چند برابر می‌شود و مدیران جامعه باید به این مشکلات رسیدگی کنند. کسانی که امروز به دنبال شعله‌ور شدن نارضایتی‌های مردم هستند باید این نکته را نیز در نظر داشته باشند که اگر نارضایتی مردم ابراز شود اول به خود آنها برمی‌گردد. واقعیت این است که مشکلات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در طول دهه‌های گذشته روی هم انباشته شده و به همین دلیل حل کردن آن کار یک روز و یک هفته و یک ماه نیست. از سوی دیگر اراده‌ای نیز برای حل ریشه‌ای مشکلات هنوز دیده نمی‌شود و برخی از این مدیران نشان داده‌اند که بیشتر به منافع خاص خود توجه دارند. این دسته از مدیران تاکنون چیزی به جامعه اضافه نکرده‌اند. مشکلات ما نیز به دلیل عملکرد همین مدیران بوده که با اشتباه‌های خود در طول سال‌های گذشته، بر مشکلات کشور افزوده‌اند. اگر از همین امروز دولت جلوی تورم را بگیرد و اقلام مصرفی مردم را گران نکند تا تورم کنترل شده و زیادتر نشود و فشار بیشتری به مردم وارد نشود، می‌توان نسبت به آینده امیدوار بود. این در حالی است که دولت چنین رویکردی را در دستور کار قرار نداده است. با وجود اینکه باید عنوان کرد مردم ما شریف هستند، اما در شرایطی که مشکلات حل نشود، شرایط اجتماعی پیچیده‌تر از گذشته خواهد شد. مردم مشکلات و شرایط کشور و وضعیت جنگی را درک می‌کنند و اینطور نیست که برخی مدیران گمان می‌کنند هر کاری کنند مردم متوجه نمی‌شوند.
*با توجه به شرایط موجود به چه میزان نسبت به حفظ و افزایش سرمایه اجتماعی پس از دوران جنگ خوشبین هستید؟
ما باید همبستگی ملی را که در جنگ ۱۲ روزه خود را نشان داد، افزایش می‌دادیم و نه اینکه آن را از بین ببریم. مردم ایران در طول تاریخ خود نشان داده‌اند که مردمی منحصر‌به‌فرد هستند و هنگامی که برای آنها مشکلی ایجاد می‌شوند با هم متحد می‌شوند و به همدیگر کمک می‌کنند. با این وجود مدیران کشور باید به یاد داشته باشند که این وضعیت به معنای آن نیست که مشکلات حل شده، بلکه ما مشکلات را عقب انداخته‌ایم. در واقع هر کسی به سمت چیزی حرکت می‌کند که به سود اوست و منافع او را تأمین می‌کند. مردم ایران تنها در زمان جنگ مشکلات را فراموش می‌کنند، اما در زمانی که جنگ به پایان برسد مشکلات و چالش‌های مردم همچنان باقی می‌ماند و مردم در زندگی خود با آن مواجه می‌شوند. مشکلات اصلی مردم نیز برای همه مدیران و مسئولان کشور کاملا روشن و واضح است. تا زمانی که این مشکلات به صورت اصولی و ریشه‌ای حل نشود مشکلات همچنان پابرجاست و از بین نخواهد رفت.
*در حالی که به دلیل افزایش جرم با تراکم زندانی و کمبود زندان مواجه هستیم، چرا دولت و مجلس به جای اینکه به دنبال کاهش زندانیان باشند، اقداماتی انجام می‌دهند که باعث افزایش زندانیان خواهد شد؟
من فکر می‌کنم امروز کسانی که نارضایتی مردم را بیشتر می‌کنند دانسته یا ندانسته به کشور ضربه می‌زنند و در صورت لزوم باید پیشینه و رفتار آنها توسط نهاد‌های امنیتی و اطلاعاتی بررسی شود
عجیب است که تا امروز برخی کسانی که مسئولیتی به گردن گرفته‌اند دنبال روزمرگی بوده و برای آینده برنامه‌ای ارائه نکرده‌اند و به همین دلیل امکانات و منابع ارزشمند کشور در حال از بین رفتن است.
