یکی از راز آلود‌ترین زمان‌ها و مناسبت‌های اسلامی شب قدر است که آیات سوره مبارکه قدر بر اهمیت آن تصریح می‌کند.
دیدارنیوز ـ امیر دبیری‌مهر: رازوارگی از ویژگی‌های امور معنوی و مرتبط با تجارب دینی است و رازگشایی از آن‌ها با تفکر و تدبر و البته عمل به احکام اعم از واجبات و مستحبات؛ موجب تکامل تشریعی سالکین و مشتاقان سیر و سلوک و خودسازی می‌شود. یکی از راز آلود‌ترین زمان‌ها و مناسبت‌های اسلامی شب قدر است که آیات سوره مبارکه قدر بر اهمیت آن تصریح می‌کند.
در این سوره مبارکه آیات عجیب و تامل برانگیز وجود دارد. در این سوره می‌خوانیم:
ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم.
تو چه می‌دانی شب قدر چیست؟
شب قدر، بهتر از هزار ماه است.
فرشتگان و روح در آن شب به اذن پروردگارشان برای [تقدیر و تنظیم] هر کاری نازل می‌شوند.
این شب تا برآمدن سپیده دم [سراسر] سلام و رحمت است.
درک این آیات کریمه در مقام شب قدر نیازمند دو مقدمه ضروری است. اول طهارت روح و تزکیه باطن که در ماه مبارک رمضان این فرصت بیش از هر زمانی ممکن است. دوم ذهن و اندیشه ثاقب و نافذ در ادراک معانی و مفاهیم متعالی.
بر همین اساس در گزاره‌های زیر نکاتی قابل تامل درباره شب قدر را ذکر کرده و اهل معنا و تدبر و مشتاقان تجارب دینی را به تفکر و تامل در آن‌ها دعوت می‌کنیم.
۱. شب قدر زمانی است محدود و معین و مشخص برای اندیشیدن به قدر و منزلت حقیقی انسان و اندازه بالقوه و بالفعل خویشتن و اندازه گیری و سنجش فاصله این دو مقام. به عبارت دیگر بر اساس آیه مبارکه الْإِنْسَانُ عَلَىٰ نَفْسِهِ بَصِیرَةٌ (قیامت /۱۴) هر کس می‌داند در چه وضعی است، اما لزوما نمی‌داند باید در چه وضعی باشد؛ هر چند دانستن مقام و جایگاه آرمانی و ثبوتی یک تکلیف بنیادین در فرایند خودسازی است. یعنی ما مکلفیم در شب قدر مقام و قدر بالقوه انسانی خودمان را برای صعود و لقاءالله تصور کنیم و مقام بالفعل خویشتن را در هبوط و هر وضعی که هستیم با آن بسنجیم و این شناخت تطبیقی در واقع امر همان معرفت نفس است که می‌تواند به معرفت الله منجر شود؛ که همان مضمون حدیث مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ است.
به زبان شیوا‌تر آدمی در شب قدر خودشناسی را با قدر خویشتن شناسی آغاز می‌کند و فاصله حال کنونی و احسن الحال مطلوب خود اندازه می‌گیرد تا در پیشگاه خویش و حضرت باری تعالی تکلیف خود را بشناسد و بداند. اینکه بدانیم در این هستی بی منتها ما کجا هستیم و کجا باید باشیم و چگونه می‌توانیم این سفر معنوی و سیر انفسی را آغاز کرده و به سرانجام رسانیم.
۲. شب قدر شبی است که اگر آمادگی قلبی و وجودی داشته باشیم و زمینه‌های آن را در ایام و لیالی ضیافت الله ماه مبارک رمضان در خود فراهم کرده باشیم امکان توسعه وجودی و سعه صدر و تکامل منزلتی در عالم بالا را به انسان اعطا می‌کنند. تاکید می‌کنم این ارتقای معنوی منحصرا اکتسابی نیست بلکه آنچه حصولی و دست یافتنی است مقدمات آن است که همانا پرهیز از مهلکات و منهیات و عمل به واجبات و منجیات است. به شرط این اکتساب؛ مقام اعتلا به انسان هبه و اعطا می‌شود. وَ اللَّهُ یَهْدِی مَنْ یَشاءُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ (نور/۴۶) کمترین سطح و لایه این مقام؛ بخشش معاصی و تخلیه باطن از زنگار‌ها و غبار‌های قلب است. فَمَنْ تابَ مِنْ بَعْدِ ظُلْمِهِ وَ أَصْلَحَ فَإِنَّ اللَّهَ یَتُوبُ عَلَیْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (مائده /۳۹) نیاز به تاکید نیست که بخشش الهی در شب قدر فقط شامل کوتاهی‌های مربوط به حق الله است نه حق الناس و بدیهی است در صورت وجود هرگونه تعهد و ضمان و ذمه‌ای از حق الناس بر گردن انسان؛ اذن ورود به شب قدر صادر نمی‌شود.
۳. همانگونه که حضرت علامه طباطبایی در تفسیر سوره حمد و در تفاوت الرحمن و الرحیم می‌فرمایند رحمت عام الهی شامل همگان است اعم از مومن و کافر و منافق و حیوانات و جمادات، اما رحمت خاص فقط شامل عبادالله و بندگان مخلص خداست. در شب قدر مشاهده باطنی این تنزیل رحمت عام و خاص برای بندگان مقرب خدا میسور می‌شود و آن‌ها نزول سلام و رحمت تا مطلع فجر را با روح راقی و اعتلا یافته خویش ادراک می‌کنند و چه سعادتی است این مشاهده و مکاشفه. اما دیگران هم به لطف الهی از این نزول رحمت واسعه الهی محظوظ و مستفیض و مشعوف می‌شوند. از همین باب شب زنده داری در این شب تا این حد توصیه شده است.
۴. شب قدر مجال خلوت انسان با خداست. شبی است که اگر با داشتن مقدمات؛ سعادت خلوت با خدا را پیدا کنی مستجاب الدعوه هستی و نیازی نیست از خدا چیزی بخواهی. در این شب از خدا کمتر از خدا مخواه. در این شب خدا را بخواه و با او همنشین شو. همه چیز در ید قدرت اوست قُلِ اللَّهُمَّ مَالِکَ الْمُلْکِ تُؤْتِی الْمُلْکَ مَنْ تَشَاءُ وَتَنْزِعُ الْمُلْکَ مِمَّنْ تَشَاءُ وَتُعِزُّ مَنْ تَشَاءُ (آل عمران /۲۶) چه بسیار انسان‌ها که در سال یک شب هم توفیق تهجد و شب زنده داری ندارند، اما در شب قدر به واسطه فیض و لطف واسعه الهی و حضور ملائک مقرب خدا در زمین در این شب؛ سعادت اقامه نماز شب پیدا می‌کنند و این چیزی نیست جز فیضی بزرگ از جانب حضرت دوست که شکرگزاری بابت آن بالاترین عمل صالح در شب قدر است.
۵. شب قدر شب تفکر است، تفکر به اینکه منتهای خواسته‌های ما، آرمان‌های ما و آرزو‌های ما کجاست؟ قدر هر کس را با اندازه و سطح آرزو‌های او می‌سنجند و اسباب و وسایل تحقق آن را متناسب با آن مقدر می‌سازند. در واقع در شب قدر این خودمان هستیم که بعد و وسعت و عمق تقدیرمان را عرضه می‌کنیم و می‌طلبیم و به نمایش می‌گذاریم و خدای مهربان آن را به ما عطا می‌کند نه بیشتر و نه کمتر. ظرف وجود ما در شب قدر گشوده می‌شود و به قدر و اندازه این ظرف، گنجایش رحمت و نعمت و برکت دارد.
۶. شب قدر میعادگاه مهمانان ماه خداست زمان اتصال قلب‌های مؤمنان به یکدیگر است. شبی است که بعد از چند روز تخلیه و پاکسازی روح و جان از غبار و آلودگی‌ها و مادی زدگی؛ در ابتدای جاده تحلیه و تزیین نفس به ملکات و درجات معنوی قرار می‌گیرند و جان خود را به نور الهی مزین می‌کنند شاید خدا در قلب آن‌ها تجلی کند چنان که در قلب برخی از مومنان و عرفا و اولیا و در راس آن‌ها انبیا تجلی کرده است و بعد از این تجلی است که دنیا و مافیها و هر آنچه جز خداست در چشم عارف و سالک بی قدر می‌شود. همان‌هایی که حضرت امیر در توصیف ایشان می‌فرماید: وَ کَانَ یُعْظِمُهُ فِی عَیْنِی صِغَرُ الدُّنْیَا فِی عَیْنِهِ (نهج البلاغه / حکمت ۲۸۹ ُ) این فرد در چشم علی اعلا بزرگ بود، زیرا دنیا در چشم او کوچک می‌نمود. تصور کنید چه مقام بزرگی است در چشم علی بزرگ جلوه کنی و راز آن کوچک دیدن دنیاست.
۷. ای دریغ و افسوس سال‌ها بگذرد و شب قدر را نشناسیم و تجربه نکنیم و از این تجربه بی بدیل ماورایی و روحانی محروم بمانیم. اگر یک عمر روزه داری و مجاهدت کنیم تا یک شب قدر را در زندگی درک کنیم و بدین وسیله قدر خویش و منزلت خود را بدانیم؛ این عمر پر برکت و مبارک و دریچه‌ای به سوی رستگاری خواهد بود. ان‌شاءالله تعالی بفضله و عونه.
