دیدارنیوز ـ سرویس اقتصادی: قیمت دلار را دولت تنظیم می‌کند و یا این خود بازار است که قیمت ارز را تعیین می‌کند؟ این سؤالی است که مربوط به چند صباح اخیر نیست! حتی پیش از این که قیمت دلار ده هزار تومان و بیست هزار تومان را رد کند هم این سؤال مطرح بوده است. حالا رئیس دفتر رئیس جمهور سخنان تازه و مهمی را در رابطه با قیمت دلار و قیمت‌گذاری آن مطرح کرده است. او که در آیین تجلیل از صادرکنندگان نمونه استان اصفهان شرکت کرده بود عنوان کرد: «از نظر اقتصادی نرخ ارز ایران ۲۵ یا ۲۷ هزار تومان نیست. ما این کار را کردیم تا بتوانیم اقتصاد کشور را اداره کنیم تا امروز دشمنان بگویند که فشار حداکثری شکست خورده و آن‌ها به دنبال حل مسائل هستند و امروز ایران از موضع قدرت است.»
بانک مرکزی به سرعت به این سخنان محمود واعظی واکنش نشان داد. در ابتدا اکانت روابط عمومی بانک مرکزی در توییتر نوشت: «برای جلوگیری از سوءاستفاده و سوءبرداشت از صحبت‌های مسئولین محترم، شایسته است که اظهارنظر درخصوص مسائل تخصصی پولی وارزی به بانک مرکزی واگذار شود.»
سپس عبدالناصر همتی، رئیس بانک مرکزی در صفحه اینستاگرام خود نوشت: «بانک مرکزی همچنان اعتقاد راسخ دارد که نرخ ارز باید توسط سازوکار بازار و مستقل از سیاست‌های مالی و بودجه‌ای تعیین شود و انتظار دارد که با تصحیح انتظارات و تخلیه اثر شوک‌های سیاسی، نرخ ارز در مسیر اصلاح توسط ساز و کار بازار قرار گیرد.»
همتی در بخشی دیگر از متن منتشره به شروطی که در ابتدای تصدی سمت ریاست بانک مرکزی با دولتمردان گذاشته بود اشاره کرده و نوشته است: «بازار ارز، یک بازار حساس و تخصصی است. در اولین جلسه حضور در هیئت دولت قبل از انتصاب و در اولین جملات خود از آقای رئیس‌جمهور و اعضای محترم دولت درخواست کردم که، اگر به انتصاب اینجانب رأی می‌دهند، با این شرط همراه باشد که در خصوص مسائل ارزی، اعلام سیاست‌ها را به بانک مرکزی واگذار کنند و قطعاً این بهترین کمک مسئولین محترم به بانک مرکزی و نیز ثبات در بازار‌های پول وارز است.»
محمود واعظی به نقد سخنانش توسط رئیس بانک مرکزی، نسبت به آن‌چه که مد نظرش بوده و برداشتی که مخاطبین به زعم او به غلط از سخنانش داشته‌اند این‌طور توضیح داد: «عامل افزایش نرخ ارز، تحریم‌هاست و منظور من این بود که دولت علی‌رغم اینکه معتقد بود قیمت واقعی ارز ۲۵ تا ۲۷ هزار تومان نیست، اما با مقاومت، کشور را اداره کرد. هیچگاه به دنبال گرانی ارز نبودیم.».
اما اگر نرخ واقعی ارز ۲۵ تا ۲۷ هزار تومان نیست، چقدر است؟ اصولاً عامل اصلی بالا رفتن قیمت ارز چیست؟ آیا دولت مستقیماً در بالا رفتن نرخ ارز تاًثیر می‌گذارد یا قیمت ارز تابع سایر سیاست‌های اقتصادی دولت است؟
دلار یک کالاست
دلار یک کالا است! هم تابع اصل بنیادین اقتصاد، یعنی عرضه و تقاضا است و هم عواملی مانند تورم و رکورد روی ارزش آن تأثیر می‌گذارد. اگرسیاست‌های اقتصادی دولت یا تحریم‌های ظالمانه هم بر روی آن تأثیر بگذارد، اما به هر حال تورم در ایران از اکثر نقاط دنیا بیشتر است، شاید چیزی بیش از ده برابر بیشتر از متوسط نرخ تورم در دنیا و بسیار بیشتر از تورم موجود در منطقه دلار، یعنی آمریکا. نسبت قیمت دلار به ریال را می‌توان با نسبت بین تورم ایران و ایالات متحده هم راستا دانست. در حقیقت قیمت ارز مبادلاتی و نرخ تورم با هم رابطه «مرغ و تخم مرغ» دارند. بالا رفتن قیمت ارز موجب گران شدن کالا‌هایی می‌شود که وابسته به واردات هستند و این امر هم به خودی خود باعث بالا رفتن نرخ تورم می‌شود. از سوی دیگر، بالا رفتن نرخ تورم نیز موجب بالا رفتن نرخ ارز مبادلاتی می‌شود و این چرخه وحشت می‌تواند ادامه داشته باشد مگر اینرسی و سکون موجود در سیاست‌های اقتصادی از بین برود و تغییری در این سیاست‌ها ایجاد شود.
از سوی دیگر، دلار حالا یک کالای کم‌یاب است. کم‌یاب بودن یک کالا موجب کاهش عرضه می‌شود و، چون همواره تقاضا برای این کالا وجود دارد، باعث می‌شود که قیمت این کالا بالا برود. از همین رو است که دولت امیدوار است و بار‌ها اعلام کرده با آزاد شدن منابع مالی بلوکه شده ایران در سایر کشورها، از جمله ۷ تا ۹ میلیارد دلار بلوکه شده در کره جنوبی و ۲ تا ۵ میلیارد دلار بلوکه شده در عراق (تفاوت قیمت منابع بلوکه شده به خاطر روایت‌های مختلفی است که مقامات ایرانی و کره‌ای و عراقی ارائه می‌دهند) بتواند نرخ ارز را کاهش دهد، آن‌طور که خود دولت ادعا کرده تا ۱۵ هزار تومان یا آن‌طور که حسن روحانی گفت، ۱۱ هزار تومان. بازگشت ایران به بازار نفت نیز می‌تواند هم به شکل روانی و هم با جاری شدن مجدد درآمد‌های ارزی نفتی به اقتصاد کشور، باعث تعدیل قیمت ارز در کشور شود. البته که اکبر ترکان مشاور عالی سابق ریئس‌جمهور و از نزدیک‌ترین چهره‌ها به حسن روحانی، معتقد است این امیدواری چندان هم دقیق نیست. او در گفت‌وگویی که به تازگی با سایت انتخاب داشته است عنوان می‌کند: «اگر یکهو پنج میلیارد بریزیم در بازار، قیمت ارز بالا می‌پرد. دولت و آقای جهانگیری مواظبند تقاضای غیرواقعی در بازار نیاید.»
سؤال، اما اینجاست که آیا پایین آمدن قیمت ارز به نفع دولت است یا بالا رفتن آن می‌تواند به مدیریت اقتصادی دولت کمک کند؟
قیمت واقعی دلار، پایین‌تر یا بالاتر از قیمت فعلی؟
این که سیاست‌های غلط دولت در بالا رفتن غیر مستقیم نرخ دلار تأثیر دارد به سهولت قابل رویت است. برای مثال علی ربیعی، سخنگوی دولت چند ماه قبل از اعلام نام ۱۵۰ نفر به قوه قضایی خبر داد، کسانی که ۷.۲ میلیارد ارز مبادلاتی را گرفته و پس نداده‌اند. این اختلال اقتصادی و وقایع مشابه آن احتمالاً در نرخ ارز تأثیر می‌گذارند، اما برای پاسخ به این سؤال که آیا دولت نقش مستقیمی هم در بالا رفتن قیمت ارز دارد یا خیر باید به ببینیم که بالا رفتن قیمت ارز می‌تواند کمکی به دولت بکند؟
دولت سال‌ها است که با کسری بودجه شدید مواجه است. در واقع درآمد‌های دولت کفاف نیاز مالی کشور را نمی‌دهد و همین باعث شده تا دولت به بزرگ‌ترین بدهکار ایران بدل شود. یکی از راه‌های جبران این بدهی و جبران کسری بودجه می‌تواند بالا رفتن نرخ ارز باشد. برخی از منابع درآمدی دولت ارزی است و با بالا رفتن قیمت ارز، درآمد‌های ریالی دولت افزایش پیدا می‌کند. این به نوعی تضاد بین منافع دولت و ارزش پول ملی است. دولت این‌گونه می‌تواند بدهی خود را جبران کند، ولی با افزایش تورم و نقدینگی باعث ایجاد حس نارضایتی و بی‌اعتماد عمومی به نهاد دولت می‌شود. اخبار واصله از بانک مرکزی نشان می‌دهد که خواست این نهاد سیاست‌گذار کنترل تورم و نقدینگی و افزایش ارزش پول ملی است و سخنان اخیر رئیس بانک مرکزی در پاسخ به مسئول دفتر رئیس‌جمهور نیز گویای همین گزاره است. با این حال، اما چه سخن اولیه محمود واعظی و چه اصلاحیه‌ای که بر آن سخن ایراد کرد، گویای این است که قیمت دلار در ایران پایین‌تر از ۲۵ تا ۲۷ هزار تومان فعلی است و این تدبیر دولت در شرایط تحریم کمرشکن بوده که توانسته کشور را در میانه جنگ اقتصادی مدیریت کند؛ البته اکبر ترکان معتقد است که دولت قیمت ارز را پایین نگه داشته و قیمت دلار در واقع خیلی بیشتر از چیزی است که در حال حاضر معامله می‌شود، شاید آن‌طور که برخی می‌گویند چیزی بین ۵۰ تا ۶۰ هزار تومان. ترکان در گفتگو با انتخاب می‌گوید که اگر مدیریت آقای همتی و جهانگیری نبود، قیمت ارزش جهش می‌کرد و بالا می‌رفت و حالا هم اگر بی‌احتیاطی صورت گیرد همین اتفاق رخ خواهد داد. اکبر ترکان در پاسخ به این سؤال که این ادعای آقای روحانی که ارز می‌تواند تا ۱۱ هزار تومان پایین بیاید چقدر دقیق است عنوان کرد: «آرزوی ایشان است!»
بررسی روند اقتصادی چند سال اخیر نشان می‌دهد که تعدیل نرخ ارز با همین شرایط متداول، بیشتر به رویابافی می‌ماند کمااینکه اگر امکان آن بود، در شرایطی که اعتراضاتی گسترده به واسطه وضع اقتصادی به راه افتاده بود و بعد از آن، وقتی بار سنگین کرونا بر روی فشار تحریم‌ها سوار شد، دولت می‌توانست با کمی تعدیل نرخ ارز و کمی کنترل تورم، شرایط عمومی اقتصاد را بهبود ببخشد و اندکی رضایت عمومی ایجاد کند. به نظر می‌رسد تنها باید چشم به دستگاه دیپلماسی ایراننیز به دستگاه دیپلماسی ایالات متحده دوخت تا با توافق کارگزاران این دو دستگاه، بهبود اقتصادی برای میلیون‌ها ایرانی حاصل شود.
به کانال تلگرامی دیدارنیوز بپیوندید
به صفحه اینستاگرام دیدارنیوز بپیوندید
به گروه واتساپی دیدارنیوز بپیوندید
