دیدارنیوز ـ سرویس سیاسی: موضوع انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا در درون این کشور شامل وجوه مختلفی مثل سیاست‌های اقتصادی، سیاست‌های داخلی، سلامت سیاستمداران، حل‌وفصل بحران کرونا و نوع نگرش به سیاست خارجی بود، اما در داخل ایران، تمام پروسه پر تب‌وتاب انتخابات آمریکا در مبحث مذاکره، توافق و لغو تحریم‌ها خلاصه می‌شد. با انتخاب بایدن در انتخابات آمریکا، امید به مذاکره با دولت تازه و لغو تحریم‌ها مجدداً زنده شد. اصلاح‌طلبان با احتیاطی ناشی از وضعیت پایگاه اجتماعی‌شان از فرصت تازه به دست آمده گفتند. دولت روحانی، اما با جسارت بیشتری شروع به صحبت از مذاکره کرد. با این حال مواضع اصولگرایان و نیرو‌های مخالف دولت در رابطه با مذاکره و توافق با آمریکا آشفته است.
دولت حسن روحانی در دور دوم سقوط کم نظیری را در اذهان عمومی تجربه کرد و حالا فارغ از باز شدن دریچه‌ای در مقابل مسیر عبور از ابر بحران‌ها و تجربه مجدد دستاورد در اصلی‌ترین و شاید تنها ایده دولت، فضایی برای بهبود تصویر دولت در افکار عمومی پیدا کرده است.
محمد جواد ظریف و حسن روحانی هر دو طی این مدت مواضع صریحی در رابطه با مذاکره با آمریکا اتخاذ کردند. ظریف در گفت‌وگویی با روزنامه ایران گفت: «مخالف مذاکره هم نیستیم، مذاکره هم در چارچوب ۵+۱ امکان‌پذیر است، اما ورود امریکا به این چارچوب نیازمند این است که خودش را با مقررات تطبیق دهد. ما هم نمی‌گوییم که خود را با مقررات تطبیق نمی‌دهیم. اگر امریکا خود را با مقررات تطبیق دهد، ما نیز خودمان را با مقررات تطبیق می‌دهیم و این موضوعی است که صریحاً اعلام شده است.»
حسن روحانی هم مواضع متعددی در ایران رابطه اتخاذ کرده است. او حتی پیش از برگزاری انتخابات آمریکا شروع به صحبت از توافق کرد و در سالگرد شهادت امام حسن مجتبی (ع) از اهمیت صلح امام حسن (ع) گفت و آن را الگویی مناسب برای سیاست‌ورزی نظام دانست.
هفته گذشته هم رئیس‌جمهور در جلسه هیئت دولت باز هم از توافق و رفع تحریم‌ها گفت و تشر تندوتیزی زدبه کسانی زد که طی این هفت سال توسط دولت و حامیانش به دلواپس معروف شده‌اند و حالا علیه موضع دولت درباره رفع تحریم‌ها می‌گویند و می‌نویسند. روحانی گفت: «تحریم رفع خواهد شد امروز یا فردا یا هر وقت دیگر، همه دنبال این هستند که قهرمان رفع تحریم چه کسی باشد همان‌هایی که شما فحش می‌دهید و انتقاد می‌کنید، شما قهرمان هستید ما که دنبال قهرمان‌سازی نیستیم. بدانید قهرمان در کشور ما ملت ایران است، در ۹۴ اگر پیروز شدیم ملت ایران بود که پیروز شد، در سال ۹۹ یا ۱۴۰۰ هم اگر پیروز شدیم ملت ایران است که در برابر تحریم پیروز می‌شود. دنبال چه می‌گردید؟ این آقا قهرمان نشود آن آقا قهرمان نشود، نگذارید این دولت قهرمان شود دولت بعدی قهرمان شود، اصلاً دولت قهرمان نمی‌شود، رئیس‌جمهور قهرمان نمی‌شود، قهرمان ملت ایران است ما در این سه سال که مقاومت کردیم چه کسی قهرمان مقاومت بود؟ ملت ایران قهرمان مقاومت بود نه دولت، دولت به عنوان خادم مردم در کنار مردم بود، تلاش خود را انجام می‌داد. قهرمانی لقب ملت ایران است، قهرمان واقعی ملت ایران است. ما یک مدت تلاش کردیم، محاصره و تحریم را در ۹۴ شکستیم با قهرمانی و کمک ملت ایران، در این سه سال مقاومت کردیم با حضور و تلاش ملت ایران و امروز هم راه خودمان را ادامه خواهیم داد.»
استفاده از ابزار مذاکره
مواضع اصولگرایان و نیرو‌های مخالف دولت در رابطه با مذاکره و توافق با آمریکا آشفته است. برخی از اصولگرایان که گویی درک کرده‌اند ادامه مسیر با شرایط فعلی امکان‌پذیر نیست، لذا نسبت به مذاکره با آمریکا با گارد باز مواجه می‌شوند. بخش بزرگی از این طیف، اما نسبت به توافق جدید دولت روحانی با آمریکا نگران‌اند و امید دارند تا کار به دولت اصولگرای بعدی بکشد تا اعتبار لغو تحریم‌ها به جیب روحانی و اصلاح‌طلبان نرود. این همان گروهی است که حسن روحانی در سخنان هفته گذشته به آن‌ها حمله کرده بود. یکی از چهره‌های اصولگرا که علناً چنین موضع‌گیری کرد حمیدرضا ترقی، عضو شورای مرکزی حزب موتلفه بود. او در گفت‌وگویی حرف دل بسیاری از اصولگرا‌ها را زد و گفت: «متأسفانه هر وقت مذاکرات توسط اصلاح‌طلبان صورت گرفته ما همین خسارت را دیده‌ایم. در مذاکرات، طیفی که اصولاً غرب‌گرا هستند و به غرب خوشبینند و زود اعتماد می‌کنند، نمی‌توانند مذاکره‌کننده‌های خوبی برای کشور باشند و حقوق و منافع ملت را رعایت کنند.» او در پاسخ به این پرسش که اگر مذاکره‌کننده‌ها اصولگرا باشند مذاکره اشکالی ندارد؟ گفت: «قطعاً بله، مذاکره در صورت ضرورت به‌وسیله کسانی که بتوانند منافع ملت را حفظ کنند و نفوذناپذیر باشند، می‌تواند اتفاق بیفتد.».
اما در میان تمام گروه‌های طیف نزدیک به هسته سخت قدرت، نگاه به توافق و لغو تحریم‌ها مثبت نیست. برخی از منظر ایدئولوژیک مخالف هرگونه تعاملی با غرب هستند و حاضرند هر فشاری را به جان ملت بخرند، اما مبادا ارتباطی با غرب شکل بگیرد. برای مثال حجت الاسلام و المسلمین صدیقی، خطیب جمعه تهران در نماز جمعه این هفته گفت: «اینجا برای رفاه ساخته نشده، اینجا محل رنج است، باید فشار‌های اقتصادی را تحمل کرد، اینجا عشرت‌کده نیست!».
بخش بزرگ‌تری از مخالفین مذاکره و توافق اما به انحا مختلف در تیرگی رابطه ایران و غرب منافعی را متصور هستند.
سیاست اولویت شرق!
در بررسی رسانه‌های طیف‌های مختلف نزدیک به حلقه سخت قدرت، واکنش‌های مختلفی را نسبت به بحث مذاکره با آمریکا شاهدیم. برای مثال وقتی به سراغ سایت بصیرت می‌رویم، اگرچه سویه‌های آمریکاستیزی در آن عیان است، اما کمتر مطلبی در رد یا دفاع از مذاکره با آمریکا در آن شاهدیم.
با مراجعه به سایت مشرق نیوز، که رسانه‌ای کاملا نزدیک به هسته سخت قدرت ارزیابی می‌شود، می‌بینیم که در روز‌های اخیر طی مطلبی با تیتر «ظریف: بایدن می‌تواند! / آقای وزیر همچنان به تغییر سیاست‌های کاخ سفید امیدوار است» تحلیلی بر سخنان اخیر محمدجواد ظریف نوشته است و در آن، دولت حسن روحانی را بسیار خوش خیال قلمداد کرده که فکر می‌کند با روی کار آمدن بایدن می‌تواند شرایط را تغییر دهد.
رسانه حائز اهمیت دیگری که باید به آن نگاهی انداخت، رجا نیوز است. رجا نیوز سایت تحلیلی خبری نزدیک به جبهه پایداری است و در واقع به یکی از رادیکال‌ترین طیف‌های اصولگرایان تعلق دارد. طی روز‌های اخیر، در صفحه نخست رجا نیوز مطالب متعددی در مخالفت با مذاکره نوشته شده است و به صورت‌های مختلفی به دولت حمله کرده است. رجا نیوز در پنج مطلب پشت سر هم، ابتدا دولت اوباما را به عنوان نفر اول وضع کننده تحریم علیه ایران معرفی کرده و اصلاح‌طلبانی که به معاون اول این دولت دل خوش کرده‌اند حمله کرده است. سپس به سراغ بیانیه‌ای رفته که طی آن سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان خطاب به سازمان ملل از نقض برجام توسط ایران گفته‌اند. در این مطلب اقدام دولت مبنی بر ماندن در تعهد برجام را نقد کرده و نوشته است که تروئیکای اروپا اگر چه در کلام با خروج آمریکا از برجام مخالفت کرد، اما در عمل همراه با آمریکا بوده است. رجا نیوز سپس به سراغ نظر نماینده ترامپ در امور ایران رفته، جایی که الیوت آبرامز عنوان کرده «بازگشت به برجام به آسانی فشار دادن یک کلید برق نیست.» رجا نیوز در نهایت به سراغ سخنان اخیر تونی بلینکن، معاون وزیر امور خارجه دولت اوباما و یکی از گزینه‌های وزارت خارجه در دولت آتی جو بایدن رفته. بلینکن در مصاحبه جدیدش گفته است: «اگر بایدن به قدرت برسد و اگر ایران به اجرای کامل تعهداتش بازگردد، آمریکا هم چنین خواهد کرد. اما ما از آن (برجام) به عنوان یک سکو استفاده خواهیم کرد، با متحدان و شرکای خود همکاری خواهیم کرد تا آن را تقویت و بلندمدت‌تر کنیم.» رجا نیوز با نادیده گرفتن پالس مثبتی که این گفته در خود دارد، در مطلبی با تیتر «بایدن از تحریم‌های هوشمند علیه ایران می‌گوید، غرب گرایان «گشایش اقتصادی» ترجمه می‌کنند» دست به حمله به اصلاح‌طلبان زده است.
مطلب دیگری هم در برخی رسانه‌های جریان اصولگرایی در رابطه با مذاکره نوشته شده است، اما شاید بتوان مهم‌ترین آن‌ها را یادداشت بلند سعدالله زارعی دانست، یادداشتی که در روزنامه کیهان و بعد در برخی از سایت‌های تحلیلی خبر مثل رجا نیوز منتشر شد. او در مطلبی با تیتر «وقت هجوم ماست نه سازش» آمریکای دوره بایدن را درگیر با مشکلات فزاینده اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و امنیتی دانسته و با اشاره به نظرات هنری کسینجر (که در این مطلب معدل عقل جامعه سیاسی آمریکا) آمریکا را حاضر در شرایط دشواری می‌داند که رأی آوری دموکرات‌ها هم کمکی به برون‌رفت از این شرایط نمی‌کند و از سوی دیگر می‌نویسد از شرق تا غرب، هیچ دولت و ملتی نیست که برای آمریکا و سیستم سیاسی این کشور، یعنی دموکراسی اقتدار و اعتباری قائل باشد. زارعی آمریکا را بازنده جنگ اقتصادی با چین می‌داند و اولویت بایدن را خروج از این چالش.
اما اصلی‌ترین گزاره یادداشت سعدالله زارعی در دو پاراگراف پایانی آن آمده است، جایی که می‌نویسد: «زمزمه آمادگی ایران برای مذاکره مجدد با آمریکا که البته به جایی نمی‌رسد چرا که این با سیاست قطعی نظام که مورد پشتیبانی قاطبه ملت و رهبر معظم انقلاب است، منافات دارد، باعث ضعف جبهه داخلی و به توهم افتادن آمریکا و اروپا برای اعمال فشار‌هایی متراکم‌تر می‌شود.
زمزمه فارغ از حکمت و مصلحت مذاکره، راه‌های غیر آمریکا و اروپا را هم برای ما ناامن می‌کند چرا که باعث سردرگمی کشور‌هایی نظیر چین، روسیه و هند می‌شود. آنان با این زمزمه‌ها درباره صداقت ما در اصلاح سیاست خارجی و روی کردن به «سیاست اولویت شرق» شک می‌کنند کما اینکه شک کرده و بی‌رغبتی نشان داده‌اند تا جایی که وزیر محترم امور خارجه ناگزیر شد پیغام‌های اطمینان‌بخشی برای مقامات چینی بفرستد، اما چه فایده وقتی مذاکره مجدد با آمریکا و اروپا از زبان آقایان نمی‌افتد.»
او هشدار می‌دهد که چین و روسیه از تحرکات دولت در راستای بهبود رابطه با آمریکا راضی نیستند. زارعی از یک اصطلاح جدید رونمایی کرده است؛ «سیاست اولویت شرق». سیاستی که احتمالا مد نظر طیف تندرو اصولگرایان برای تنظیم کلی سیاست خارجی کشور است.
در حالی که یکی از شعارهای اصلی انقلاب ایران و جمهوری اسلامی در دهه شصت نه شرقی و نه غربی بود، اصطلاح اولویت شرق به نظر تازگی بسیار دارد. به نظر می‌رسد که بعد از پایان جنگ سرد و فروپاشی شوروی، بار دیگر دو بلوک شرق و غرب جهان در حال شکل‌گیری است و این‌بار ایرانی که طی تمام سال‌های سده‌ای که در پایان آنیم سعی کرد تا با سیاست‌های مختلف، از موازنه مثبت تا موازنه منفی، به عنوان عضوی از این دو بلوک قدرت طبقه‌بندی نشود، حالا از نظر بخشی از اصولگرایان باید به سوی شرق حرکت کند.
رقابت انتخاباتی ادامه دارد
نکته مهم دیگر در تحلیل مواضع اصولگرایان، اظهار نظر رقبای انتخاباتی حسن روحانی است. محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس، هفته گذشته و در جلسه صحن علنی مجلس ابتدا در رد امید به بایدن گفت: «درست است که بایدن با ترامپ فرق دارد، اما بایدن در بهترین حالت با اوبامایی که طراح تحریم‌های به اصطلاح فلج‌کننده و اولین ناقض تعهدات آمریکا است، تفاوتی ندارد. بایدن فشار حداکثری ترامپ را به فشار هوشمند علیه مردم ایران تبدیل می‌کند.»
او سپس به نوعی جواب حسن روحانی را داد که چندی پیش برای گلایه از وضع اقتصادی آدرس کاخ سفید را داده بود. قالیباف ادامه داد: «هر چند که از شکست ترامپ قمارباز خوشحالیم، اما عمیقاً باور داریم که زندگی و معیشت مردم را نه می‌توان و نه باید به پیروزی یا شکستِ کسی در کاخ سفید گره زد. این تصمیماتِ ماست که مستقل از این رفتن‌ها و آمدن‌ها، پایه‌های اصلیِ اقتصادِ ما را می‌سازد و قدرتِ ما را در این عرصه مشخص می‌کند. باور کنیم؛ کسی که واگن خود را به لوکوموتیو دیگران ببندد باید منتظر بنشیند تا با آنچه در اختیارش نیست شادی کند یا عزا بگیرد. به پاستور و بهارستان و باب همایون و میرداماد ارتباط دارد نه به جورجیا و میشیگان و آریزونا. پس به مردم آدرس غلط ندهید.»
اگرچه سوتی قالباف در تلفظ نام آریزونا به سوژه کاربران مجازی تبدیل شد، ولی این سخنان ازطرف دولتی‌ها بی پاسخ نماند. محمدباقر نوبخت در پاسخ نوشت: «به جای اعانه و یارانه، دنبال رفع تحریم باشید.» اسحاق جهانگیری هم بدون اینکه اسمی از قالیباف بیاورد او را بی سواد در حوزه اقتصاد دانست و به نوعی اصل دعوای قالیباف را بر سر بودجه قلمداد کرد و او را در لفافه تهدید کرد و گفت: «تجربه ام را می‌گویم بودجه، چوب ادب سیاستمداران است به ویژه سیاستمدارانی که شعار می‌دهند!»
رئیس کل بانک مرکزی هم در واکنش به انتصاب اتهاماتی به بانک مرکزی اعلام کرد: «وارد کردن بانک مرکزی به مباحث سیاسی و حاشیه‌ای توصیه نمی‌کنم و آن را به صلاح کشور نمی‌دانم؛ اعتقاد دارم همه نیروی اینجانب و بانک مرکزی باید معطوف به مقابله با تحریم‌ها و کمک به اقتصاد کشور باشد.»
ابراهیم رئیسی، رئیس قوه قضاییه و دیگر رقیب انتخاباتی حسن روحانی هم موضع تندی علیه مذاکره گرفت و هفته گذشته در جلسه شورای عالی قوه قضایی گفت: «پیام ملت ایران پیام ضعف نیست، پیام مجاهدت در راه هدف است و ملت ایران با مجاهدت، ایستادگی و مقاومت دشمن را مایوس خواهد کرد.» این در حالی است که اخذ موضع سیاسی و اظهار نظر در رابطه با سیاست بین‌الملل در دوره ریاست پیشین قوه قضاییه باب بود، اما با تغییر رئیس این قوه و حضور ابراهیم رئیسی در این جایگاه، این نوع ورود به موضوعات سیاسی که حوزه فعالیت دولت است کمتر شده بود.
با این حال، اما مجموع مواضع جریان اصولگرایی، گویای این است که هنوز در دل هسته سخت قدرت جمع‌بندی مشخصی نسبت به بحث مذاکره با آمریکا وجود ندارد و این که هر طیف ساز خود را می‌زند از همین رو است. کلیت نظام، اما شاید منتظر اقدامات اولیه بایدن است تا واکنش نشان داده و سیاست اصلی در قبال آمریکای جدید را تعیین کند.
